Բարև’, հին բարեկամներ

Ստամբուլի Շիշլի շրջանի պատմական հայկական գերեզմանոցում հավերժական քուն են մտել Թուրքիային մեծ ծառայություններ մատուցած մարդիկ: Ով ասես թաղված չէ այստեղ՝ ազգային հավաքականի առաջին գոլը խփած Կարպիսից մինչև Ուդի (ուդ նվագող) Հրանտը…

Գտնվում եմ Շիշլիի` տասնամյակներ շարունակ գրեթե փակ տուփի պես մնացած հայկական գերեզմանատանը: Անգամ միայն մեկ բաժնում, որն ընգրկում է 100 քմ տարածք, կան առնվազն 100 մեր այն հայ քաղաքացիների շիրիմները, ովքեր վերջին 100 տարում հետք են թողել Թուրքիայի մշակույթի, արվեստի, գիտության, տնտեսության ու քաղաքականության բնագավառներում: Հատկապես այն հողակտորում, որի մուտքի դռան վրա գրված է՝ «Արվեստագետների և մտավորականների հուշարձան», պառկած են մեր կողմից անմոռանալի բազմաթիվ անձինք, այդ թվում` Օննո Թունջը, Թոթո Քարաջան, Ուդի Հրանտը, Բիմեն Շենը, Նուբար Թերզիյանը, Հակոբ Դիլաչարը, Քեմանի Սարգիս էֆենդին և այլք:

Ով չկա, որ…

Վերին աստիճանի խնամված և գեղագիտական տեսք ունեցող հայկական գերեզմանատունը ավելի շատ հնագիտական թանգարան է հիշեցնում: Պատրիարքների և քահանաների համար առանձնացված հատվածում գտնվող քարե կառույցներն ու շիրիմները վարպետ քանդակագործների կամ հայտնի վարպետների ձեռքի աշխատանքներն են: Այնտեղ են պառկած նաև Շվեյցարիային մեր առաջին գոլը խփած Թենեքեջի Կարպիս մականունը կրող մեր ազգային հավաքականի ֆուտբոլիստը (Իսթանբուլլուօղլուն) և մեր առաջին պատգամավոր Պերճ Քերեսթեջիյանը: Այնտեղ են թե’ Օսման Համդի բեյի հետ Գեղարվեստի ակադեմիան (Sanayi-i Nefise-ն) հիմնած հնագետ ու քանդակագործ Յարվեր Օսքանդի, թե’ իր ողջ հարստությունը Թուրքիայի զինված ուժերին ժառանգած «Մարքիզի» հիմնադիր Ավադիս Օհանյան Չաքըրի հավիտենական hանգստավայրերըը: Այստեղ ենք հանդիպում ճանաչված հանրատան ղեկավար և ռեկորդակիր հարկատու Մաթիլդ Մանուկյանի գերեզմանաքարին, որի վրա ներբող է գրված, ինչպես նաև` Չիչեք փասաժը պողոտայի հայտնի խորհրդանիշը եղած ակորդեոնիստ մադամ Անահիտի հին շիրիմներին, որոնց վրա մի գերեզմանաքար անգամ չկա:

Հարցրի` բացատրեց

Հայկական վաքըֆի կողմից խնամվող սույն գերեզմանոցի գլխավոր պատասխանատուներն են մեր առաջին պրոֆեսիոնալ բռնցքամարտիկ Կարպիս Զաքարյանը և Բեյքոզի (շրջան Ստամբուլում-Ակունքի խմբ.) նախկին ազգային բերդապահ Ալեքսան Տատյանը: Այս պատմական գերեզմանոցում շրջելիս զրուցում եմ ինձ ուղեկցող Տատյանի հետ:

Հարց-Ինչպե՞ս եք կարողանում այսչափ խնամված ու մաքուր պահել այս վայրը, շնորհավորում եմ ձեզ այդ կապակցությամբ:

Պատասխան-Բոլորը հնարավորության սահմանում նպաստում են դրան: Երբ Ձեզ պես բարեկամները ժամանակ առ ժամանակ այցելում են մեզ և ասում, որ հավանում են, դա մեզ ուրախացնում է:

Հարց-Ի ծնե, ի բնե ստամբուլցի եմ, բավականին էլ՝ հետաքրքրասեր, բայց առաջին անգամ եմ այստեղ եկել, որովհետև պարզվում է` մտնելն արգելված է, այնպիսի մթնոլորտ է ստեղված, կարծես թե այստեղ մուտք գործելու համար թույլտվություն է պետք:

Պատասխան-Նման բան երբեք չի եղել: Մեր դուռը կրնկի վրա բաց է բարի մտադրություններ ունեցող յուրաքանչյուրի առաջ…

Հարց-Անվտանգությունն ինչպե՞ս եք ապահովում:

Պատասխան-Աշխատանքային ժամերին ներսում պահակներ ենք ունենում, իսկ գիշերները բաց ենք թողնում մեր վարժեցված շներին: 2-3 գայլխեղդ ևհովվի շներ ունենք:

Հարց-Արտերկրից այցելուներ ունենու՞մ եք:

Պատասխան-Անշուշտ: Վերջերս Բրազիլիայից մի հայ գործարար էր եկել: Պարզվում է` իր բոլոր ազգականներն այստեղ են թաղված: Նա է’լ ավելի գեղեցկացրեց իր ընտանիքի անդամների առանց այդ էլ խնամված գերեզմանները: Մեկ ամիս առաջ Ուդի Հրանտի մասին մի փաստավավերագրական ֆիլմ նկարահանող խումբ եկավ Ամերիկայից: Որոշ ժամանակ առաջ Թուրքիայի պետական հեռուստառադիոընկերության ընկերներն էլ շատ լավ նկարահանում արեցին այստեղ:

Հարց-Մադամ Անահիտը, այսինքն` «ակորդեոնիստ մայրը» ոչ միայն Չիչեք փասաժ պողոտայի, այլ նաև Ստամբուլի խորհրդանիշներից էր:

Պատասխան-Այո’, բոլորը ճանաչում ու սիրում էին իրեն:

Հարց-Այսչափ խնամված, հարուստ գերեզմանների կողքին Անահիտի շիրիմն ընդամենը մի հողակտոր է, որի վրա մոլախոտ է աճում, անունն անգամ չի գրված շիրիմին, իսկ գերեզմանի ժանգոտած խաչը մի կողմ է նետված: Ինչու՞:

Կախված է բյուջեից

Պատասխան-Բյուջեից է կախված: Աշխատում ենք մեր բյուջեի սահմաններում ինչ-որ բան անել, բայց ամեն ինչի համար չի հերիքում անշուշտ:

Հարց-Չիչեք փասաժը պողոտայի արհեստավորներից միության նախագահ Բայրամը, սկսելով մատուցողի աշխատանքից, 50 տարվա մեջ 3-4 խանութի տեր է դարձել: Իրեն կասեմ` տե’ս, պողոտայի մեջտեղում մադամ Անահիտի լուսանկարն եք կախել: Եթե նկարը դրել եք, գերեզմանն էլ կառուցեք, իսկ եթե չեք անելու, լուսանկարը հանե’ք:

04.10.2011

«Սաբահ» օրաթերթ