Վերժինե Սվազլյան. Հայոց Ցեղասպանություն. Ականատես-վերապրողների վկայություններ, 13 (13)

13 (13)

ՀՐԱՉ ԵՂԻԱԶԱՐԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՊԱՏՄԱԾԸ

ԾՆՎ. 1915 Թ.

ՄՈՒՇ

ՀԱՎԱՏՈՐԻԿ Գ.

Մեր նախնիները եկեր են Զեյթունից։ Բնակություն հաստատել Մուշի Հավատորիկ գյուղում։ Շատ անգամներ ընդհարվել են թուրքերի հետ։ Մեթուկը մեր նախնիներից էր։ Նա Զեյթունից եկել է Սասուն, Աղբի գյուղ։ Սասունցիների մոտ սովորություն կար, որ բոլորը պետք է պարեն։ Մեթուկը վիրավոր ու կաղ կսկսի պարել։ Բոլորը կզարմանան։ Մեթուկը կասի. – Ինձ կարգեք։

Մեթուկ կամուսնանա, կունենա չորս տղա։ Տղաներ կմեծնան, լավ, երևելի տղաներ կդառնան։ Մեր մեծեր կպատմեին, որ Մեթուկ տղաներեն մեկն ուղարկեց Մշո նահանգի Փեթար գյուղ, մյուսը՝ Հավատորիկ գյուղ, երկուսը մնացին Աղբի գյուղում։ Մեթուկ դարձավ ունևոր, կառուցել տվեց մի եկեղեցի։ Մեր գյուղի կոլխոզի հավատորիկցի նախագահ կպատմեր, որ իրենք կգնային էդ եկեղեցին, որի խորանի վրա փորագրված էր Մեթուկի ձեռքը։ Նրան կոչել են Տեր Խմե։ Կըսեն, թե՝ էդ եկեղեցին մինչև հիմա էլ կա։

Աղբիում մնացել են Մեթուկի շառավիղները։ Էդ գյուղ լրիվ հայեր էին։

Հավատորիկ գյուղում իմ պապին՝ Գրեյան Հովհաննեսը, ունեցել է չորս տղա։ 1915 թ. մեր տան մեջ եղել են երեսուներկու անձ, որից քրդերը երեսունին լցրել են գոմեր ու վառել և միայն երկու հոգի է ազատվել՝ Եղիազար և Կաժե՝ քույր-եղբայր Խաչատրյանները։

Մուշ քաղաքում իմ հայր ամուսնացել է։ Գաղթի ժամանակ իմ փոքր եղբայր եղել է քառասուն օրական։ Գաղթի ճամփին Փեթարա Ախոն և Մանուկ՝ Գևորգ Չավուշի* խմբից էին։ Գաղթի ճամփին բոլորը հոգնած, չարչրկված, բեռնավորված քայլելիս էդ երեխան կճչա։ Գաղթականները կըսեն. «Թուրքերը մեզ պիտի հետապնդեն երեխու ձայնը լսելով»։ Նրանք կստիպեն մորս, որ երեխան գցի ու բոլորի հետ փախնի։ Իմ մայր ստիպված երեխան կտանի կդնի ճանապարհի ղրաղ։ Մի քիչ հետո իմ տատին, երբ գալիս է սայլով, հեռվից տեսնում է, որ դա իրենց երեխայի բալուլն է, կըսե սայլապանին. – Գրքո՛, լաո՜, էսի մեր Թամմի բալուլ չէ՞, – սայլը կանգնեցնում է։ Գրքոն գնում է բալուլը բերելու, իմ տատ կասի. – Սա մեր երեխան է։

Երբ ազատվում են և հասնում են տեղ, Փեթարա Ախոն հանդիպում է Գրքոյին, գրկում ու համբուրում է ասելով. – Այս երեխան դու նոր պարգևեցիր մեզ։

Առաջ երեխայի անուն եղել է Հարություն, իսկ Ախոն ասում է. – Երեխայի անունը պետք է լինի Ֆարման, այսինքն՝ հրաման, քանի որ հրաման էր եկած, որ պիտի գաղթենք։ Հետո Ֆարման Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գնաց բանակ ու զոհվավ։

Մեր գաղթի մասին Անդրանիկ Զորավար հայտարարել էր, թե՝ Ջուլֆայի կամուրջ թուրքեր գրաված են, մնում է միմիայն մենք մեզ կարողանանք պաշտպանել։

Այնուամենայնիվ, Անդրանիկի և Ախոյի անմիջական աջակցությամբ կարողանում են կամուրջից անցնել ու ազատվել։ Եկան բնակություն հաստատեցին Թալինի շրջան։

Այստեղ մերոնք որ եկել են, եղել են վեց տուն թուրք և վեց տուն հայ։ Հայեր եկան թուրքերին կոտորեցին ու բնակություն հաստատեցին Վերին Բազմաբերդ գյուղում ու մտան նրանց տները։ Վերջում թուրքերը բերում էին իրենց մոտ մնացած հայ երեխաներին ու փրկագնով ծախում էին։ Քույրս մեկ ոսկի էր տալիս ու գնում էր երեխեքին։

Հայրս եղել է անգրագետ, միայն գիտեր գրել իր անունը։ 1937 թ. նրան հիսուն տարեկան հասակում աքսորեցին։ Մեզ կուլակաթափ արեցին։

* Գևորգ Չավուշ (1870, Սասուն – 1907) – հայ ազգային ազատագրական շարժման գործիչ, ֆիդայի: Զորավար Անդրանիկի զինակից:

 http://ermeni.hayem.org/turkce/vkayutyun.php?tp=ea&lng=arm&nmb=13

Շարունակելի

Կարդացեք յուրաքանչյուր շաբաթ և կիրակի օրերին: