ՓԱՐԻԶ.- Աշխարհահռչակ ֆրանսահայ երգիչ Շարլ Ազնաւուր, Երեւան մեկնելէ առաջ, «Նուվել տ՛Արմէնի» թերթին տուած է հարցազրոյց մը, ուր վերջին ամսուան ընթացքին երկրորդ անգամ ըլլալով արտայայտած է այն միտքը, թէ իրեն համար այնքան ալ կարեւոր չէ «Ցեղասպանութիւն» բառով բնութագրել 1915ի աղէտը:
Արդարեւ, «Vivement dimanche» («Վիւըման տիմանշ») հաղորդման Սեպտեմբեր 4ի յայտագիրին ընթացքին հաղորդավար Միշել Տրիւքերի՝ ցեղասպանութեան մասին հարցումին Շարլ Ազնաւուր պատասխանած էր. «ատիկա խանգարող բառ է, որ նաեւ ինծի կը խանգարէ, այն, ինչ հիմա կ՛ըսեմ, կրնայ զիս մէջքով դարձնել որոշ հայերու նկատմամբ, բայց ես կը կարծեմ, որ ատիկա կարեւոր չէ: Եթէ իսկապէս թուրքերը ազնուութիւն ունին ըսելու, որ իրենց խանգարողը «ցեղասպանութիւն» բառն է, մենք այլ բառ կը գտնենք, միայն թէ սահմանները բացուին, եւ թրքական կառավարութիւնը մտածէ մեզ հետ երկխօսութիւն սկսելու մասին»:
Ստորեւ կը ներկայացնենք Շարլ Ազնաւուրի «Նուվել Տ՛Արմենի»ի հետ ունեցած հարցազրոյցը՝ «Հետք» լրատուական ծառայութեան թարգմանութեամբ:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- «Vivement dimanche»ի ժամանակ արուած ձեր յայտարարութիւններով դուք միայն ընկերներ ձեռք չբերեցիք:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Ես սկսում եմ ձանձրանալ դրանից: Մենք յաջողութեան չենք հասնի, մենք երբեք յաջողութեան չենք հասնի: Մեր հակառակորդները մեզանից սպասում են, որ նրանք, ովքեր դեռ յիշողութիւն ունեն, մեռնեն, որպէսզի դրանից պրծնեն: Ո՞ր երկիրն է աջակցել մեզ: Ոչ մէկը: Ֆրանսիան ճանաչել է այն, ինչ ճանաչել է, բայց նա աւելի հեռուն չի գնայ: Ոչ մի երկիր չի գայ դէպի մեզ: Երբեք:
Աւելին, յեղափոխութիւն անող արաբները երազում են քեմալական մոդելի հիման վրայ կառավարութիւն ստեղծել: Սա ջուր է լցնում թուրքերի ջրաղացին, որոնք հարստանում են եւ զբաղեցնում էլ աւելի մեծ տեղ: Նրանք արդէն «Մեծ քսանեակի» անդամ են: Նրանք անգամ չեն անհանգստանում Եւրամիութիւն մուտք գործելու մասին: Իսկ ո՞ւր ենք գնում մենք: Այս ընթացքում Հայաստանը տառապում է, ամէն օր Հայաստանը դատարկւում է: Քիչ ժամանակ անց այն կը դառնայ մի դատարկ խխունջ: Ո՞ւմ է դա ձեռնտու: Երեք մաֆիոզի՞: Եւ հարիւր միլիոնաւոր աղքատ մարդիկ կը սփռուեն աշխարհով մէկ: Այս բոլոր իրողութիւններն ինձ անհանգստացնում են: Իսկ մենք մնում ենք կենտրոնացած ցեղասպանութիւն բառի վրայ, որը թուրքերը շահարկում են: Արդ, ուրմեն, ես հարց եմ տալիս թուրքերին. «Եթէ դա ցեղասպանութիւն չէ, ապա ինչպէ՞ս կոչել մի ժողովրդի բնաջնջումը: Ինչպէ՞ս էք դուք այն անուանել ժամանակին: Ինպէ՞ս էր Աթաթուրքն ինքը որակել այդ իրավիճակը: Դա եմ ես ուզում: Ինչպէ՞ս դա կը կոչուէր մինչեւ «ցեղասպանութիւն» բառը հնարելը: Կոտորա՞ծ: Հայերի կոտորա՞ծ: Եթէ դուք չէք ուզում օգտագործել «ցեղասպանութիւն» բառը, գոնէ խոստովանէք, որ դա կոտորած է եղել: Եթէ մենք դրան հասնենք, մենք մեծ յաջողութիւն կ՛ունենանք»:
Հայաստանը մեծ վտանգի մէջ է, եւ բոլորը յապաղում են ցեղասպանութիւն բառի վրայ: Ես չեմ տեսնում, թէ դա ինչպէս է նպաստում երկրի առաջընթացին: Ո՞ւր է տանում մեզ այդ տրամաբանութիւնը: Մարդիկ, ովքեր քննադատում են ինձ նման կարծիք յայտնելու համար, ո՞ւր են նրանք: Ի՞նչ են նրանք անում Հայաստանին օգնելու համար: Ո՞ր պահին են նրանք գումար ուղարկում: Եւ նրանք ինձ դա՞ս պիտի տան: Այդ ես եմ առաջինը նրանց դաս տուել: Ես այս մասին խօսել եմ ԱՄՆից մի հայ փաստաբանի հետ, որի գրասենեակում առնուազն 300 իրաւաբան է աշխատում: Նա միւսների պէս էր մտածում: Բայց երբ ես նրան բացատրեցի իմ տեսակէտը, նա ինձ ճիշդ համարեց:
Ես քաղաքական գործիչ չեմ: Ես դրանից ոչինչ չեմ հասկանում: Ես միայն մի բան գիտեմ. մենք մի կտոր փոքր ու դժբախտ երկիր ունենք, որն արդէն երկրորդ անգամ գրեթէ մեռնում է: Եւ մենք այլ բանի մասին ենք խօսում:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Մինչդեռ Դուք ցեղասպանութեան խնդրի շուրջ շատ ակտիւ էք եղել, յատկապէս երբ հարցը Սենատում էր քննարկւում: Դուք եկաք՝ խօսելու Սենատի առջեւ:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Եւ դա ինչ տուեց:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Դուք մասնակցել էք միտինգների:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ. Եւ դա ինչի՞ն է ծառայել:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Դուք սիւնակներ էք տպագրել թերթերում:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ. Եւ դա ինչի՞ն է ծառայել: Դա մեզ ո՞ւր է տարել: Ին՞չ աւել բան է դա մեզ տուել: Եթէ հաշուենք մետրերով՝ սկսած մի P կէտից, քանի՞ միլիմետր ենք առաջ գնացել: Զրօ:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Դուք իսկապէս տպաւորութիւն ունէք, որ մենք առաջ չե՞նք շարժուել:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ. Չենք շարժուել եւ չենք շարժուի: Երբեք: Ինձ պարբերաբար հրաւիրում են Թուրքիա: Թուրքիայի արտգործնախարարն անգամ ինձ հրաւիրել է արձակուրդս անցկացնելու իր մօտ: Որպէսզի համաձայնութեան գանք, թէ ինչ ենք պահանջելու: Բայց քաղաքական պարտիաներ (խաղեր-Խմբ.) չխաղանք, մէկի կամ միւսի պարտիզանական հետաքրքրութիւնների համար: Ինձ հետաքրքիր չէ, թէ ով կը լինի Հայաստանի յաջորդ նախագահը: Ես ուզում եմ, որ սահմանը բացուի, եւ այս երկիրը մի փոքր շունչ քաշի:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Դուք շիշ էք նետում ծովի մէջ:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Այո, ես միշտ լաւ բաներ եմ ասում թուրքերի մասին: Ես կարծում եմ, որ հետաքրքիր ազգ են: Թուրքիայում չկայ մի հայ, որ ասի, որ չի սիրում թուրքերին: Չեն սիրում, հաւանաբար, նրանց պահուածքը, նրանց քաղաքականութիւնը, բայց ոչ ժողովուրդն ինքին: Իմ նպատակն է, որ մի փոքր առաջ գնանք:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Դուք հիասթափուած չէ՞ք 2009ին Ցիւրիխում ստորագրուած արձանագրութիւնների ձախողումից:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Դրանք երեկոյեան ստորագրուեցին, բայց յաջորդ օրն իսկ արժէզրկուեցին: Ես հիասթափուած չէի, որովհետեւ կասկածում էի, որ այդպէս էլ կը լինի: Ինչո՞ւ: Թուրքերի հետ ոչ մի պայմանագիր այդպէս էլ չի հաստատուել: Միշտ ինչ-որ պահ է գալիս, երբ կամ նրանք են նահանջում, կամ մենք ոչինչ չենք կարողանում անել: Այս միտմանն այսօր նպաստում է նրանց ռազմավարական դիրքը: Նրանք իրենց ուժեղ են զգում եւ աւելի ու աւելի քիչ են հակուած զիջումների: Ուրեմն, ի՞նչ պէտք է անենք: Ես ցանկանում եմ, որ ոչինչ էլ չանենք: Այլեւս պէտք չէ ինձ վրայ յոյս դնել: Դա ինձ յոգնեցրել է: Ես չեմ ցանկանում իմ ուժերը անիմաստ վատնել:
