Ֆրանսիայի վրա ենք բարկանում, իսկ մե՞նք…

Իսմեթ Բերքան

Թուրքիայի և Ֆրանսիայի հարաբերությունները դարձյալ լարված են Հայոց ցեղասպանության խնդրի պատճառով: Արդեն իսկ զարմանալի կլինի, եթե ամեն տարի այդ լարվածությունը չառաջանա:

Այդ լարվածություններն այնքան սովորական են դարձել, և այնքան են ամեն անգամ նույն բաները տեղի ունենում, որ նույնիսկ կարող եմ ըստ էության ասել, թե ինչեր են կատարվելու առաջիկա օրերին:

Ինչևէ, իմ հոգսը ոչ թե Թուրքիայի և Ֆրանսիայի միջև լարվածությունն է, այլ` այն կետը, որի վրա կանգ է առնում Թուրքիան իրեն պաշտպանելիս:

Տեղյակ եք, որ այս անգամ խոսքը գնում է Ֆրանսիայի խորհրդարանում ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագծի մասին: Ֆրանսիայում առանց այդ էլ ցեղասպանություն են կոչում այն ցավալի դեպքերը, որոնք կատարվել են 1915-ին և հետագա տարիներին Անատոլիայում (Արևմտյան Հայաստանում-Ակունքի խմբ.): Հիմա էլ սույն օրինագծով ծանր պատիժներ են նախատեսվում ցեղասպանության ժխտման համար:

Անցյալում Փարիզում Թուրքիայի գլխավոր հյուպատոսը Ֆրանսիայում մեղադրվել էր «ցեղասպանության ժխտման» մեջ` հյուպատոսարանի կայքէջում ցեղասպանության վերաբերյալ գրվածների պատճառով: Հիմա դրա պատիժը շատ է խստանում:

Կասկած չկա, որ այդ նախաձեռնությունը սահմանափակում է խոսքի և անգամ` գիտական ազատությունը:

Ամեն ինչ մի կողմ, բայց մի՞թե Թուրքիան է այնպիսի խոսքեր ասողը, իչպիսիք են` «Վա~յ, խոսքի ազատությունը սահմանափակվում է հենց Եվրոպայի սրտում, Ֆրանսիան վերադառնում է միջնադարյան դոգմաների դարաշրջան, անգամ դավաճանում է 18-րդ դարի իր Լուսավորչականությանը»:

Չէ՞ որ այս երկրում (Թուրքիայում-Ակունքի խմբ.) էլ «Ցեղասպանություն է կատարվել» ասելը համարվում է հանցագործություն` «թրքությանը վիրավորանք»: Այսինքն` մի՞թե հակառակ կողմից սահմանափակում չկա:

Այս երկրում մինչև վերջ կիրառվու՞մ են  խոսքի և գիտական ազատությունները:

Մի’ կողմ թողեք «Մեր հարաբերությունները կփչանան, մեր արտակարգ և լիազոր դեսպանը անդառնալիորեն հետ կգա» խոսքերը. երբ Ֆրանսիայի խորհրդարանը ցեղասպանությունը ճանաչեց, ի՞նչ պատահեց որ:

Պարզվում է` մահացել է նաև «մեր սիրելի առաջնորդը»…

Մեկ այլ վախճանի մասին էր Հավելի ուղիղ հակապատկերը հանդիսացող մի անձնավորության մահվան լուրը: Խոսքը վերաբերում է Հյուսիսային Կորեայի` չափից դուրս տարօրինակ բռնապետ Քիմ Յոնգ Իլին: Նա մի բռնապետ էր, որն ուներ այնպիսի տարօրինակություններ, որ Արևմուտքից նայողները միայն կարող էին ծաղրել նրան, օրինակ` զուտ քարոզչական նպատակներով մի ֆիլմ նկարահանել տալու նպատակով մի բեմադրիչի, ընտանիքի հետ միասին, փախցնել է տվել Հյուսիսային Կորեա և գրավով գնել նրան, ապա բեմադրիչին Գոնձիլլայի պես ֆիլմեր նկարահանել տալով` իր անունը ևս գրել է տվել` որպես պրոդյուսերի, տարեկան 850 հազար դոլար գումարի չափով կոնյակ է խմել, ինքնաթիռից վախենալու պատճառով գնացքով է ճամփորդել և ուղղաթիռով իր գնացք է բերել տվել ողջ օմարներ, և որը ուղիղ 200 պաշտոնական անվանում է ունեցել, այդ թվում` «Անպարտելի հրամանատար»:

Մահացել է, բայց աշխարհը չի փրկվել. իր տեղը գրավել է որդին:

Իրավիճակը, երբ մոտենում է 2015-ը..

