Ո՞վ է Կոմիտաս Վարդապետը` Սողոմոն Սողոմոնյանը

Կոմիտաս Վարդապետը (Սողոմոն Սողոմոնյան) ծնվել է 1869 թ. Կուտինայում (Քյութահիա): Քանի որ արևմտահայերենի և արևելահայերենի որոշ տառերի արտաբերությունը տարբեր են, գրավոր աղբյուրների մի մասում նրա անունը հիշատակվում է Գոմիտաս կամ էլ Գոմիտաս Վարդապետ:

1935 թ. հոկտեմբերի 22-ին Փարիզում վախճանված վանական, երգահան, երգչախմբի ղեկավար, երգիչ և էթնոերաժշտագետ Կոմիտասին բազմաթիվ մարդիկ անվանել են նաև հայկական դասական երաժշտության հիմնադիր:

Երաժշտության մեջ մանկությունն անցկացրած Կոմիտասի մայրը` Թագուհի Սողոմոնյանը (Հովհաննիսյան), մահացել է, երբ Կոմիտասը դեռ 1 տարեկան էր, իսկ հայրը` Գևորգ Սողոմոնյանը, կյանքին հրաժեշտ է տվել այս դեպքից 10 տարի անց: Քանի որ շատ գեղեցիկ ձայն ուներ, 1881 թ. Կոմիտասին տանում են Երևանի մերձակայքում գտնվող Վաղարշապատ քաղաքի` Էջմիածնի Մայր տաճար, որը հանդիսանում է հայոց եկեղեցու կենտրոնը:

Կոմիտասին հաջողվում է բոլոր թեկնածուներին մի կողմ թողնելով` ընդունվել Էջմիածնի հոգևոր ճեմարանը: Կոմիտասն իր երաժշտական ընդունակություններով բոլորին հիացնում է: 1893 թ. ավարտում է Էջմիածնի հոգևոր ճեմարանը: Համաձայն եկեղեցական ավանդույթի` անհրաժեշտ էր նոր ձեռնադրված վանականներին նոր անունով կնքել: Ըստ այս ավանդույթի` Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյանը ստանում է Կոմիտաս (Գոմիտաս) անունը:

Այնտեղ ստեղծում է երաժշտական առաջին ստեղծագործություները, որոնք բավականին զարգացրել էր: Կատարելագործվելու համար նրան «խդրանքներով-պաղատանքներով» ուղարկում են  Բեռլինի կոնսերվատորիա: Կոմիտասը երաժշտական կրթություն ստանալու համար գնում է Բեռլին, այստեղ աշխատում է պրոֆեսոր Ռիչարդ Շմիդտի ղեկավարության տակ: Այս ընթացքում Կոմիտասը նաև հիմնում և ղեկավարում է եկեղեցական երգչախումբը: Դրանից հետո ընդունվում է Կայզեր Ֆրիդրիխ Վիլհելմ համալսարանը: Բեռլինում մասնակցել է տարբեր քննարկումների, մեկնություններ է արել հայկական երաժշտության վերաբերյալ, թեզ պաշտպանել քրդական երաժշտության մասին և երաժշտության դոկտորի կոչում ստացել: Փարիզում փոքրիկ ձայնապնակ է ձայնագրել, աշխատել է քառաձայն եկեղեցական երաժշտության վրա, սակայն նյութական աջակցություն չգտնելով` 1899 թ. վերադարձել է Էջմիածին, որտեղ էլ հիմնել և ղեկավարել է տղաների բազմաձայն երգչախումբը: Կոմիտասի ամենամեծ ավանդը հայկական երաժշտության մեջ եղել է էթնոերաժշտության ոլորտում: Հայկական ժողովրդական երաժշտությունը հավաքելու համար Կոմիտասը շրջել է հայերով հոծ բնակեցված վայրերով և  մոտ 4000 հայերեն, քրդերեն, արաբերեն և թուրքերեն ժողովրդական երգեր նոտայագրելով` այս երգերը փոխանցել մինչև մեր օրեր: Իսկ վերոհիշյալ երգերի մի մասը դարձրել է երգչախմբի ստեղծագործություններ:

1892 թ. Կոմիտասն ամբողջացնում է հայկական եկեղեցիներում մատուցվող պատարագ կոչված բազմաձայն ստեղծագործությունը: Կոմիտասի այս ստեղծագործությունը մեկն է այն 10 պատարագներից, որոնք ընդունված են հայոց եկեղեցու կողմից: Քրիստոնեության հիմնական ծիսակարգի տեսակներից մեկը եղող, վերջին ընթրիքի ժամանակ հացն ու գինին որպես իր մարմին և արյուն իր առաքյալներին բացատրելու նպատակով Հիսուս Քրիստոսի կազմակերպած հաղորդության ընթրիքը հայերենում անվանվել է պատարագ: Մինչև 20-րդ դարի սկիզբը հայկական եկեղեցիներում կիրառել են պատարագի երաժշտություն, որը հայտնի է որպես «մայր եղանակ»: Հստակ հայտնի չէ, թե երբ են առաջին անգամ սկսել կիրառել միաձայն, լադային և անոնիմ  երաժշտություն հանդիսացող «մայր եղանակը», սակայն ընդունված է կարծել, որ վերջնական տեսք է ստացել 12-րդ դարում: Սկսած 20-րդ դարի սկզբից` պատարագը սկսել են մատուցել բազմաձայն: Պատարագի երաժշտության հոգևոր նշանակության և թվով բազմապատկվելու պատճառով Պոլսո պատրիարքարանի հոգևոր խորհուրդը իր կազմած Պոլսո հայոց եկեղեցիների երգչախմբերի կանոնադրության 58-րդ կետով եկեղեցական երգչախմբերին թույլ է տալիս օգտագործել վերոհիշյալ 9 պատարագի երաժշտությունը: Մայր եղանակը հետևյալն է` Մայր եղանակ, Կոմիտասի երաժշտություն, Եկմալյանի երաժշտություն, Չուլհայանի երաժշտություն, Չիլինգիրյանի երաժշտություն, Պարթևյանի երաժշտություն, Մանասյանի երաժշտություն, Աթմաջյանի երաժշտություն և Խորենյանի երաժշտություն:

1910 թ. հայտնելով, որ ցանկանում է կատարելագործվել, Կոմիտասը տեղափոխվում է Ստամբուլ, որտեղ էլ հիմնում է 300 անդամից բաղկացած «Գուսան» երգչախումբը: Այնտեղ նոր ստեղծագործություններ է գրում, ծանոթանում է նոր երաժիշտների հետ: Չնայած Պոլսո հայոց պատրիարքարանի ճնշումներին` «Գուսանի» հետ միասին Անատոլիայում (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ.) տարատեսակ համերգներ է ունեցել, իր մասին խոսելու շատ առիթ տվել:   

Իթթիհադականների հետ մտերիմ հարաբերությունների արդյունքում վերջին անգամ 1915 թ. ապրիլին «Թուրքական օջախում» համերգ է տվել: Այս համերգի ժամանակ, որին մասնակցում էին իթթիհադականների էլիտան և Թալեաթ փաշան, Համդուլլահ Սուփհին ասել է հետևյալը. «Անատոլիայի երեխան` այս հայ քահանան, երկար աշխատանքների արդյունքում վերակենդանացրել է հայկական երաժշտությունը: Քուն ու դադար խախտելով` ողջ ժամանակը ծախսել է` գյուղերը մեկ առ մեկ շրջելով երգեր հավաքելու վրա: Ի ցույց է հանել հայ ազգի ժառանգությունը: Մեր հոգևորականները ևս պետք է նրա օրինակին հետևեն. թուրք ազգի բարգավաճման և գանձերը բացահայտելու համար պետք է ի սրտե աշխատեն: Մի բան փաստ է, որ հայկական մշակույթը զարգացած է` մեր մշակույթի համեմատ: Գնացեք Թուրքիա. Անատոլիայի ցանկացած անկյունում կտեսնեք հայկական ստեղծագործություն և խելք: Իրենց կոթողներով ու ստեղծագործություններով Ձեզ ասելու են` «ես այստեղ եմ»: Եթե պալատ գնաք, կտեսնեք, որ ճարտարապետը հայ է: Վանում կտեսնեք աշխարհով մեկ հայտնի հայ վարպետների պատրաստած մատանիները: Նրանց կատարելագործած բժշկական դպրոցները, գրողների գրած գրքերը և գիտության ոլորտի գրքերը` բոլորը, հայերինն են: Սրանք այն մարդիկ են, որոնց հետ դարեր շարունակ ապրել ենք»: Այս զրույցից հետո Կոմիտասը նստում է դաշնամուրի առջև և արդյունքում երիտթուրքերն ու իթթիհադականները հոտնկայս ծափահարում են նրան, իսկ դահլիճում արձագանքում էր «Աստված Կոմիտասին սատանայից հեռու պահի» նախադասությունը:

Մոտ 10 օր հետո…

Կոմիտաս Վարդապետը 1915 թ. ապրիլի 24-ին ձերբակալված 250 մտավորականներից, բժիշկներից, գործարարներից, դերասաններից և արվեստագետներից մեկն էր: Նա մեկ առ մեկ շրջել է Անատոլիայի գյուղերը և 4000-ից ավելի հայերեն և մյուս էթնիկ լեզուներով երգեր է հավաքել: Դրանք վերականգնել և նոտայագրել է: Այսօր նրա շնորհիվ կարողանում ենք լսել 1915 թ. բնաջնջված մարդկանց ժողովրդական երգերը:  

Կոմիտաս Վարդապետը բազմաթիվ մտավորականների և պետական պաշտոնյաների շնորհիվ փրկվել է Չանքըրըի աքսորից: Չանքըրըից միայն հինգ հոգի են կարողացել ետ գալ: Դրանցից մեկը բժիշկ Վահրամ Թորգոմյանն էր, մյուսը` Կոմիտաս Վարդապետը: Այս դեպքից հետո զգայուն հոգի ունեցող Կոմիտասը հոգեկան խանգարում է ստանում, բժիշկ Վահրամ Թորգոմյանի հորդորով նախ պառկեցվում է Շիշլիի ֆրանսիական «Լափե» հիվանդանոցը, այնուհետև` 1917 թ., հակառակ իր կամքին տեղափոխվում է Ֆրանսիա: Իսկ 1919 թ. փոխադրվում է «Վիլժյուիֆ» հոգեբուժարանը: Մինչև մահվան օրը` 1935 թ. հոկտեմբերի 22-ը, այլևս երբեք դաշնամուր չի նվագում, չի երգում և չի ստեղծագործում: 18 տարի ապրում է` առանց որևէ բան անելու:

Կուտինացի Սողոմոն Սողոմոնյանը կամ էլ Կոմիտաս Վարդապետը, ում հայ ժողովուրդը սեղմել է իր կրծքին, դեռ սպասում է, որ իր ստեղծագործությունը վեր կհանվի փոշոտ էջերի միջից:

http://gomidasplatformu.blogspot.com/p/gomidas-vartabet-sogomon-sogomonyan-asl.html