Թուրքերը մտադիր էին ընդունել հայկական տառերը

ՄԵՀՐՈՒԺԱՆ ԲԱԲԱՋԱՆՅԱՆ

Երուսաղեմի

Սուրբ Հակոբյանց վարժարանի

նախկին ուսուցիչ

Քրիստոնեական հայրաբանության պրոֆեսոր Աբրահամ Տերյանի հետ Երուսաղեմում զրուցելիս այս արժեքավոր պատմությունն արեց, որը,, կարծում եմ, հետաքրքիր կլինի ընթերցողի համար. «Համալսարանի դասախոսությունների ընթացքում շատ մտերմորեն ծանոթություն ունեցա թրքագիտության ամբիոնի մի պրոֆեսորի հետ: Նա ամերիկացի մի հրեա էր, որն իր բանակային ծառայությունն անցկացրել էր Թուրքիայում, սիրել էր այդ երկրի բնությունը և ուզել Ամերիկա վերադառնալուց հետո անպայման ուսումնասիրել թրքերենը: Ու այդ նախասիրության պատճառով հետագայում դարձել է այդ լեզվի պրոֆեսոր:

Նա իր ուսումնառության ընթացքում լեզուն սովորելուց հետո ցանկացել է թրքական գրականությանը ծանոթանալ: Բայց, ի հիասթափություն իրեն, իմացել է, որ թրքերեն գրականություն գրեթե գոյություն չունի: Հետո տեղեկացել է, որ հայատառ թրքերեն գրքեր կան: Այդ յուրօրինակ գրքերը սկսել են տպագրվել 16-17 դդ. ընդհուպ 19-րդ դարի վերջերը` Թուրքիայում բնակվող մոտ կես միլիոն, մայրենի լեզուն կորցրած թրքախոս հայերի համար, որոնք պահպանել էին իրենց ազգային ավանդություններն ու կրոնը: Ասենք, որ նման գրականությունն այն աստիճան զարգացավ, որ նույնիսկ Աստվածաշունչ և այլ հոգևոր գործեր տպագրվեցին:

Հրեա պրոֆեսորը սիրահոժար հայերեն է սովորել, որպեսզի կարողանա այդ գրքերը կարդալ: Եվ հասկացել է, որ այդ երկրում ապրող ազգերից միայն հայերն են, որ գրականության ճաշակ ունեն, ու նա հետագայում մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերել հայ ազգի մշակույթի ու գրականության հանդեպ»:

Որպես ի գիտություն` նաև այս տեղեկությունն իմանան, որ թուրք առաջավոր մտավորականները, ծանոթ լինելով հայկական լեզվի ճոխությանն ու համեմատական պարզությանը, դեռևս միհրդատյան (միդհաթյան-Ակունքի խմբ.) սահմանադրության տարիներին միտք են ունեցել արաբերեն տառերը հայերենով փոխարինելու: Այդ աննախադեպ ծրագիրը, որ մի գերիշխող պետություն չունենալով իր իսկ սեփական գիրը, ուզում է փոխ առնել իր երկրում բնակվող էթնիկ փոքրամասնություն կազմող ազգի լեզուն, այնքան է հուզել թուրքերին, որ նրանք հարցաթերթիկներ են ուղարկել նաև հայ մտավորականներին, որպեսզի նրանք ևս իրենց կարծիքը հայտնեն: Հարցաթերթիկներից մեկն էլ ուղարկել են Հովհաննես Թումանյանին, որն այդ նուրբ հարցում իր դրական կարծիքն է հայտնել: Մեզ համար կասկածելի հետևանքներով այս մտահղացման մեջ,- քանզի չգիտենք, թե ինչով կավարտվեր,- պատմությունը իր շտկումները արեց, քանի որ շուտով Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսվեց: Եվ հետագա հայ-թուրքական բախումներն ու ցավալի հետևանքները բացառեցին այս աննախադեպ մտահղացումը: Թուրքական կառավարությունն ի վերջո 1928 թ. գերադասեց լատինատառ տարբերակը, որը և հանդիսացավ դեռևս իրենց գիրը չունեցող խորհրդային մահմեդական ազգերի համար որպես օրինակ: Հիմա միջինասիական հանրապետություններն ու Ադրբեջանն օգտվում են այդ լատինատառ գրերից:

Ժամանակին Խորհրդային երկրի աթեիստ ու կոլխոզնիկի մտածելակերպով առաջատարներն այն աստիճան էին ոգևորվել այս նորամուծությունով, որ նույնիսկ ուզում էին «ձեռքի հետ» նաև հայերեն գրերը փոխել լատինականով՝ Մեսրոպ Մաշտոցին մոլորյալ կղերական համարելով, որ իբր նրա ստեղծած տառերը անհարիր են կոմունիզմ կառուցողների գաղափարներին: Դրա ջատագովն էր 1922 թ. մեր լուսժողկոմի պետ Մակինցյանը: Իսկ այդ կոմիտեի գործերի կառավարիչ Բոգդատիևը (Բաղդատյան) նույնիսկ հասցրեց այդ նոր ուղղագրության համար տառեր ձուլել տալ ու մի քանի հոդվածներ տպագրել, որոնք, պարզվեց, արտաքին տեսքից տգեղ էին ու նաև վնասակար ընթերցողների աչքերին: Եվ ի վերջո այդ երկնային գրերը մեզ շնորհող Տերը խափանեց այդ սատանայախորհուրդ ծրագիրը:

12.10.2011

http://www.hayatsk.am/1512.html