1915-ը և պարադիգմայի սնանկությունը

Մարգար Եսայան

Բոլորովին չեմ սիրում Հայոց ցեղասպանության, օրինագծերի և դրանց շուրջ արվող բանավեճերի մասին գրել: Ինձ ցավ է պատճառում թե’ այն, որ այս հսկայական վիշտը վեճերի ու բանակռիվների գործիք է դարձվում, և թե’, որ հաճախ օրակարգ է բերվում` քաղաքական դիվիդենտներ շահելու նպատակով: Սարկոզիի հարգադրոշմով ինչ-որ մեկին լուրջ ընդունելը, ինչպես և` Թուրքիայի «մարտական վիճակը» սրտխառնուք են առաջացնում ինձ մոտ: Կարծես ժամանակի մեքենան ենք նստել ու դարձյալ վերադարձել 70-ական թվականներ: Նույն խոսքերը, տրամաբանությունից լրիվ զուրկ նույն կլիշեները, աքլորացումները:

Գործարար աշխարհն ու քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները բաց են թողնվում Ֆրանսիայի դեմ: Արդարություն և զարգացում, Ժողովրդահանրապետական, Ազգայնական շարժում կուսակցությունները, հենց թեման հայերին է վերաբերում, իսկույն համախմբվում են նույն տեսակետի շուրջ: Նախագահ Գյուլը նեղանում է խեռախոսին չմոտեցող Սարկոզիից: Մեր խեղճ պատրիաքարանը, չկարողանալով ձայն հանել պատրիարք ընտրելու իրավունքը զավթած կառավարության դեմ, մեքենայաբար գործի է անցնում և վախվորած հայտարարություն անում` ասելով. «Դեռ աշուրե (աղանդեր, որը նման է պոլսահայերի ամանորյա սեղանին մատուցվող անուշ ապուրին-Ակունքի խմբ.) էինք պատրաստելու, աշուրեի մեր ամանը մի’ կոտրեք, ի՞նչ կլինի»:

Զանգվածային լրատվամիջոցներն այնքան ճարպիկ և անգրագետ են, որ այդ լուրը հրապարակում են` կողքին զետեղելով Մեսրոպ Երկրորդ պատրիարքի հսկայական նկարը, կարծես թե այդ խոսքերը նրան են պատկանում: Լսե’ք, այդ մարդը մահվա~ն մահճում է:

Շուրջը` բոլորը վերադարձել են ցեղասպանության առուծախին: Չեն կարողանում չանդրադառնալ Ռուանդայի ցեղասպանությանը: Ֆրանսիային հիշեցվում են այդ ցեղասպանությունների մեջ նրա ունեցած հանցանքները: Կարծես թե նոր ենք տեղեկացել դրա մասին: Երբ ցեղասպան Ալ Բաշարի առաջ Անկարայում կարմիր գորգեր էինք փռում, չգիտեինք` Սուդանում ինչեր են կատարվում, այնպես չէ՞: Այդ հարցը նման կապակցությամբ օրակարգ բերելը արդյո՞ք չի նշանակում` «դու իմ ցեղասպանությանը մի’ խառնվիր, ես էլ քոնինին չեմ խառնվի»: Այս ի~նչ մտայնություն է, ի~նչ բարոյականություն, Աստվա~ծ սիրեք:

Ես գրել եմ, որ օրինագծին դեմ եմ: Այդքանը… Մտքերն ու խոսքերը երբեմն կարող են մեր հոգուն ցավ պատճառել, ցնցել այն, բայց բռնություն և ցեղապաշտություն չբովանդակող յուրաքանչյուր գաղափար, որքան էլ այն անհեթեթ ու սադրիչ լինի, չի կարող օրենքներով արգելվել: Եթե գիծն այստեղից չեք քաշել, ազատության և հանցագործության սահմանումը հետզհետե կմթագնի, կվերածվի ազատությունը խեղդող վիճակի, վե’րջ:

Եթե Ֆրանսիան, նման օրենք հրապարակելով, ստորացնելու է իրեն և իր քաղաքացիներին, սահմանափակելու` մտքի և խոսքի ազատությունները, մի’ խառնվեք, դա թող ի’ր ամոթը լինի: Արդեն իսկ անհնար է, որ արգելք լինեք դրան: Դա արվում է քաղաքական դիվիդենտների համար: Սարկոզիի պես մեկին այդքան լուրջ ընդունելը, նրա մակարդակին իջնելը ստորացուցիչ է: Եթե իրավացի եք, հակազդեցության և լոբբիստական գործունեության չափաբաժինն այդքան մեծ քանակով տալով` կորցնում եք ձեր հեղինակությունը:

Ավելին, նման եք նրան, ով ապակե տան մեջ ապրելով` հարևանի պատուհանին քար է գցում: Այն դեպքում, երբ Ֆրանսիայում հրապարակվող օրենքի համարժեքը եղող 301-րդ հոդվածի պես արգելքներ դնող մի շարք քրեական հոդվածներ դեռ պահպանվում են մեր իրավական համակարգում, հոդված, որի պատճառով Հրանտ Դինքի նման մեկը, որը ձեր խաղաղության դեսպանն էր, Լինչի դատաստանի ենթարկվեց ձեր դատարաններում և ի վերջո սպանվեց, և որի սպանության գործի քննությունը տեղում դոփում է, քանի որ քաղաքական աջակցություն չեք ցուցաբերում նրա հանգուցալուծմանը, այն դեպքում, երբ Թուրքիան անընդմեջ դատապարտվում է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում, մի՞թե ավելի օգտակար չէր լինի նախ շրջվել ու սեփական տան թերություններին նայել:

1915-ը մեր պատմության ամենամեծ ողբերգություններից է: Դրան վերաբերող փաստերը թաքցվել են այս ժողովրդից, թաքցնելով էլ չեն սահամանափակվել. սուտ պատմություն են հորինել` ճիշտ Դերսիմի պես… Սատանա են դարձրել հային` քրդերի, ալևիների և մուսուլմանների հանդեպ կատարվածների նման… Լավ կլիներ, եթե պատմությունը 1915-ով ավարտվեր. հանրապետության պատմության ողջ ընթացքում քեմալիստական կերպարանքով իթթիհադականները հեղել են հայերի (անշուշտ նաև` հույների, ասորիների և հրեաների) արյունը: Բռնագրավել են նրանց գույքը, կողոպտել, ստորացրել նրանց, վռնդել երկրից: Ժողովուրդը դեռ նոր է սկսել տեսնել այդ պատմությանն առնչվող ճշմարտությունները, նոր նկատել կեղտոտ խաղը: Հենց այս ուշացման գինն ենք վճարում` Սարկոզիի նմանների ձեռքին խաղալիք դառնալով: Գոնե սրանից հետո զգաստանանք, նախաձեռնությունը մեր ձեռքը վերցնենք:

Այլևս պետք է փոխենք այս հնացած պարադիգման: Չպետք է այդ պարտականությունն ուրիշներին տանք, պետք է անկեղծ լինենք: Հայաստանը պատմական հանձնաժողով թող չհիմնի, եթե իր արխիվները չի բացում, թող չբացի: Դո’ւ բաց քո այնպիսի փակ արխիվները, ինչպիսին է  ATASE-ն (Թուրքիայի գլխավոր շտաբի զինվորական պատմության և ռազմավարական ուսումնասիրությունների նախագահության արխիվը-Ակունքի խմբ.), հանցագործություն մի’ համարիր «1915-ը ցեղասպանություն է» ասելը: Ավելացրո’ւ դերսիմյան ներողության պես օրինակները, բայց դա արա ոչ թե գրավներով, այլ` միանգամից: Տե’ս, Այհան Չարքընը Թարըք Ոմիթի թաղված վայրի հատակագիծը դեռ օգոստոս ամսին է դատախազին տվել. այդ խնդիրները լուծի’ր, քաղաքական աջակցություն ցուցաբերի’ր դատախազներին: Մաքրի’ր հիշողությունդ, ականջալո’ւր դարձիր արդարություն պահանջող մարդկանց աղաղակներին, հրաժարվի’ր պետությանը պաշտպանելու ռեֆլեքսիցդ, խիզախորեն հաղթահարի’ր մթությունը: Եվ այդ ամենն արա ոչ թե`այն պատճառով, որ քեզ սեղմում են, այլ` քեզ համար:

«Տարիներ շարունակ այս երկրում որոշ բաներ են կատարվել: Տարբեր էթնիկ ինքնություններ ունեցողները վռնդվել են մեր երկրից: Մի՞թե շահել ենք դրանից: Պետք է երկար մտորել այդ հարցի շուրջ… Դա իրականում ֆաշիստական մոտեցման արդյունքն էր»:

Այս խոսքերը պատկանում են ոչ թե ինձ, այլ` վարչապետ Էրդողանին: Նոր պարադիգման կարող է հենց այս խոսքերի վրա հիմնվել: Կտեսնենք` այնժամ Սարկոզիի նմանները կշարունակե՞ն ազդեցիկ մնալ:

mesayan@markaresayan.com

http://www.duzceyerelhaber.com/kose-yazi.asp?id=5417&markar_esayan-1915_ve_paradigmanin_iflasi

Թարգմանությունը` Akunq-net-ի