Քանդել-կառուցելու մի օրինակ հին Վանում

Սարգիս Սերոբյան

Հնուց ի վեր Վան յուրաքանչյուր այցիս ժամանակ բերդն եմ մագլցում, հետո էլ շրջում բերդի ստորոտին գտնվող այն տարածքում, որտեղ եղել է հին Վան քաղաքը, և իմ ամեն շրջագայության ընթացքում ականատես եմ դառնում, թե ինչպես է պատմական քաղաքի պարիսպների ավերակների մեջ մնացած տարածքի մակերեսն ակնհայտ կերպով փոխվում:

Այս քաղաքում, որպես կանգուն մնացած կառույցներ, նախ երևում են երկու մզկիթները: Սույն մզկիթներին այս տարի մի երրորդն էլ ավելացավ, քանզի բերդում գտնվող պատմական մզկիթը վերականգնվեց և բացվեց կրոնական արարողությունների առաջ: Դրանցից բացի, բերդի գտնված լերկ ապառաժի հենց տակ նկատվում են երկու փոքրիկ եկեղեցիների ավերակները: Եթե ուշադիր նայես, ապա քարերի և հողերի կույտերի միջից կարող ես տեսնել քաղաքի հին մայթերով փողոցները, իսկ այն հողակույտերի մեջ, որոնք պետք է որ պարտեզ կամ տուն եղած լինեին, մեծ-մեծ փոսեր են հանդիպում: Մի անգամ այդ փոսերից մեկի տակ գտել էինք, ով գիտի, որ հայի գերեզմանաքարը եղած մի խաչքար, և այն լուսանկարել` ուշադրության արժանի համարելով: Հաջորդ տարվա այցիս ժամանակ այդ փոսն այլևս չկար, բայց դրա տեղում նոր փոսեր էին բացվել:

Ոմանք դա անվանում են վանդալիզմ, ոմանք էլ` գանձաորսություն: Ըստ էության, տեղացի բնակչության տեսակետի համաձայն` հայերը հեռացել էին, դեռ ավելին` գնալիս էլ քանդուքարափ արել դարեր շարունակ իրենց պատկանած տներն ու եկեղեցիները: Սակայն ոչ ոք չէր կարողանում հետևյալ հարցին պատասխան տալ. իրենց սեփական եկեղեցիներն անգամ ավերած հայերն արդյոք ինչու՞ էին խնայել Վանում գտնվող երկու մզկիթները:

Գալով մեր այսօրվա թեմային, ապա վերջինս վերաբերում է հին Վանում իրականացված մի վերականգնման պատմությանը… «Դա վերականգնում չէ»,-ասում է մեր վանեցի բարեկամը և մեր այս անգամվա այցի ժամանակ հին քաղաքի սրտում գտնվող մի քառանկյուն կառույց ցույց տալով` հավելում. «Ավերվել է և դրա տեղում կարճ ժամանակահատվածում մի նորը կառուցվել, որը բացարձակապես ոչ մի կապ չունի հին կառույցի հետ»:

Պարզվում է` այնտեղ` պարիսպների մոտակայքում, հին հայկական մի մատուռ է եղել: Հիշողները դրա մասին խոսելիս ասում են «անուշիկ մի մատուռ», ինչքանով որ ավերակը կարող է անուշիկ լինել…

Եվ 2011 թ. գարնանային մի օր «յուրքանչյուր գործի ամենալավը ես կարող եմ անել» գաղափարն ունեցող Վանի ճարտարապետների պալատի նախագահ Շահաբեթթին բեյը շինարարական մեքենայով հիմնահատակ քանդել է տվել այդ մատուռը և դրա տեղում նոր, նոփ-նոր և անհասկանալի մի շինություն կառուցել:

Ամենատարօրինակն այն է, որ փորելու ժամանակ այնքան խորն են իջել, որ շինության շուրջը ամառ-ձմեռ ջրեր են հոսել, և կառույցին մոտենալ կարողանալու համար պետք է եղել ցատկել մի ջրամբարի վրայից: Մենք նույնպես ինչ-որ չափով լարախաղացի հնարքներով հասանք շինությանը. դուռը կողպված է, հայտնի չէ, թե ինչ է պատահել կառույցին, սակայն այն կողմերում ում էլ հարցնես, հին Վան քաղաքի հենց սրտում գտնված մատուռը քանդել տված և վերջինիս տեղում երկու-երեք ամսվա մեջ մեկ այլ շինություն տնկած Վանի ճարտարապետների պալատի նախագահի արած գործի անունը բոլորովին էլ վերականգնում չէ:

Մեզնից հասնում էր ասել…

14.10.2011

Ակօս, թիվ 809