Թուրքերը մի ազգ են, որոնց հակաճշմարտութիւններ են ուսուցանել: Նրանց սխալ բաներ են սովորեցրել: Մեկնարկենք այն կէտից, որտեղ նրանք են եւ սովորեցնենք նրանց հակառակը:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Պէտք է խելացի՞ լինել երկուսի փոխարէն:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Խելացի մէկ բառով: Ամէն դէպքում պէտք է գործել: Նախաձեռնութեամբ հանդէս գալ: Ես իմ հերթին Ձեզ մի հարց եմ տալիս. որքա՞ն ժամանակ են թուրքերն ապրում մեր տարածքներում: Ես չեմ խօսում այն մասին, որ նրանք մեզնից խլել են, այլ դրանից առաջ:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Դարեր: Մօտաւորապէս 1000 տարի:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Գերմանացիներն այլեւս չեն պահանջում Ալզաս-Լոթարինգիան, իսկ մենք (նկատի ունի ֆրանսիացիներին «Հետք») այլեւս չենք մտածում Ռուհրի մասին: Պէտք է գոնէ խելացի լինել: Պէտք է հասկանալ իրերի դրութիւնը: Այս ամէնը վերջացած է: Ես աւելի հեռուն կը գնամ: Եթէ անգամ նրանք մեզ վերադարձնեն տարածքները, ո՞վ կը գնայ: Ո՞վ կը գնայ ապրելու այդ տարածքների վրայ: Ոչ ոք: Իրատես լինենք: Խելացի լինենք: Հաշուարկենք:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Բայց Դուք տպաւորութիւն չունէ՞ք, որ հայկական իշխանութիւնները լաւ են տիրապետում խնդրին եւ այս ոլորտում գործերը ճիշդ են առաջ տանում:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Ես այդ մասին ոչինչ չգիտեմ: Յաջորդ անգամ այդ մասին կը խօսենք իշխանութիւնների հետ: Ես չեմ ուզում առաջ գնալ՝ առանց նրանց կարծիքն իմանալու: Բայց ես գիտեմ, որ նրանց համար առաջնահերթ է սահմանի բացումը: Արտաքին աշխարհն է, որ հենւում է բառերի պատերազմի վրայ, իսկ ներսում դրանից տառապում են:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Ներեցէք, բայց չէ՞ք կարծում, որ Հայատանի հայերի արտագաղթի հիմնական պատճառը պարզապէս տեղական համակարգն է, որն այդ բնակչութեանը յոյս չի ներշնչում: Եւ դա՝ դեռ հաշուի չառնելով պատերազմական վիճակը Ղարաբաղում: Ուրեմն այս հարցո՞ւմ էլ պէտք է զիջել:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Այո, այդպէս է: Ոչինչ չենք անում այնտեղ ապրող մարդկանց օգնելու համար: Հակառակը: Ես մաֆիոզների մասին անտանելի պատմութիւններ գիտեմ: Նրանք խժռում են գիւղացիներին իրենց հողերի վրայ: Մաֆիայի այդ անդամներին պէտք է գնդակահարել: Այդպէս այլեւս չի կարող շարունակուել: Ցանկանում էք անդամակցե՞լ մաֆիային: Գնացէք ձեր մաֆիան ուրիշ երկրներում հիմնէք: Շատերը ձեզ կ՛ընդունեն: Բայց դա ձեր երկրում մի արէք, սեփական ժողովրդի դէմ մի արէք, Աստծոյ սիրուն:
«ՆՈՒՎԵԼ Տ՛ԱՐՄԵՆԻ».- Բայց հայկական հարցի կապակցութեամբ ո՞րն է ձեր առաջնութիւնը:
ՇԱՐԼ ԱԶՆԱՒՈՒՐ.- Ես համաձայնութիւն եմ ուզում: Ես ուզում եմ, որ թուրքերը ճանաչեն այն, ինչ տեղի է ունեցել: Ինձ համար միեւնոյն է, ցեղասպանութիւն, թէ այլ բառ: Ի՞նչ կը տայ ինձ նրանց կողմից այդ բառի օգտագործումը:
Ուզում եմ, որ նրանք ճանաչեն ջարդերը: Ժամանակին այդ էին ասում: Ամբողջ աշխարհը խօսել է կոտորածների մասին: Եւ յետոյ յանկարծ, յիսունականներից սկսած, սեւեռուեցին այդ ցեղասպանութիւն բառի վրայ, որը շատ ծանր է ընդունել, եթէ անգամ համապատասխանում է իրականութեանը:
Leave a Reply