Ի՞նչ պատահեց Դերսիմի կորած աղջիկներին

1937-38 թթ. Դերսիմի կատարվածների վերաբերյալ քննարկումները, ինչպես միշտ, քաղաքական գործիչների ձեռքին միմյանց սևացնելու առարկա դարձան: Եւ այլ բանի էլ չծառայեցին` պատմությունն, ըստ գաղափարախոսության, խեղաթյուրելուց բացի:

Պատմությունը ոչ մի բանի պիտանի չէ նաև, քանի դեռ լույս աշխարհ չի հանվել մութ միջանցքներից: Դա էլ է բավական դժվար բան թվում: Ինչու՞ պետությունը լույս սփռի իրեն դժվարին կացության մեջ դնող փաստաթղթերի վրա, ինչու՞ գաղտնազերծի իր ամոթալի էջերը:

Այս իմաստով ո’չ վարչապետի ներողությունն եմ անկեղծ և իմաստալից համարում, և ո’չ էլ հետաքրքրվում եմ, թե ով է Դերսիմի կոտորածների հրամանն արձակել: Այս հողերի վրա պետությունն ամեն վայրկյան օրհնված է, միշտ` իրավացի: Բոլորը թուրք են, բոլորը սուննի են, ոչ մեկը ուղղակի «մարդ» չէ:

Երբ մտայնությունը սա է, որևէ իշխանության օրակարգում չի եղել հանրապետության պատմության ընթացքում տեղի ունեցած ամոթալի էջերի բացահայտումը, թեկուզ` մասամբ:

Երեկ երեկոյան «CNN Türk» հեռուստալիքով մի հաղորդում կար: Թեման «Դերսիմի կորած աղջիկներն» էին: Արդի քննարկումներից շատ ավելի հետաքրքրեց ինձ: Թեմայի վերաբերյալ համացանցում ուսումնասիրություն կատարելիս գտա այս կայքը` http://www.dersiminkayipkizlari.com/:

Ես չկարողացա դիտել, սակայն միգուցե դիտողներ եղել են: Նեզահաթ Գյունդողանը (ինքն էլ Դերսիմից է) 2010 թ. վավերագրական ֆիլմ է նկարել: Ֆիլմը կոչվում է «Երկու մազափունջ. Դերսիմի կորած աղջիկները»: Նեզահաթ Գյունդողանը հանդիպել է  1937-38 թթ. Դերսիմի ապստամբությունը ճնշելու գործողության ընթացքում կորած կանանց հետ: Մինչ կարծում էին, թե այդ տարիներին ոչնչացված ընտանիքներից խլված երեխաները, հատկապես աղջիկ երեխաները, կորել են, պարզվեց, որ այդ երեխաներին որդեգրել են հատկապես բարձրաստիճան զինվորականների ընտանիքները: Այսօր Նեզահաթ Գյունդողանը 80-85 ամյա 10 երեխայի հետ հանդիպելով` կարողացել է նրանցից ոմանց հետ զրուցել: Կարծեմ հեղինակային իրավունքներից ելնելով` վավերագրական ֆիլմն ամբողջությամբ համացանցում չկա, սակայն կարողացա գտնել ֆիլմի ակնարկը: Բացի այդ` կայքում վավերագրական ֆիլմի վերաբերյալ այլ տեսագրություններ էլ կան: Կայքում տեղ են գտել նաև թեմայի վերաբերյալ հոդվածներ և դեռևս կորած համարվողների անունները:

Ֆիլմում իրենց կյանքի պատմությունը պատմող Հուրիյեն և Ֆաթման հորեղբոր թոռներ են: Ծնվել են նույն գյուղում: Մանկության առաջին տարիները միասին են անցկացրել: 1938 թ. գործողությունների ժամանակ նրանց իրենց ընտանիքներից խլել,  արմատախիլ են արել: Դերսիմի գործողությունը ղեկավարողները բարձրաստիճան զինվորականներին Հուրիյեն որդեգրել են տվել Սամսունում, իսկ Ֆաթմային` Մալաթիայում: Երկուսի գլուխն էլ սափրել են, ոտքի չափը վերցրել: Հուրիյեն կարողացել է իր ընտանիքին գտնել 10 տարի անց, իսկ Ֆաթման` 65: Տանտիկինը, ում մոտ աշխատել է Հուրիյեն, իր ամուսնու վրա գոռացել է` ասելով. «Քրդի աղջկան այդտեղ մի’ կերակրիր, մեզ կվարակի»:

Ֆաթմայի և Հուրիյեի նման հարյուրավոր աղջիկ երեխաների, իրենց հողից, ընտանիքից պոկելով, «քաղաքակրթելու» համար տվել են զինվորականների ընտանիքների` որպես քոս ընկած աղախինների: Ասում են` ոմանք իրենց կորած փոքրիկ աղջիկներին տասնյակ տարիներ անց կարողացել են գտնել` դեմքի վրայի վերքերը նկարագրելով: Իսկ ոմանց դեռևս փնտրում են:

1925 թ. Արևելյան բարեփոխումների ծրագրում Ինոնյուն ասում է. «Մեր պարտականությունն է թուրքական հայրենիքում ապրողներին անպայման թուրք դարձնել: Նրանց, ովքեր կընդդիմանան թուրք ռասային և թուրքականությանը, ոչնչացնելու ենք: Այն որակները, որոնք փնտրում ենք հայրենիքին ծառայողների մեջ, նախ և առաջ այդ մարդու թուրք և թուրքական լինելն է»: Սրան անմիջապես հետևել են  1931 թ. Ֆևզի Չաքմաքի, 1936 թ. Մուսթաֆա Քեմալի  խոսքերը, որտեղ Դերսիմը կոչում են «սարսափելի թարախապալար»:

Դերսիմի գործողությունների ընթացքում կորած աղջիկ երեխաների համար սահմանված նպատակը նրանց թուրքական մշակույթի մեջ մեծացնելն է, այսինքն` այս երկրում յուրաքանչյուրը պետք է թուրք լինի: 

Ահա սա է հիմնական պատճառներից մեկը, որ քանի տարի շարունակ այս հողերում տիրող քաոսը չենք կարողանում կարգավորել, չենք կարողանում հանգուցալուծել հանգույցը: Հազարավոր մարդիկ են սպանվել, հազարավորները կորած են, նրանց լռեցրել են, ճնշում են գործադրել կրոնների վրա: Ինչու՞: Բոլորին թուրքացնելու համար:

«Աղքատ, կրթություն չունեցող քուրդ աղջիկներին կրթելու, դաստիարակելու, քաղաքակրթելու համար» Դերսիմի աղջիկներին պոկում են իրենց հայրենիքից, հողից և տալիս քաղաքակիրթ թուրք սպաներին` որպես քոս ընկած աղախինների` վերցնելով նրանց ոտքի չափը:  

1948 թ. դեկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում ընդունված Ցեղասպանության կոնվենցիայի 2-րդ կետը տեսեք, թե ինչ է ասում. ըստ այս կոնվենցիայի` ազգային, էթնիկական, ռասայական կամ կրոնական որևէ խմբի մասնակի կամ ամբողջությամբ ոչնչացնելու նպատակով իրականացված ներքոնշյալ գործողություններից ցանկացածը համարվում է ցեղասպանական հանցագործություն..

ա. Խմբի անդամների սպանելը: 

բ. Խմբի անդամներին լուրջ մարմնական կամ հոգեբանական վնաս պատճառելը: 

գ. Խմբի կյանքի պայմանների վրա մտածված կերպով ազդելը ` նպատակ ունենալով նրա ամբողջական կամ մասնակի ֆիզիկական ոչնչացումը: 

դ. Այնպիսի գործողությունների իրականացում, որոնք ուղղված են խմբի ներսում ծնելիության կանխմանը: 

ե. Խմբի երեխաներին բռնությամբ մեկ այլ խումբ տեղափոխումը:

Համաձայն կոնվենցիայի 3-րդ կետի` անհրաժեշտ է պատժել ցեղասպանության հանցագործության փորձն անգամ:

Այդ դեպքում այն, ինչ տեղի ունեցավ Դերսիմում, այն, ինչ կատարվեց Դերսիմի աղջիկների հետ, հապա ի՞նչ է: Դո’ւք անվանեք:

Ասում են `Գլխավոր շտաբի պահոցներում պահպանվել են գրանցումներ այս աղջիկների ինքնության վերաբերյալ, թե ում են հանձնվել, հայտնի է նաև նրանց թիվը…

Ահա այսպես պետության անունից ներողություն խնդրելիս ձեռքներդ քարի տակ դրած ներողություն խնդրեք, որ ձեր ներողությունն իմաստ և արժեք ունենա:

http://blog.milliyet.com.tr/Dersim_in_kayip_kizlarina_ne_oldu_/Blog/?BlogNo=336009&ref=milliyet_anasayfa

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

akunq.net