15 (15)
ԹԱԳՈՒՀԻ ԱՆՏՈՆՅԱՆԻ ՊԱՏՄԱԾԸ
ԾՆՎ. 1900 Թ.
ԲԻԹԼԻՍ
Երբ տեղահանությունն սկսավ, ես տասնհինգ տարեկան էի։ Թուրքական կառավարութենեն հրաման եկած էր, որ այր մարդկանց հավաքեն զինվորության, իսկ մնացածին աքսորեն, հետո՝ ջարդեն։
Մեծ հայրիկիս ու մեծ մորեղբայրիս տարին թուրքի բանակ, որովհետև իրենց մեկ ազգականը կառավարական պաշտոնյա էր։ Ադոր համար չձգեցին, որ մեզի հետ աքսորվին։ Ես տունին միակ աղջիկն էի։ Եղբայրներս՝ Հարությունը, Սիրեկանը, Գրիգորը, մեր տունին թանկարժեք առարկաները տունին տակը տարին, պահեցին։ Ինչ որ պետք էր, առինք հետերնիս։ Զաբիթները ասում էին. «Հայդէ՛, էրմէնիլէր, արաբալարընա բինդիրդիլէր» (Դե՛, հայե՛ր, շտապե՛ք, սայլերի մեջ լցվեցե՛ք)։
Գառնիկ էֆենդիին ձեռքերը քելեփչե դրին, տարին։
Մեզի Կոնիա տարին։ Հոն թուրք մը եկավ, պապայիս ըսավ. «Քըզընը բանա վէրիր սեն, սիզի քաչըրըրըմ» (աղջկադ եթե ինձ տաս, ձեզ կփախցնեմ)։ Նե՛ պապաս, նե՛ մամաս՝ չտվին։ Պապաս ճամփին մեռավ, չորս կնիկ եկան, ձեռք ու ոտքեն բռնեցին, տարին փոս մը փորված էր, նետեցին մեջը, ես ադ տեսա։ Ադ փոսը ուրիշ շատ հիվանդներ ողջ-ողջ նետեցին, կամ սուրերը կտնկեին, հայերուն, լո՛փ, վրան կնետեին, որ մեռնին։ Արյունները ամե՜ն կողմեն կվազեին… մոռցվելիք բա՞ն է։ Կհիշեմ, երկինքեն ալ չեքիրգե կտեղար։ Մեկը՝ անոթութենեն չեքիրգե կուտեր, մյուսը՝ կովին արյունը կուտեր։ Հորաքույրս սատկած կովին արյունը թենեքեի մը մեջ եփեց, մենք կերանք։ Յա՝ պիտի մեռնինք, յա՝ պիտի ապրինք։ Ձիերուն քալած տեղը չիշ, անձրև լցված էր, ադ ալ ջուրի պես խմեցինք, ի՞նչ ընենք՝ ծարավ ենք։ Ջուր կփնտրենք, ջուր՝ չկա։ Ես եմ, իմ ետևես հորաքույրիս չոջուխները, բոլորս ալ ծարավ ենք։ Մամաս ու եղբայրս շատ ծանր հիվանդ էին, անոնց ճամփին ծառի մը տակ թողեցինք, քանի որ այսօր-վաղը մեռնելիք էին։ Իմ քովս անթիկա վազո մը կար բախըր, ան ալ թուրքերը գողցան, վրայիս ոսկիներուն հետ։ Ետքը իրարանցումը սկսավ. աղջիկ կփախցնեին, շատերը կփախչեին, որ չբռնեն։ Ես մենակս մնացի մի տեղ ինկած, իբր մեռած եմ, բայց կտեսնայի շատերը Եփրատ գետը նետվեցան ողջ-ողջ, ես՝ չնետվեցա։ Հոն ինկած էի. արևը մայր մտնելու վրա էր, սկսա մտածել՝ գիշերը վրա կուգա, կվախնամ գայլերը ինձի պիտի ուտեն։ Մեկեն ուժ մը եկավ վրաս։ Ելա, սկսա քալել։ Հեռուեն ուղտ մը տեսա, խորհեցա, թե անպայման մարդ կա այդ կողմերը։ Նորեն քալեցի, մինչև մոտեցա, մութը ինկավ։ Փոթորիկ մը ելավ, փոշին պատեց ամեն տեղ։
