Դերսիմի կենդանի վկան պատմեց այն օրվա մասին

Դերսիմում տեղի ունեցած ջարդերի վկա 87-ամյա Էֆո Բոզքուրթը պատմեց իր վերապրած կոտորածի օրվա մասին, որի հետքերը դեռևս չի կարողանում ջնջել:

Ժողովրդահանրապետական կուսակցության Թունջելիի (Դերսիմ-Ակունքի խմբ.) պատգամավոր Հուսեին Այգյունի սկսած ու վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի պատմական ելույթով օրակարգ բարձրացած Դերսիմի քննարկումները գրեթե բացեցին պատմության վարագույրը:

Դերսիմում տեղի ունեցած ջարդերի վկա 87-ամյա Էֆո Բոզքուրթը պատմեց իր վերապրած կոտորածի օրվա մասին, որի հետքերը դեռևս չի կարողանում ջնջել:

Ինչպես պատմում է Էֆո  հորեղբայրն, նախ գյուղացիներին հավաքել են հրապարակում: Երեխաների այն հարցին, թե «Հայրի’կ, մեզ կոտորելու՞ են», գյուղապետի պատասխանը հեևյալն էր. «Մենք ի՞նչ ենք արել, որ մեզ կոտորեն»: Համաձայն Էֆոյի` այդ օրը սպանվեց 200 հոգի: Էֆո Բոզքուրթն ասում է, որ իր հայրը` Ազգային-ազատագրական պատերազմի (նկատի ունի 1919-1922 թթ. թուրք–հունական պատերազմը, որը թուրքերը համարում են Ազգային–ազտագրական /Türk İstiklâl Harbi, Millî Mücadele/-Ակունքի խմբ.) ղազի (հավատի մարտիկ) Քեքո Բոզքուրթը և ինքը փրկվել են: Էֆո հորեղբայրն ասաց, որ «մահացածներին նետում էին դաշտերն ու գետերը»: Նա այս դեպքերի ժամանակ կորցրել է մորը, 4 քրոջն ու երկու եղբորը:

«Միլլիյեթ» թերթի լրագրող Բուրջու Քարաքաշը ներկայացնում է Դերսիմի վկաներից Էֆո Բոզքուրթի հուշերը: Ահա այդ պատմական վկայությունը, որը լույս է սփռում Դերսիմում տեղի ունեցած կոտորածի սարսափելի կողմի վրա…

«Տե’ս, հա~, լավ կգրես»

Չայթաշը գյուղը, որի նախկին անունը Լոլաթաներ է, ունի 27 տուն, գտնվում է Խոզաթից 5 կմ հեռավորության վրա: Էֆո հորեղբոր հետ հանդիպեցինք Խոզաթի մի սրճարանում այն պահին, երբ պատրաստվում էինք ճանապարհ ընկնել: Ինչպես ասաց  որդին` Ջաֆեր Բոզքուրթը, հայրը ոգևորությունից չէր կարողացել գյուղում սպասել: Միասին մեքենա ենք նստում և հաղթահարելով սար ու քար` հասնում ենք գյուղ: Էֆո հորեղբայրն ասելով, թե «ե’կ, հիմա քեզ կպատմեմ», բազմիցս ինձ զգուշացրեց` «տե’ս, հա~, լավ կգրես»: Էֆո Բոզքուրթը, ով, թվում է, տարիներ շարունակ սպասել է այս պահին, ձեռքի հենափայտով նշաններ անելով, սկսում է պատմել.

«Զինվորները եկան և շրջապատեցին բոլոր այս բլուրները: Գյուղապետը բոլորին կանչեց գյուղամեջ: Մեր որոշ հարևանների ձեռքերն ու ոտքերը կապեցին: Կենտրոնում սեղան դրեցին:

Ոմանց տներում վառեցին, ոմանց հրապարակում գնդակահարեցին: Երեխաների այն հարցին, թե «հայրի’կ, մեզ կոտորելու՞ են», գյուղապետի պատասխանը հեևյալն էր` «Մենք ի՞նչ ենք արել, որ մեզ կոտորեն»:

Չայթաշն այն ժամանակ պետականամետ գյուղ է եղել: Այդ իսկ պատճառով ինչպես պատմում են գյուղացիները, գյուղապետը, երբ մարդկանց կաչում էր գյուղամեջ, չի մտածել, որ «վատ բան է լինելու», եղել են մարդիկ, ովքեր նույնիսկ հանդիսավոր հագնվել են և գնացել: Այնպես, որ զինվորներից մեկն ասել է. «Ինչու՞ եք ոչխարի պես հավաքվել տներում, դուրս եկեք, դրսում եք սպանվելու»:

Հրամանատարը սպանեց հանրապետության ուսուցչին

Այդ օրը նաև գյուղում էր Էֆո Բոզքուրթի հորեղբոր տղան` Վելի Բոզքուրթը, ով նաև իր ուսուցիչն էր: Էֆո հորեղբոր դեմքին զարմանքով լի մի արտահայտություն կար. երբեք չէր կարող պատկերացնել, որ կգնդակահարեն նաև պետության ուսուցչին. «Վելին քանի անգամ հրամանատարին ասաց. «Ես հանրապետության ուսուցիչ եմ»: Ցանկացավ, որ թողնեն-գնան: Նույնիսկ նրան չթողեցին: Վելիի կնոջ վրա հրամանատրը գրպանից հանած ատրճանակով երեք  անգամ կրակեց: Այնտեղի տունը հրի մատնելուց հետո էլ երկու երեխային և իրեն նետեց կրակների մեջ: Բոլորը սպանվեցին»:

«Դուք գնացեք, ես մեռնում եմ»

Հերթը գալիս է իր պատմությանը: 14-ամյա Էֆոն կարծես սկսում է խոսել, աչքերը հառում է մի կետի. «Ահա մեզ այս տուն բերեցին: Տան երկու կողմում զինվորական մեքենաններ էին տեղակայել: Մեկն այս կողմից, մյուսն էլ այն կողմից ռմբակոծում էին: Թևս վիրավորվեց: Ոմանց ներսում սպանեցին: Հետո մի աղջիկ դրսում կրակող զինվորներից մեկի վրա քար նետեց»:

Քար նետող աղջկա մի աչքը չէր տեսնում: Այն ժամանակ, երբ զինվորը, ում դիպել է քարը, փորձել է փոխել մեքենայի դիրքը, տան անդամները սկսել են փախչել: Ոմանք փախչելիս սպանվել են: Քար նետող աղջկան դռան առջև տեղում գնդակահարել են: Էֆո հորեղբայրը բախտավորներից էր… Փախչելիս գնդակը մխրճվել էր ձեռքի և փորի մեջ: Գոտկատեղից ստացած վերքն էր ամենաշատը խանգարում: Ընկել է գետնին և քարշ գալով պատսպարվել ջրամբարի կողքին:

«Նստեցի ուռենու բնի մոտ: Հայրս ինձ տեսավ: Նրան ասացի. «Դուք գնացեք, ես մեռնում եմ»: Ինձ վերցրեց և թողեց մի ջրաղացի տակ»:

Երբ ասել է գերեզմանը փորենք…

Հորեղբայր Էֆոն այնտեղ պառկել է երկու օր: Ողջ մնացած հարևաններից մեկը, նրան պատահաբար տեսնելով, փեսային լուր է ուղարկել: Զարմիկին տեսնելով քարի վրա անշարժացած` փեսան ասել է` գերեզման փորեմ, Էֆո հորեղբայրը հարցրել է. «Ինձ ողջ-ո՞ղջ ես թաղելու»: Երբ որ պարզ է դարձել, որ Էֆո հորեղբայրը ողջ է, հայրը եկել է, որդուն տարել. միասին վերադարձել են գյուղ: Էֆո հորեղբայրն ասում է. «Նույնիսկ  մի այծ չէին թողել, մեր ողջ ունեցվածքը թալանել էին»:

Փոս փորելիս ոսկորներ են դուրս եկել

Չայթաշ մարդիկ են բերել նաև հարևան գյուղերից: Ըստ Էֆո հորեղբոր հաշվարկների` այդ օրը գյուղում մոտ 200 հոգի է մահացել: Հայրը` ազգային-ազատագրական պատերազմի  ղազի Քեքո Բոզքուրթը և ինքը փրկվել են: Էֆո հորեղբայրն ասաց, որ «մահացածներին նետում էին դաշտերն ու գետերը»: Նա այս դեպքերի ժամանակ կորցրել է մորը, 4 քրոջն ու 2 եղբորը: Այն երկու տունը, որտեղ մեզ ուղեկցեց, այն տներն են, որտեղ 1938 թ. մարդկանց ողջ-ողջ այրել են: 2007 թ. ջրային ցանցի համար փոս փորելիս հողի տակից ոսկորներ են դուրս եկել: Միչև հիմա էլ պատահում է, որ երեխաները խաղալիս հողը փորում են և ոսկորներ գտնում:

Նրա ողբը թաքնված էր այս խոսքերում

Վերջում լսում եմ Էֆո հորեղբոր ձայնը. երկու քայլ այն կողմ` ձեռնափայտն օդ պարզած` ասում է. «Դատական գործ հարուցեցի, դատական գործ»: Այնուհետև օդ պարզած ձեռնափայտը իջնում է գետնին, այս անգամ նվաղած ձայնով հարցնում է. «Մեզ ինչու՞ կոտորեցիք, ո՞րն էր մեր մեղքը»:

http://haber.mynet.com/dersimin-canli-tanigi-o-gunu-anlatti-604123-guncel/