Պատասխան մեր ընթերցողին-2

Ներողություն ենք խնդրում, որ ծանրաբեռնված լինելու պատճառով ուշացումով ենք պատասխանում Բողազլըյան ծածկանվամբ մեր ընթերցողից ստացված նամակին: Ստորև մեր ընթերցողներին ենք ներկայացնում նրա նամակը և դրա պատասխանը:

ՆԱՄԱԿ

Նախ ուզում եմ ասել, որ պատմությունը կատարված փաստ է: Անհնար է միջամտել կամ փոփոխել այն, որովհետև մարդը չի կարող ճամփորդել ժամանակի մեջ, սակայն պատմությունն իր ուզած կերպով ընկալելն ու մեկնաբանելը միայն մոլորեցնում է ընթերցողներին և չի փոխում ճշմարտությունը: Այն մասին, թե ինչեր են արել հայերը 1915-ին, գրել են թե’ թուրք և թե’ աշխարհի պատմաբանները: Ի հայտ եկած ամենակարևոր ապացույցները հավաքական գերեզմաններն են: Ո՞ր հայի գերեզմանից Ղուրան կամ նամազի գորգ դուրս կգա: Դուք ո՞ր պատերազմում եք տեսել, որ թուրքերը կանանց և երեխաներին կոտորեն, ավելին` նրանց հրազենով սպանելուց հետո կացիններով մասնատեն: Ասել, թե նման բան անողը թուրք է, ավելին է, քան միամտությունը: Նման բան ասելը հետին նպատակ ունի, որովհետև թուրքերը նման բան չեն անի, իսկ հայերը կանեն: Որտեղի՞ց գիտեմ. մի՞թե նրանք չէին դեռ երեկ Խոջալուում և Քելբաջարում նման բան անողները, հայ զինվորները չէի՞ն մեծ ու երեխա գնդակահարողներն ու սվինահարողները:  Ո՞վ կարող է դա հերքել: Կա՞ մեկը, ով տեղյակ չէ այն պատմական քինախնդրության մասին, որ տածում է հայը թուրքի հանդեպ: Եթե այսօր մեր երկրում ապրող այդչափ հայեր չեն կարողանում ձայն հանել, դա մեր ուժի շնորհիվ է: Թե չէ 1915-ին հարյուրհազարավոր քրդերի և թուրքերի մասնատած, բռնապետ, մսագործ, մարդկայնությունից հեռու այդ ժողովուրդը դարձյալ նույնն է անելու, նույնիսկ` ավելի վատը. թող բոլոր թուրքերն իմանան այդ մասին: Երկու ժողովուրդ կան, որոնց մասին մտածել, թե կարող են բարեկամ լինել թուրքերին, նույնն է, ինչ սպասելը, թե կարիճը մեղր կպատրաստի: Այդ ժողովուրդները հայերն ու հույներն են: Եթե այսօր այդ երկուսն էլ լվի ձագ են դարձել, դա մեր հզորացող երկրի, զարգացող տնտեսական և ռազմական մեր ուժի շնորհիվ է: Այդ վայրենի ազգերի` մեր երկրում սպասավոր ներկայացուցիչների մի մասի դեմ դատական գործ է հարուցված: Մեր միջի գյավուրները, ովքեր գեներալի համազգեստ են հագել, մեկ առ մեկ մաքրվելու են: Այդ «Էրգենեքոն» կոչեցյալը գյավուրի դազգահն է: Հենց դա չէ՞ թուրքին և քրդին իրար դեմ հանող, աջակողմյանների և ձախակողմյանների դատերը հարուցող, տնտեսական ճգնաժամեր ստեղծող դավաճանների օջախը: Մեր բանակի պատվավոր համազգեստ կրողները վաղ թե ուշ հաղթահարելու են դրանց: Թուրք երիտասարդությունը միշտ պահպանելու է իր դիմացկունությունն ու վեհանձն կեցվածքը, երբեք չի զիջելու իր մշակույթը և հավատքը: Խե~ղճ հայեր, երևի կարծում եք, թե Ռուսաստա՞նն է ձեզ հարատև պահպանելու: Խեղճ հույների վիճակը թող ձեզ օրինակ ծառայի. Եվրոպան նրանց տարիներ շարունակ Թուրքիայի դեմ է սնուցել, փող տեղացել` բառիս բուն իմաստով: Նրանց վիճակն ակնհայտ է` կործանվում են: Եվրոպան այլևս չի ուզում նրանց: Օրը կգա, և Ռուսաստանն իր զորքը կհանի այդտեղից, ի՞նչ եք անելու այնժամ: Ադրբեջանը ձեր խերը չի՞ անիծի, Թուրքիան տակնուվրա չի՞ անի ձեզ` առանց մեծ ջանքեր գործադրելու: Ի դեպ, եթե պետք լինի, Թուրքիան դա միշտ էլ կարող է անել, Ռուսաստանին բանի տեղ չի դնի: Եթե այսօր չի դիպչում, դա չի նշանակում, թե Ռուսաստանի ահից այդպես չի վարվում: Զուտ այն պատճառով է, որ հարվածելուն անարժան երկիր եք, մի խեղճ պետություն, որտեղ մնացել է ընդամենը 2 ու կես միլիոն բնակչություն: Ռուսաստանի հրահրմամբ վեր եք կենում և ասում` ցեղասպանություն էր, եսիմ` ինչ էր: Մի մոռացեք, որ եթե դուք ցեղասպանություն եք ասում, դրանով ցեղասպանություն չի դառնում: Եթե թուրքերն անեին, կասեինք` այո, արել եք, եթե անգամ դա դժվար լիներ մեզ համար: Սակայն չենք արել: Երանի թե անեինք, որովհետև դուք հրոսակախմբերով կոտորել եք այն երկրի խաղաղ բնակչությանը, որի բանակը տվյալ պահին ռազմի դաշտում էր գտնվում: Եթե դա որևէ եվրոպական երկրում արած լինեիք, ձեր բոլորի վերջը գլխատումը կլիներ, լա’վ իմացեք դա: Իսկ ի՞նչ է արել Օսմանյան կայսրությունը. գաղթեցրել է, այսինքն` որոշ առումով ձեզ շնորհ է արել, թույլ տվել, որ ապրեք: Իմացած եղեք, որ դրա համար պիտի Օսմանյան պետության հուշարձանը կանգնեցնեիք: Դավաճան եք, քանի որ դավաճանել եք մի երկրի, որի հնարավորություններից օգտվել եք դարերով, շահագործել նրա տնտեսությունը, որում ապրել եք այնքան հանգիստ և հարուստ, որ չէիք լինի աշխարհի և ոչ մի երկրում: Ձեր գրանցամատյանը փչացած է, փչացած է անգամ ձեր արյունը` որպես ազգի. ուխտադրժությունն ու դավաճանությունը ձեր գեների մեջ են: Նույն կերպ են վարվել նաև հույները: Այդ պատճառով էլ մեր երկրում գտնվող փախստական հայերը պետք է ժամ առաջ շպրտվեն այն աղբանոցը, որտեղից որ եկել են, իսկ նրանց դեմ, որոնց մասին ասում են, թե մեր քաղաքացիներն են, և ովքեր բնակվում են Ստամբուլում, պետք է հետաքննություն սկսվի, և կանխվեն այն տնտեսական ու հասարակական ավերներն ու լրտեսությունները, որ անում են նրանք: Պետք է մեր երկրի շահերը վեր դասենք ամեն ինչից: Երբեք չի կարելի աչք փակել դավաճանության վրա: Դա հզոր թուրք ազգի հիմնական պատասխանատվությունն է իր պատմության և հավատքի հանդեպ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ

