Հայ լինելը Թուրքիայում

Սադըք Գյուլեչ

Թուրքիայում բոլորը թաքցրած ինքնություն ունեն: Նույնիսկ մարդիկ անձնական և հասարակական ոլորտներում ապրում են լրիվ տարբեր երկու ինքնությամբ: Հենց այդ զույգ ինքնության թեման է արծարծվում «Լռության ձայնը. խոսում են թուրքիացի հայերը» գրքում:

Բոլորը Թուրքիայում ունեն գաղտնի ինքնություն: Մենք ապրում ենք այդ ինքնությունները ճնշելով, թաքցնելով: Անգամ երբեմն մեր կյանքը շարունակում ենք` մեր մի քանի ինքնություններից մեկը տեսանելի դարձնելով, իսկ մյուսը թաքցնելով: Սակայն թերևս միակ համայնքը Թուրքիայում, որը հնարավորինս թաքցնում է իր ինքնությունը, այդ երկրորդ ինքնության մասին տեղյակ է լինում միայն ինքը և այն չի հայտնում անգամ իր երեխաներին, Թուրքիայի հայությունն է: «Հրանտ Դինք» հիմնադրամի հրատարակչության կողմից տպագրված և Ֆերդա Բալանջարի կողմից կազմված «Լռության ձայնը. խոսում են թուրքիացի հայերը» վերնագրով աշխատությունը բաղկացած է Ստամբուլում և Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստանի-Ակունքի խմբ.) տարբեր քաղաքներում բնակվող հայերի հետ արված հարցազրույցներից:

Պատմությունը` մնացորդացի հիշողության մեջ

1915 թ. հետո անցած 80 տարվա սերունդները, աքսորված ու սպանված ընտանիքների մնացորդացը վերածվել են լռող փոքրամասնության: Աշխատության մեջ տեղ են գտել 15 տարեկանից մինչև 80 տարեկան 15 հայերի հետ արված հարցազրույցները: Բավականին դժվար է եղել Թուրքիայի տարբեր կողմերում բնակվող այդ հայերին գտնելը և նրանց խոսել համոզելը: Նրանց մեծ մասը միայն երկար ջանքերից հետո է համաձայնել խոսել: Նույնիսկ մասնակիցներից ոմանք հետո են հայտնագործել իրենց ինքնությունը: Ընտանիքի ներսում տեղի ունեցած որոշ խոսակցությունների, հեռու կողմերում ապրող ազգականների «օտարօտի» անունների հանդեպ հետաքրքրության շնորհիվ են հայտնագործել իրենց ինքնությունը:

Թե’ թուրք եմ, թե’ հայ

Իրենց ընտանիքների ծագման մասին հետագայում տեղեկացածները սկսել են ապրել միանգամից երկու ինքնությամբ: Ավելին` նրանց ընտանիքները սկսել են ընդունել միանգամից երկու ինքնություն, երբ եղբայրները, հորեղբայրները շարունակել են ապրել կրոնամոլի և թուրքի ինքնությամբ. «Քո ամեն ինչը թուրքական է ըստ էության, բայց մեկ էլ շրջվում ես, նայում և անցյալիդ մասին մի պատմություն իմանում, պատմություն, որն իրականում իրագործել է հենց այն ազգությունը, որի անունը գրված է քո անձնագրում: Դա իմ դրության մեջ գտնվող մեկի համար շատ մեծ երկվություն է: Նման պարագայում թուրքական կողմս ամոթ է զգում, իսկ հայկականս` ահավոր վրդովմունք»:

Խտրականությունն առօրյա կյանքում

Գաղտնի ինքնությամբ ապրելն ունի վերին աստիճանի հասկանալի մի կողմ: Վախենում են և ցանկանում պաշտպանվել ոչ միայն պետության, այլև հարևանի, ընկերոջ, առօրյա կյանքում հանդիպող յուրաքանչյուրի անհանգստացնելուց: Ինքնությունը թաքցնելու ռեֆլեքսը հայերի մեջ գենետիկ կոդի պես մի բան է, որը փխանցվում է սերնդեսերունդ: Ինչ վերաբերում է նրանց, ում անունն ու կրոնը բացահայտ են, ապա վերջիններս չեն կարող դա անել, եթե անգամ ցանկանան: Նրանց մոտ զարգացած ռեֆլեքսն էլ ինքնապաշտպանության մեկ այլ ուղին է. «Հայրս ասաց, որ քեզ կարող է գյավուր ասեն, մյուսներին էլ են ասում, բայց նրանք ձայն չեն հանում: Քեզ չեն սպանի, ձայն մի հանիր և տուն արի: Ձայն մի հանիր, եթե անգամ մի տեղդ կոտրվի»: Գրքում սույն նախագծի նպատակը հետևյալ կերպ է մեկնաբանում նախագծի խորհրդատու Ալի Բայրամօղլուն. «Սույն աշխատանքը նպատակ ունի գտնել Թուրքիայում ապրող հայերի և հայկական համայնքի հիշողության քաղաքական ու մշակութային հետքերը, բացահայտել մշակութային գոյության շարունակականությունը, տեսնել, թե ինչպես են իրենց և «մյուսներին» ընկալում հայկական ինքնություն ունեցող անձինք և այդպիսով քաղաքական, մշակութային ու պատմական չափորոշիչներով և բանավոր պատմության ուսումնասիրության շրջանակներում արտացոլել այն իրականությունը, որում ներկայում գտնվում են Թուրքիայում բնակվող հայերը»:

Ֆերդա Բալանջարի կազմած «Լռության ձայնը. խոսում են թուրքիացի հայերը» գիրքը կարելի է գնտել «Հրանտ Դինք» հիմնադրամի հրատարակչության պիտակով:

03.01.2012

«Թարաֆ» օրաթերթ

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net