«Թուրքիայի ամենամեծ տաբուն հայկական տաբուն է». Միքայել Ասլան

Ազգությամբ զազա, արվեստի ճանաչված գործիչ Միքայել Ասլանը նոյեմբերի 14-ին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կազմակերպված «Արարատից այն կողմ» համերգին մասնակցելու նպատակով նոյեմբերի 11-ին ժամանել էր Երևան: Հայաստանի մայրաքաղաքում նաև մամլո ասուլիսով հանդես եկած Միքայել Ասլանը «Ակունք» կայքէջի ղեկավարության խնդրանքով այցելել է Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնի գրասենյակ և հարցազրույց տվել «Ակունք»-ի տնօրեն Հայկազուն Ալվրցյանին, որը ներկայացնում ենք ստորև:

Հայկազուն Ալվրցյան-Ձեր որերո՞րդ այցն է Հայաստան:

Միքայել Ասլան-Հայաստան այցելում եմ հինգերորդ անգամ: 2001 թ.` առաջին այցիս ժամանակ, «Միություն ընդդեմ ցեղասպանության» կազմակերպության անդամն էի, որը ղեկավարում էր Ալի Էրթեմը, և այստեղ էի եկել Ցեղասպանության օրվա կապակցությամբ: Այն ժամանակ մի բան գրեցի թանգարանի հուշատետրում: Հուշատետրը հսկող կինն ինձ հարցրեց, թե որտեղի՞ց եմ եկել, և ասաց. «Քեզնից առաջ էլ Յըլմազ Գյունեյն էր թանգարան այցելել»: Յըլմազ Գյունեյը շատ արժեքավոր և միջազգային ճանաչում ունեցող քուրդ կինեմատոգրաֆ է: Ուզում եմ ասել, որ Հայոց ցեղասպանության թանգարանն այն վայրն է, որն ի վերջո այցելում են խիղճ ունեցող մարդիկ:

Հայկազուն Ալվրցյան-Վերջին տարիներին Հայաստանում շատ է շոշափվում Միքայել Ասլանի անունը` որպես մեզ հոգեհարազատ երգեր կատարող արվեստի գործչի: Ինչու՞ են Ձեր երգերը այդքան հոգեհարազատ մեզ:

Միքայել Ասլան-Ըստ իս` դրա առաջին և ամենաէական պատճառը աշխարհագրական է: Երկրորդն էլ… պատկերացրեք մի երեխայի. եթե որևէ երեխա մի բան շատ սիրով է անում, մեծերը նրան են նայում, այնպես չէ՞: Այսինքն` դա, ըստ էության, կարող է պայմանավորված լինել նրանով, որ մենք այդ գործը կատարում ենք` երեխայի պես սիրելով:

Հայկազուն Ալվրցյան-Ի՞նչ ծրագրով եք այս անգամ այցելել:

Միքայել Ասլան-Մենք պատրաստել էինք «Փեթակ» ալբոմը, սակայն բավարար չափով չկարողացանք ներկայացնել այն գործը, որ ցանկանում էինք անել, որովհետև մեր նպատակը ոչ թե ուղղակի մի ալբոմ պատրաստելն էր, այլ` այդ ալբոմի միջոցով երկու կողմի, այսինքն` Արարատի մյուս կողմի և այս կողմի միջև կապ հաստատելը: Քանզի այդ սահմաններն իրականում չկան: Այսինքն` մեր հոգիներում, մեր սրտերում նման սահման գոյություն չունի: Այդ սահմանները քաղաքական գործիչներն են դրել: Սակայն մեր ուղեղներում նման սահմաններ չկան, քանի որ երաժշտություն ստեղծելը իրոք շատ մարդկային բան է: Մեր այս այցի նպատակներից մեկն էլ այդ ծրագիրը կրկին մարդկանց ներկայացնելով` երկու կողմի մարդկանց մեջ փոխադարձ նրբազգացություն հարուցելն է: Մենք համերգ ենք տալու «Արամ Խաչատրյանի անվան» համերգասրահում: Դա ևս մեծ պատիվ է ինձ համար: Մեզ մի պատգամավոր է աջակցում` Արագած Ախոյանը: Նա շատ է օգնում մեզ: Միևնույն ժամանակ գոյություն ունի նաև «Նիգ-Ապարան» հայրենակցական միությունը, որի անդամները նույնպես մեզ աջակցում են: Հուսով եմ, որ այս աշխատանքը շարունակություն կունենա: Ինչպես հայտնի է, մի քանի օր առաջ այստեղ կամզակերպվեց նաև զազաների թեմայով մի գիտաժողով: Ճիշտն ասած` գիտանականները որևէ խնդիր քննարկելիս այդ առումով տարբերվում են երաժիշտներից և այլ արվեստի գործիչներից: Սակայն քանի որ երաժշտությունը միշտ կապող և մաքրագործող օղակ է, ես դա շատ հասկանալի եմ համարում, որովհետև երաժշտությունը մշակութային կողմով դնում է կամաց-կամաց ամփոփվող գիտական աշխատության հիմքը:

Հայկազուն Ալվրցյան-Հաստատապե’ս: Եվ մենք մեր աշխատանքների ընթացքում էլ ենք նկատել, որ մշակութային գործոնները շատ դեպքերում գիտական ուսումնասիրություններ անելու պատճառ են դառնում: Օրինակ` հայկական ու զազայական երգերի միջև եղած նմանությունները բազմաթիվ գիտանականների մղում են` ուսումնասիրելու դրանք: Այսինքն` մշակույթը պատճառ է լինում, որ գիտնականներն ուսումնասիրեն դրանք: Դուք քայլեր ձեռնարկե՞լ եք հայկական երգերը տարածելու ուղղությամբ և արդյոք նախագծեր ունե՞ք հայկական մշակույթի առնչությամբ:

Միքայել Ասլան-Իմ ամենամեծ նպատակներից մեկն այն է, որ այդ տարածքներում բնակվող հայերը տեր կանգնեն իրենց ինքնությանն ու մշակույթին և ազատ ապրեն: Երբ ես կատարում եմ «Փեթակ» ալբոմի երգերը, նրանց խիզախություն եմ հաղորդում: Նրանք կսկսեն ավելի շատ ուսումնասիրել իրենց ինքնությունը: Բացի այդ՝ առաջիկայում ուզում եմ զանազան հայ երգիչների հետ համատեղ ծրագրեր իրականացնել, որպեսզի մեր տարածքում հայ լինելուց վախեցող մարդիկ կամաց-կամաց տեր կանգնեն իրենց ինքնությանը: 20 տարի առաջ Թուրքիայի Հանրապետությունը վարում էր իսլամացման, թուրքացման լուրջ քաղաքականություն: Դրա համար էլ մեր հասարակությունը քաշվում էր իր մայրենի լեզվով խոսելուց: Մարդիկ այնպես էին օտարացել սեփական ինքնությանը, որ իրենց լեզուն արգելում էին անգամ սեփական ընտանիքներում: Մենք` համալսարանական շրջանակների հեղափոխականներս, սկսեցինք այդ լեզվով երաժշտություն ստեղծել` ընդդեմ ուծացման: Եվ հանկարծ իմ ազգից ի հայտ եկան ինձ քննադատող մարդիկ: Ասում էին` «Էս զազայերենը որտեղից հայտնվեց»: Սակայն անցավ 10 տարի, և հիմա բոլորը լսում են մեր երաժշտությունը: Այժմ երիտասարդներն ու պատանիները սիրում են մեր արվեստը: Երբ ես սկսեցի պատրաստել «Փեթակ» ալբոմը, այս անգամ էլ սկսեցին ասել` «Էս հայերենը որտեղից հայտնվեց»: Ինչպես որ զազայերենն է ծագել ձեր հողից, այնպես էլ հայերենը: Այսինքն` ուզում եմ ասել, որ որոշ կանխակալ կարծիքներ ջարդելու նպատակով խիզախություն տալու համար շատ է պետք պայքարել: Դուք եկաք և Դերսիմում տեսաք, որ որևէ զորանոցի դուռը և որևէ տան դուռը ուղիղ դեմ-դիմաց են, և յուրաքանչյուր անձի 5-10 զինվոր է հսկում: Այսինքն` այդ տարածքները հիմա վերածվել են զորանոցի: Ուզում եմ ասել, որ այդ տարածքներում մեծ խնդիրներ կան, և մարդիկ շատ են վախենում…

Հայկազուն Ալվրցյան-Բայց մենք միևնույն ժամանակ տեսանք, որ Դերսիմում մարդկանց կամքն այնքան հզոր էր, նրանք իրենց այնպես էին այդ հողերի տերը զգում, որ մեզ թվաց, թե Ձեր ասած այդ զորանոցներն իրենք էին սկսել ինքնապաշտպանվել: Ձեր` զազայերենով ներկայացրած երգերը մեծ ոգևորություն էին հարուցում հանդիսատեսների շրջանում, իսկ համերգին հիմնականում երիտասարդներ էին հետևում: Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում Դերսիմի երիտասարդ զազաների ազգային-մշակութային զարթոնքը:

Միքայել Ասլան-15 տարի ոչ ոք մեր լեզվով չէր ստեղծագործում: Երեխաները վերջին 15 տարիներին մեծանում են մեր հորինած, այսինքն` իմ և ընկերներիս համատեղ ստեղծած երաժշտության տակ: Ես այսպես եմ մտածում. երեխան որ երգը լսում է, ինքնությունն էլ հենց դա է դառնում: Դրա համար էլ շատ կարևոր է, որ երեխաները մեծանան իրենց մայրենի լեզվով: Այն լեզուն, որը լսում են մոր արգանդում, այլևս երբեք չեն մոռանա: Մեծ հույսեր կան: Հատկապես քուրդ ժողովրդի զարթոնքի հետ մեկտեղ ասորի, եզդի, զազա, ալևի ժողողուրդները նույնպես մուտք գործեցին մի նոր ժամանակաշրջան: Նախկինում Թուրքիայում միայն թուրքեր ու մուսուլմաններ կային, բայց հիմա մյուս ազգերն էլ ի հայտ եկան:

Հայկազուն Ալվրցյան-Որքանով որ նկատել ենք, շատ քիչ են խոսում Թուրքիայում բնակվող հայերի մասին: Օրինակ` Դերսիմի հայերի միության նման կազմակերպությունները դեռ նոր են սկսել հիմնվել: Այդ զարթոնքը 15 տարի առաջ զազաների շրջանում սկսված զարթոնքի շարունակությունը չէ՞ արդյոք:

Միքայել Ասլան-Ինչպես բացատրեմ… Օրինակ` քուրդն իրեն թաքցնում է թուրքի, ալևին` քրդի, հայը` ալևիի ինքնության տակ… Թուրքիայի ամենամեծ խնդիրը, ամենամեծ տաբուն հայկական տաբուն է: Շատ սարսափելի տաբու է այն: Հայ ասելը հայհոյանքի պես մի բան է: Իմ մտերիմ ընկերներն անգամ ինձանից գաղտնի են պահում իրենց հայ լինելը: Դա շատ բարդ խնդիր է Թուրքիայի պես մի երկրի համար: Հայկական տաբուն կոտրելու համար ավելի մեծ խիզախություն է պահանջվում: Երբ ես այս ալբոմն էին պատրաստում (ի նկատի ունի «Փեթակ» ալբոմը-Ակունքի խմբ.), Թուրքիայի պաշտոնական շրջանակները դեռ մի կողմ, մեր շրջապատում անգամ մի շարք հետադիմականներ դուրս եկան իմ դեմ: Ասում էին` «Միքայել Ասլանը հայ է դարձել», «Միքայելը հայ միսիոներ է դարձել»: Մարդիկ այնպես են հիվանդացել, որ եթե հարյուրամյակներ ի վեր այդ տարածքներում ապրած հայ ժողովրդի գեթ մի ներկայացուցիչ հայերեն երգ է ասում, բոլորը ձգտում են նրան ոչնչացնել: Թուրքիայում ոչ միայն կառավարությունը, այլև բոլորը` զազաները, քրդերը, քուրմանջիները, ալևիները, առանձին-առանձին պետք է առերեսվեն այդ խնդիրների հետ: Այդ տարածքներում բնակվող քուրդ ժողովուրդն էլ պետք է առերեսվի: Ի՞նչ էր անում քուրդ ժողովուրդը Հայոց ցեղասպանության ժամանակ: Այս առումով մեծ պարտականություն է դրված քուրդ մտավորականների և արվեստի գործիչների վրա: Մեր կողմերում հայ ասելիս մի տեսակ օտարոտի բան են պատկերացնում: Երբ «Ակունք» համույթը բեմ բարձրացավ Դերսիմում, տեսան, որ այն ոչ մի բանով չի տարբերվում մեզանից: Չէ՞ որ հայերը հեռվից չեն եկել. նրանք այս հողերի մարդիկ են: Այսինքն` մեր մասնիկը, մեր հարևանը, մեզ հետ ապրած մեկը… Այդ օտարացումը ի սկզբանե կատարվում է համակարգի կողմից: Մարդիկ էլ ընդունում են դա: Հենց այստեղ է մեր երաժշտության ուժը. մի փոքրիկ երգով կարողանում ես հազարամյակներ հիշեցնել: Երբ դերսիմցիներն ունկնդրում են «Փեթակ» ալբոմը, վերհիշում են իրենց հարևաններին:

Հայկազուն Ալվրցյան-Ուզում ենք Միքայել Ասլանին միշտ առաջատար տեսնել այդ ծանր, բայց շատ կարևոր գործում: Ձեր ցանած սերմերն այսօր արդեն սկսել են պտուղ տալ: Մեր հասարակությունն էլ արդեն իսկ հասկացել է դա: «Ակունք» և «Մարաթուկ» համույթների` Դերսիմ գնալուց առաջ էլ Միքայել Ասլանն արդեն ճանաչված էր: Հայերը տեղյակ էին, թե ով է Միքայել Ասլանը, տեղեկացված էին զազա ժողովրդի և հայկական մշակույթի զարթոնքի մասին: Այդ զարթոնքը մեզ վստահություն հաղորդեց և մղիչ ուժ դարձավ մեր` այնտեղ գնալու համար: Ես հավատում եմ, որ հազարավոր հայեր են այնտեղ գնալու` Միքայել Ասլանի բացած ճանապարհով: Մեզ համար անակնկալ էր Միքայել Ասլանի երգերը հանկարծ լսել Հայաստանում: Երբ ի հայտ եկավ «Փեթակ» ալբոմը, հասկացանք, որ կատարվել է շատ կարևոր մի բան: Դա, անշուշտ, ունեցել է երկար նախապատմություն, և այդ ալբոմը մեծ աշխատանքի արդյունք էր: Ամեն անցած օրվա հետ մեկտեղ բազմաթիվ մարդիկ են ըմբռնելու այդ երևույթը թե’ Հայաստանում և թե’ այլուր:

Միքայել Ասլան-Ես ուզում եմ հիշատակել մեզնից առաջ այդ տարածքներում գին վճարած մարդկանց: Հրանտ Դինքի պես մարդիկ շատ մեծ գին վճարեցին դրա համար: Մարդու խիղճը պահանջում է, որպեսզի քեզնից առաջվանը որտեղ որ ընկել է, դու էլ այնտեղ գնաս և սկսես այդտեղից: Օրինակ` որտեղ որ Հրանտ Դինքի գերեզմանն է, ես ճանապարհ ընկնելուց առաջ պետք է այցելեմ այն, որովհետև դա բարդ ճանապարհ է և իրապես նման է լույսի. ինչքան մոտենում ես, այնքան այրում է, բայց միշտ էլ հասցնում է որոշակի կետի… Այս բարեկամությանը սկիզբ դնողները ոչ թե մենք ենք, այլ մեզնից առաջ` Դերսիմի բնակիչները: Եվ դա հաստատված է պատմական փաստերով: Իսկ մենք այդ բարեկամությանը հետևող ճամփորդներն ենք:

Հայկազուն Ալվրցյան-Այո’, մենք քաջապես տեղյակ ենք, թե դերսիմցիներն ինչ բարեկամություն են արել հայերի հետ: Գիտենք նաև, որ Ցեղասպանության տարիներին դերսիմցիք ապաստարան են տվել հայությանը, սակայն եթե մարդիկ, հատկապես Թուրքիայի նման մի երկրի պայմաններում, որոշ բաներ չկարողանան վերհիշել, նոր ուղիներ չբացեն, դրանք կընկղմվեն պատմության գիրկը… Հենց այստեղ է որ արվեստը, չսահմանափակվելով միայն արվեստ լինելով, վերածվում է ավելի վերին պայքարի խորհրդանիշի:

Միքայել Ասլան-Մեր արած գործն այստեղ շատ դրական ընդունվեց: Այսինքն` մենք ցանկացանք վերհիշեցնել մոտ մեկ դար շարունակ սառեցված բարեկամության մասին: Ալբոմի թողարկման գործում հենց սկզբից էլ մեզ աջակցած ընկերներ են եղել: Այդ հարցում մեզ օգնել են Տիգրան Հակոբյանը, Լիլիթ Սիմոնյանը, Սամվել Ֆելեքյանը, Հայաստանի Հանրային ռադիոն և «Ակունք» համույթը: Հուսով եմ, որ առաջիկա տարիներին այդ փոխադարձ այցերը կավելանան, և մեր երեխաներն ու հետագա սերունդները կպահպանեն այդ ավանդույթը:

Հայկազուն Ալվրցյան-Մենք մեծ հույսեր ունենք այդ առումով: Բազմաթիվ հաջողությունների ենք հասնելու Ձեզ պես մարդկանց շնորհիվ:

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

03.12.2011

Akunq.net