Հազիվ տեսա քով-քովի վրաններ, մեծ շունչ մը առի։ Առաջին վրանին հասա, շունչս կտրվում էր։ Արաբ կնիկ մը տեսա։ Ան ինձ օգնեց, կերակուր տվավ, ներս տարավ, ոջիլներս մաքրեց, ինձ լվաց։ Ադ բեդվինները անապատը կապրեին, ոչխար, ուղտ կպահեին։ Ադ կնիկը չոջուխներ ալ ուներ։ Հոն ուրիշ հայ աղջիկներ ալ կային, կհիշեմ Ազնիվ Կրբաչյանին։ Անոր անունը Մարիամ դրած էին, Մարիամ թաուլ կըսեին, թաուլ արաբերեն մեծ կնշանակե, իմ անունն ալ Մարիամ զուղայար, այսինքն՝ փոքր Մարիամ դրած էին։ Հոն մենք իրար հետ հայերեն կխոսեինք։ Թուրքերուն ձեռքը չիյնալու համար բեդվինները մեր երեսները կանաչ մելանով դաջել էին։ Բոլորս տասներկու հայ աղջիկ էինք։ Հոն բացօթյա տեղ մը փաշա մը կար։ Ամեն օր մեկ հայ աղջիկ կտաներ իր քովը։ Ադ փաշան հարեմի պես բան մըն էր շինած։
Օր մը դուռին առջևը նստած էի, մեկը ինձի ըսավ. «Յա՛, բենթի՜, բենթի՜ (Ա՛յ, աղջի՜կ), քեզի ուղտի վրա պիտի նստեցնեմ, չիյնաս»։ Ես ելա, ուղտի վզին փաթթվեցա։
Ադ արաբ մարդը ուզեց ինձ հետ ամուսնանալ։ Ես ըսի. – Կամուսնանամ քեզի հետ, պայմանով, որ եղբորս գտնաս. «Կգտնա՛մ» ըսավ արաբը։
Ադ բեդվիններու քովը հաց եփել սորվեցա, ծառի չորցած փայտերեն կրակ կվառեի և կրակին մոտ երկա՜ր ժամեր կմնայի, բոլորին համար հաց կեփեի։ Ադկե է, որ աչքիս բիբը վնասված է, մինչև հիմա մեկ աչքով կտեսնամ միայն։
Օր մըն ալ բեդվիններուն մոտ վաճառական մը եկավ՝ այծեր, ոչխարներ առնելու, որ տանի Սուրիա, Մուսուլ…
Ես արդեն բեդվին ամուսինես երկու տղա ունեցած էի։ Ադ բեդվին ամուսինս ինձի շատ կսիրեր, կմեղքնար ալ։ Օր մը ըսավ. «Եկուր էրթանք Մուսուլ, հոն շատ հայեր կան։ Մեր ծանոթ վաճառականն ալ հոն է, կարող է քո եղբորը գտնենք»։
Մենք պատրաստվեցանք, երկու զավակով գացինք Մուսուլ։ Տուն վարձեցինք։ Ադ բեդվին ամուսինս ինձի շատ կսիրեր։ Սուտ չեմ կրնար խոսիլ, հոգի ունիմ տալու։ Ինչ որ պետք էր, ամուսինս կբերեր շուկայեն, բայց հոն երկու զավակներս ալ հիվանդացան, մեռան։ Բեդվին ամուսինս իրեն ծանոթ ադ վաճառականին միջոցով դիմեց հայկական եկեղեցիին, թերթերու միջոցով իմացանք, որ եղբայրս Եգիպտոսում է։ Սկսվեց դժվար վիճակ մը։ Բեդվին ամուսի՞նս, թե՞ հայ, հարազատ եղբայրս։ Կուլայի՜, կողբայի՜։ Ամուսինս տեսավ վիճակս, մեղքցավ, ինձի ազատ թողեց։ Մինակս ճամփա ելա դեպի Սուրիա, հետո Լիբանան, անտեղեն ալ՝ Եգիպտոս, գտա եղբորս։ Ժամանակ մը հետո ամուսնացա հայ Արզերունյանի հետ, ունեցա երկու զավակ՝ Աբրահամին և Զարուհուն։
Եգիպտոսեն ալ եկանք հոս՝ Լոս Անջելես, աղջիկս՝ Զարուհին, նկարչուհի դարձավ, տղաս՝ Աբրահամը, ոսկերչական ֆաբրիկա ունի։ Ես ալ հանգիստ կվայլեմ իմ ծերությանս օրերը…
http://ermeni.hayem.org/turkce/vkayutyun.php?tp=ea&lng=arm&nmb=15
Շարունակելի
Կարդացեք յուրաքանչյուր շաբաթ և կիրակի օրերին:
Leave a Reply