Իմ սիրելի «թուրք» բարեկամ, թուրքի նկատմամբ հայի տածած պատմական քինախնդրությունը գոյություն ունի ընդամենը «թուրք պաշտոնական պատմագրության» և ծննդյանդ օրվանից սկսած ուղեղիդ մեջ լցոնված ստերի ու հայկական թշնամության միջոցով քո ուղեղում ստեղծած երևակայական աշխարհում: Հայ ժողովուրդը ոչ մի ազգի նկատմամբ քինախնդրություն չի զգում, այդ թվում և` «թուրքերի»: Եթե դա այդպես լիներ, թերևս այսօր լրիվ հակառակ պատկերն ունենայինք` Թուրքիայի և Հայաստանի տարածքների առումով: Եթե ուշադիր լինես Հայաստանի Հանրապետության նախագահների հայտարարություններին, առավել քան կհամոզվես դրանում: Դրանցից և ոչ մեկում (թուրքական մամուլի կողմից «բազե» անվանվողները` ներառյալ) չես կարող գեթ մեկ թշնամական մոտեցում նկատել թուրք ազգի կամ Թուրքիայի հանդեպ: Իսկ եթե հայացք գցես թուրք և ադրբեջանցի իշխանավորների` Հայաստանի վերաբերյալ խոսքերին, այնժամ կհասկանաս, թե իրականում ինչ է նշանակում թշնամություն: Հայ ժողովուրդը թուրք ժողովրդի նկատմամբ լավագույն դեպքում խղճահարություն է զգում: Այո’, սխալ չհասկացար. «իսկական խղճահարություն»` նախ և առաջ 1915-ի և մյուս կոտորածների կապակցությամբ, որովհետև ինչպես որ դա առկա է նաև քրեագիտության մեջ, ամեն մարդասպան գտնվում է իր գործած ոճրի հոգեբանական ճնշման տակ: Հանցագործության ուրվականը մինչ մահ նրան հանգիստ չի տալու, եթե անգամ իր արածը ճիշտ և բնական համարի: «Թուրք ժողովուրդը» հենց այդ տրավմայի ազդեցության տակ է: Ավելին` ողջ աշխարհի կողմից որպես մարդասպան կնքված լինելով` անընդհատ իրեն պահում է ջղագրգիռ երեխայի պես: Քո լարվածության պատճառն էլ է դրանից բխում: Ահա և այդ հոգեվիճակը մարդասպանին սպանվածից ավելի խղճալի դրության մեջ է դնում: Այս իրավիճակում սպանողը ավելի շատ է խղճահարություն հարուցում, քան սպանվածը, որովհետև սպանվածն այլևս չկա, իսկ մարդասպանը այդ ցավն ապրելու է մինչև գերեզման:

Ես ուզեցի նամակիդ ի պատասխան «իրական» բաներ գրել: Չցանկացա քեզ դատափետել, վիրավորել, ինչպես որ դու ես լուտանքներ թափում, չցանկացա նաև  գլխիցս ռադ անել` մի քանի ստերեոտիպային (ինչպես քո կաղապարածին թվացող խոսքերդ) խոսքերով: Չեմ ուզում նաև ես-դու վեճ սկսել այստեղ: «խեղճ հայեր», «լվի ձագ», «Ադրբեջանը ձեր խերը կանիծի», «Ռուսաստանն է ձեզ սնում», «դավաճանությունը և ուխտադրժությունը ձեր գեների մեջ են», «մեր քաղաքացի հայերին պետք է խիստ հսկել» նման խոսքեր, և նույնիսկ ավել, կարող եմ ես էլ քեզ ասել, սակայն իմ նպատակն այգեպանին ծեծելը չէ: Ուզում եմ քեզ հաղորդել որոշ տեղեկություններ, որոնք չգիտես ու չես կարող իմանալ, և օգնել, որ ուղեղդ աշխատեցնես: Այն ոլորտը, որտեղ ուղեղը ամենաշատն են օգտագործում, դա գիտությունն է, իսկ գիտության հիմնական կանոնը` «կասկածն» է: Այսինքն` եթե ասեն` երկրագունդը կլոր է, կասկածել և ստուգելն է: Ես քեզ որոշ տվյալներ կհաղորդեմ, դու էլ դրանց մասին մտածելով` կարող ես սեփական կարծիքդ կազմել և որևէ եզրակացության հանգել: Այդ եզրահանգումը քո նախկին մոտեցումն էլ կարող է լինել, բայց կարող է քեզ նաև նոր ոլորտներ հասցնի: Դա քեզանից է կախված: Անկեղծ ասած, եթե մեր կայքէջի հաղորդածները քեզ այդ հարցում «չեն կարողացել խթանել», չգիտեմ էլ` ասելիքս օգուտ կտա՞, թե ոչ, բայց կփորձեմ: Հետո` արդեն դու գիտես: Ինչպես որ կրոնում է, քանի դեռ Աստծո խոսքը մարգարեների միջոցով մարդուն չի հասել, մարդն անմեղ է, սակայն Աստծո խոսքը լսելուց հետո ճշմարիտ ուղին չբռնած մարդկանց համար այլևս փրկություն չկա:

Պետք է նկատած լինես, որ քեզ որպես թուրք դիմելիս թուրք անվանումը չակերտների մեջ եմ գրել: Քեզ վիրավորելու համար չէ, որ այդպես եմ վարվել: Սկսենք դրանից: Ես հայ եմ: Այս պատասխանիս մեջ չեմ բացատրի, թե ովքեր են հայերը, և չեմ պատմի հայոց պատմությունը: Առանց այդ էլ, եթե մի փոքր մեր կայքէջն ընթերցես, ինքդ էլ կկարողանաս քիչ թե շատ պատկերացում կազմել այդ ամենի մասին: Իհարկե, այդ հարցում կարևոր է, որ ընթերցելիս ձերբազատված լինես կանխակալ կարծիքներից: Ինչպես որ ամեն հայ, ես նույնպես միայն հպարտություն եմ զգում հայ լինելուս համար, որովհետև գիտեմ, որ այն ազգի զավակն եմ, որի անցյալը հասնում է մինչև պատմության անհասանելի, սպիտակ էջերը, ավելին` մի ազգի, որը շատ մեծ առաջընթաց է գրանցել այնպիսի մարդկային արժեքների առումով, ինչպիսիք են արվեստն ու մշակույթը: Գիտեմ նաև, որ քեզ բոլորովին հակառակն են սովորեցրել… Քեզ սխալ և աղճատված են ներկայացրել ոչ միայն այլոց (օրինակ` հայերի), այլ նաև քո սեփական պատմությունը…

Դու քեզ «թուրք» համարելիս ուղեղի որևէ վարժանք անելու անհրաժեշտությունը չե՞ս զգում: Բոլորովի՞ն մտքովդ չես անցկացրել, որ երրորդ դասարանի աշակերտի մաթեմատիկական հաշվարկով անգամ զարմանալի է, թե «տասնյակներով» հաշվվող վրաններում բնակվող օսմանցիների սերունդներն այդ ինչպե՞ս մի քանի հարյուրամյակում հասան միլիոնների: Ինչպե՞ս չես գիտակցել, որ այդ հաշվարկդ քեզ կհասցնի բազմացման այնպիսի արագության, որին կնախանձեին անգամ ճագարները: Այդ դեպքում որտեղի՞ց եկան այդքան «թուրքերը»: Թե՞ անձրևի պես երկնքից են թափվում թուրքերը: Չլինի՞ թե Միջին Ասիայից են եկել: Քեզ այդպես են սովորեցրել, դու էլ դա կուլ ես տվել խայծի պես: Այդ դեպքում, «թուրքերը» ինչու՞ չեն նմանվում «միջինասիացիներին»: Միջին Ասիայի տափաստաններն այդ ինչքա՞ն մարդու էին կարողանում սնել, որ այդքանին ուղարկելուց հետո չդատարկվեցին: Ինչու՞ «թուրքերը» շեղաչք չեն և կիրգիզներին, թուրքմեններին, ղազախներին չնմանվելով` ավելի շատ նման են… ասենք… հայերին:

Սիրելի’ բարեկամս, ուզես թե չուզես, ստիպված ես ընդունել, որ դու «ենիչերի» ես: Քեզ համար կարող ես հիմք ընդունել այն որոշ արյան և գենետիկ թեստերը, որոնք թեկուզ և դժվարությամբ ու խիստ հազվադեպ` արվում են Թուրքիայում: «Տասներորդ տարվա քայլերգում» տեղ գտած «Տասը տարվա մեջ 15 միլիոն երիտասարդ ստեղծեցինք» նախադասությու՞նն էլ քեզ չի սթափեցնում: Ինչպե՞ս ես ստեղծել: Որտեղի՞ց ի հայտ եկավ այդ հավելյալ «15 միլիոնը»: Կրոնափոխությա՜ն միջոցով, ինչպես դա կատարվում էր Օսմանյան կայսրության ողջ պատմության ընթացքում… Իսկ «Երանի՜ նրան, ով ասում է` թուրք եմ» կարգախո՞սը: Երբեք չե՞ս մտածել` ինչու չի ասվել. «Երանի՜ նրան, ով թուրք է» կամ «Երանի՜ նրան, ով թուրք է ծնվում»: Եթե «թուրք»ին որպես ցեղ կամ ազգ ընդունենք (ենթադրում եմ, որ դու էլ ես այդպես ընդունում), ի՞նչը կարող է ավելի նորմալ համարվել, քան որ թուրքն ասի` թուրք եմ: Ավելին` ինչու՞ թուրք եղողին «երանի» չենք ասում, իսկ «թուրք եմ» ասողին ենք «երանի» ասում: Ահա, դրա պատասխանը թաքնված է «Պանթուրքիզմի հիմունքներում»: Դա ոչ թե ես եմ ասում, այլ «պանթուրքիզմի» գաղափարախոսության հայր Զիա Գյոքալփը: «Պանթուրքիզմը» ստեղծվել է 3 հիմքերի վրա. 1. Կրոն, 2. Լեզու, 3. Գաղափար:

Ինչպես նկատեցիր, այստեղ բացակայում է «ցեղ» կամ «ազգ» հիմքը, որովհետև այն դարաշրջանում, երբ ի հայտ եկավ ու տարածվեց «պանթուրքիզմի» գաղափարը, չկար Թուրքիա անվամբ պետություն: Կար Օսմանյան կայսրությունը, որը «բազմազգ» պետություն էր, ինչպես բոլոր կայսրությունները, սակայն Օսմանյան կայսրությունը մի բանով տարբերվում էր մյուս կայսրություններից. նրանով, որ ոչ մի ազգ «դոմինանտ» չէր այդ կայսրությունում: Այսինքն` թեև Ավստրիական կայսրությունում նույնպես տարբեր ազգեր կային, սակայն դոմինանտ տարրն այստեղ կազմում էին ավստրիացիները: Ռուսական կայսրությունը թե բազմազգ և թե բազմակրոն էր, սակայն ռուսները դոմինանտ էին: Այդպես էր նաև Գերմանական ու Անգլիական կայսրություններում: Օսմանյան կայսրությունն ընտանեկան պետություն էր, երկիր, որը սկզբից մինչև վերջ ղեկավարվում էր մեկ ընտանիքի կողմից, որի դինաստիան չի փոխվել, և որը պատկանում էր հենց այդ ընտանիքին: Այդ պատճառով էլ երբ որևէ օսմանյան սուլթան էր նստում գահին, իսկույն նրա ծոցը գեղեցիկ աղջիկներ էին խցկում և ձգտում ապահովել սերնդի շարունակությունը: Դա այնքան հետաքրքիր թեմա է, որ միայն այդ թեմայով կարելի է մի հսկայական ատենախոսություն գրել: Այսինքն` Օսմանյան կայսրությունում բոլոր ազգերը հավասար էին. ոչ ոք գերազանցություն չուներ մյուսի նկատմամբ: Իրականում ավելի ճիշտ կլինի ասել, թե բոլորն էլ «ստորում» էին հավասար:

Մեկ տարբերությամբ… Պետական կառավարման մեջ, որպես այն ժամանակաշրջանի պարտադիր պայման, օսմանյան արքայատոհմը ևս իր համար կրոն էր ընտրել: Քանի որ ձեռքին թուր ունեցող այս պետությունը զգում էր խիստ և արմատական կրոնի կարիք, ընտրեց ամենահարմար կրոնը` իսլամը, և ամենահարմար դավանանքը` սուննիականությունը: Այդպիսով, քանի որ իսլամական իրավակարքի համաձայն մուսուլմանները գերակայությու ունեին, Օսմանյան կայսրությունում ի հայտ եկավ միակ անհավասարությունը ժողովուրդների միջև: Մուսուլմանները գերակա էին ոչ մուսուլմանների նկատմամբ: Ինչպես տեսնում ենք, այդ ժամանակ “թուրք” ազգ գոյություն չուներ: Սակայն կար “թուրք” հասկացությունը: Ինչպե՞ս: Որևէ մարդու ստորացնելու կամ վիրավորելու համար “թուրք” էին ասում: Մի օսմանյան փաշա ասել է. “Ինձ մի թուրքի գլուխ բերողին օսմանյան կաֆտան (թանկարժեք վերարկու) կնվիրեմ”: “Քույուջու” (“ջրհորի մասնագետ”) մականվամբ մեկ այլ օսմանյան փաշա այդ մականունն ստացել է թուրքերին սպանելու և ջրհորները լցնելու համար: Այդ փաշաները, բնականաբար, ոչ հայ էին, ոչ էլ հույն: Այդ գործերն էլ կատարվում էին ոչ թե սուլթանից գաղտնի, այլ հակառակը` նրա իսկ խրախուսմամբ: Օսմանյան սուլթանները բոլոր ազգայնամոլական հոսանքները ճնշում էին ամենախիստ մեթոդներով, որովհետև ազգայնականությունը Օսմանյան կայսրության վերջը կլիներ, և հենց այդպես էլ եղավ ի վերջո: Օսմանյան կայսրությունը քանդվեց Թուրքական ազգայնականության միջոցով:

Նոր հիմնվող պետությունն ուներ մի նոր “շաղախի” կարիք, որն էլ եղավ “ազգ”ը (Օսմանյան կայսրությունում` “կրոնի” փոխարեն): Կար միավորող մուսուլմանականության շաղախը, սակայն բազմաթիվ պատճառներով (դա քննարկման առանձին թեմա է) դա չէր բավարարում: Քանի որ առկա էր մուսուլմանականության շնորհած “միության” առավելությունը, դա էլ օգտագործվեց: Բոլոր մուսուլմաններին միավորել մեկ ազգի մեջ:

Այն ժամանակվա մուսուլմանները մեծավ մասամբ բաղկացած էին կրոնափոխներից: Նրանց մեծ մասն իրեն դեռ որպես մուսուլման լիովին չէր ընդունում ու չէր կորցրել իր ազգային ինքնագիտակցությունը: Հանրապետության պատմության ողջ ընթացքում ամեն տեսակի ճանապարհներ փորձելով` ձգտեցին ոչնչացնել այդ մարդկանց ազգային ինքնագիտակցությունը և նրանց ներարկել նոր ինքնություն, նոր ազգային գիտակցություն: Դրա համար էլ Թուրքիայի Հանրապետության պատմությունը լի է տառապանքներով և արյամբ: Այդ ո՞վ ինքնակամ կփոխի իր ազգությունը, իր ինքնությունը: Սակայն… հենց որ մեկ անգամ փոխեց, նրա մեջ ֆանատիզմ է թափանցում: Այդ պատճառով ես նման արմատական կերպով պաշտպանում քո “ճշմարտությունները”: Դրա համար էլ ազգայնամոլությունը Թուրքիայում միշտ ծաղկում է ապրում: “Կրոնափոխն” ունի երկու ուղի. կամ փարվելու է իր նոր ինքնությանը, դառնալու նոր ինքնության ֆանատը, կա’մ էլ լինելու է շատ ժողովրդավար, հանդուժող մեկը: Այդ պատճառով էլ Թուրքիայում միշտ “ծայրահեղություններ” կան:

Կարծում եմ` ենիչերիների մասին տեղյակ ես: Դրանք այն մարդիկ են, որոնց դեռ մանկական տարիքում պոկել են իրենց ընտանիքներից, փոխել նրանց կրոնը, լեզուն, կենսապայմանները և վերածել մարդու մսագործների: Մի փոքրիկ մանրամասնություն… Ենիչերիներին արգելված էր ամուսնանալ: Այնուհետև այդ մարդիկ ուղարկվում էին սեփական ազգի դեմ: Նրանք, իրենց գյուղերի վրա հարձակվելով, սպանում էին իրենց հարազատ հայրերին, բռնաբարում իրենց սեփական մայրերն ու քույրերը: Կարո՞ղ ես պատկերացնել, թե ի՜նչ մեծ ողբերգություն է սա: Նրանք ոչ միայն մոռանում էին իրենց ինքնությունը, այլև` դառնում իրենց ցեղի թշնամին, ավելի ճիշտ` վերածվում: Հենց դա’ է քո ողբերգությունը:

Եթե կարող ես ուսումնասիրել, ուսումնասիրիր տեսնենք, քեզ որպես “թուրք” ընդունող բարեկամս, իրականում ո՞ր ինքնությանն ես դու պատկանում: Շուրջդ նայիր. ինչքան մարդիկ կան, ովքեր ասում են` “ծնողներս արաբ են, ես` թուրք”, “Ծնողներս իրանցի (քուրդ, լազ և այլն) են, իսկ ես` թուրք”: Իհարկե, կա նաև դրա խառնուրդը, օրինակ` “Մորս կողմից հույն եմ, հորս կողմից` հայ, իսկ ես թուրք եմ”: Մարդիկ Թուրքիայում այնպիսի ուղեղի լվացում են ստացել, որ նման բաները նորմալ են ընդունվում: Աշխարհի որ ծայրում էլ նման ֆանտազիա ներկայացնես, կծիծաղեն քեզ վրա, որովհետև դա նման կլինի հետևյալ խոսքին. “Այս ճնճղուկի ծնողներն ագռավ էին”:

Գիտեմ. մինչ այժմ քեզ համար էլ էր նորմալ: Իսկ հիմա դրան նայիր իմ առաջարկած տրամաբանության շրջանակից, տես` որքանո՞վ նորմալ կդիտվի: Կարծում ես, թե երբ ենիչերիական օջախը վերացվեց, բոլորը սպանվեցի՞ն: Իհարկե ոչ: Մեծ մասը փախավ և խառնվեց ժողովրդին: Որքանո՞վ են “թուրք” 1915-ին առևանգված, բռնաբարված հայ աղջիկների սերունդները, որոնք այսօր հասել են միլիոնների: Որքանո՞վ են “թուրք” մուսուլմանացած, “բոսնիացի” կոչված և այսօր որպես “թուրք” ապրող սերբերը: Որքանո՞վ են “թուրք” մուսուլմանացած, “փոմակ” կոչված և այսօր “իրենց թրքությամբ հպարտացող” բուլղարները: Մի՞թե թուրք են իսլամացած վրացիները: Բռնի մուսուլմանացած լազերը, հայերը, հույները, համշենցիները “թու՞րք” են: Եթե նրանք բոլորը թուրք են, ուրեմն ո՞վ է թուրքը: Երբ մեծ “թուրք” ազգի մասին եք խոսում, նրա ներկայացուցիչներից քանի՞սն են հայ, քանի՞սը` հույն, քանի՞սը` սերբ, բուլղար, վրացի, չեչեն, դաղստանցի, լեհ, ռուս և դեռ քանի՞սը` խառնուրդ: Այդ դեպքում որտե՞ղ մնաց “թուրքը”:

Մտածիր տեսնենք` այդ ժամանակակից “ենիչերիների” որ խմբին ես ԴՈՒ պատկանում: Իսկ միգուցե քո ազգակիցները այն մարդիկ են, ում նկատմամբ այս պահին վրդովվում ես, որոնց վիրավորում, սպառնում, խայտառակում ես: Այն եկեղեցիները, որոնք ոչնչացրիր (կամ որոնք կուզեիր ոչնչացնել),  միգուցե դրանք քո պապերի քրտինքով կառուցված տաճարներ են  և քո պապերն են այնտեղ աղոթել: Գուցե հիմա դու բռնվել ես այն մարդկանց թելից, ովքեր քեզ ու պապիդ բռնի հեռացրել են քո կրոնից, քեզ կամ պապիդ օտարացրել քո ազգից, և նրանց դուդուկի տակ պարելով` ջանում ես պապերիդ ժխտել և նրանց ստեղծածը ոչնչացնել: Արդյոք ինչպե՞ս կզգաս քեզ այդ իրավիճակում: Դրա մասին իմանալու դեպքու՞մ էլ այս նույն նամակը կգրեիր: Եթե ես լինեի քո տեղը, նման դեպքում վատ կզգայի: Եթե ես մի օր իմանայի, որ իրականում չեմ պատկանում այն ազգին, որին կարծել եմ, թե պատկանել եմ, և որ ինձ բռնի կերպով մի նոր լեզու և ինքնություն են պարտադրել, հաստատ չէի ընդունի այն: Կյանքս, ինքնությունս ինձնից գողացած, ինձ երևակայական ինքնություն պարտադրած մարդկանցից փախչելը իմ առաջին գաղափարս կլիներ:

Իսկ դու՞:

31.12.2011

Հարգանքներով`

Akunq.net