Թերևս 10 տարի շարունակ սպասվում է, որ ցեղասպանության հարցով հայկական սփյուռքը և Հայաստանը նախապատրաստությունների մեջ են 1915-ի 100-ամյա տարելիցի համար:

Մի քանի օր անց մուտք ենք գործելու 2012 թվական: Այսինքն` երեք տարի է մնացել:

Լա’վ, իսկ ի՞նչ է անում Թուրքիան:

Այս հարցի առնչությամբ Թուրքիան որևէ այլ բան անու՞մ է` «Եթե ընդունեք, մեր հարաբերություններին վերջ կտրվեն» սպառնալիքը տեղալուց բացի: 

Ողջ աշխարհն է վրիպում, և մենք կարո՞ղ ենք իրավացի լինել: Կամ կարո՞ղ ենք շարունակել դրան հավատալ:

Թե՞ մեր ձեռքը խղճի վրա դնելով` մարդու պես գնահատելու ենք ցեղասպանության այս խնդրի կապակցությամբ առնվազն 35 տարվա զարգացումները, ստուգելու` սխալ արե՞լ ենք, թե՞ ոչ:

Ինձ վշտացնում է, որ երբ ցեղասպանության օրինագծեր են բերվում այլ երկրների օրակարգ, Թուրքիան, իրեն բարոյական տեսանկյունից պաշտպանելու փոխարեն, ձգտում է տվյալ երկրի բազուկը ոլորել սպառնալիքների և շանտաժի միջոցով: Քանի դեռ պատմության հետ առերեսվելու, անհրաժեշտության դեպքում` ներողություն խնդրելու խոսքերը սավառնում են օդում, արդյոք չե՞նք կարող այլևս սկսել այդտեղ կայանել` այս ցեղասպանության հարցով ևս մեր մեջ ամուր բարոյական հիմք գտնելով:

Թե՞ այդ պատմության հետ երբեք չենք առերեսվելու և միշոտ շարունակելու ենք ապրել մեր ճշմարտությունների մեջ:

Մի ցավալի կորուստ, որը եղավ հենց այն ժամանակ, երբ ասաց` «Ստի մեջ ենք ապրում»

Վացլավ Հավելը այն մեծ մարդկանցից մեկն էր, որի ձեռքը սեղմելու պատիվն ունեցել եմ նաև ես: Նա մեծ էր ոչ միայն նրա համար, որ «Աբսուրդիստան» էր կոչել կոմունիզմի տակ եղող իր երկիրը, և ոչ անգամ այն պատճառով, որ կարողացել էր իր երկիրը կատաղի բռնապետությունից աննկատ բերել հաջողակ ժողովրդավարության:

Ինձ համար Հավելին մեծ դարձնող երկու հիմնական բան է եղել:

Առաջինը և ամենակարևորն այն բնութագրումն է, որ նա տվել է կոմունիստական դարաշրջանին և այդ ռեժիմի քարոզչությանը` «Ապրել ստի մեջ»:

Եթե այսօր մեր երկրում գրեթե ամեն շաբաթ տարբեր վերնագրերի ներքո բանավեճեր ենք անում` «պատմության հետ առերեսվելու» թեմայով, դրա պատճառն այն է, որ մենք այսօր անգամ դեռ ապրում ենք ստի մեջ:

Պաշտոնական պատմագրության և իրական պատմության, պաշտոնապես տեղի ունեցած դեպքերի և իրապես կատարվածի միջև եղած տարածությունը այն մակարդակի վրա է գտնվում, որ երանի ենք տալու Հավելի ապրածներին:

«Ստի մեջ ապրել» խոսքը վերաբերում է նաև այսօրվան: Այսօր էլ ենք ստի մեջ ապրում: Երբ մեզնից ոմանք ասում են, թե «Բանտում լրագրողներ չկան. դրանք ահաբեկչության պատճառով են հետաքննության մեջ գտնվում», դա ստի մեջ ապրելու օրինակներից մեկն է դառնում ըստ էության:

Ինչևէ, շարունակենք…

Հավելին ինձ համար մեծ դարձնող երկրորդ հանգամանքն այն է, որ նա Ֆրանկ Զապպային` այդ նշանավոր և մեծ ռոք երաժշտին, իմ կարծիքով` մեծ քննադատ և մտածող Ֆրանկ Զապպային, դարձրել էր մշակույթի և արվեստի հարցերով իր խորհրդականը:

Ըստ իս` Զապպային նման պաշտոնի համար ընտրած լինելն իսկական իրադարձություն էր, և գաղափար է տալիս, թե ինչ անհատականություն է եղել Հավելը:

Թարգմանությունը` Մելինե Անումյանի

20.12.2011

«Հյուրիեթ»