Դա պայմանաւորուած է հրամանագրի սահմանափակուածութեամբ
Նախորդ համարում «Ազգը», անդրադառնալով Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի օգոստոսի 27-ին ուժի մէջ մտած համայնքային կալուածքների մասին հրամանագրին, նշել էր, որ դա ենթադրում է պետականօրէն առգրաւուած անշարժ գոյքի վերադարձը ազգային փոքրամասնութիւններին:
Թուրքիայում համայնքային կալուածքների առգրաւման սկիզբը դրուել է դեռեւս 1935-ին, երբ հիմնադրամների (վագըֆ) գլխաւոր վարչութիւնը համայնքներից պահանջեց ներկայացնել իրենց տնօրինութեան տակ գտնուող անշարժ գոյքի մասին յայտարարագիր: Պահանջը կատարուեց 1936-ին, եւ մինչեւ 60-ական թուականները համայնքային հիմնադրամները իրաւաբանական անձի կարգավիճակով կարողացան ընդլայնել իրենց ունեցուածքը:
Սակայն 60-ականներին կալուածքների նկատմամբ հիմնադրամների գլխաւոր վարչութեան դիրքորոշումը հետզհետէ փոխուեց, որն սկսեց ազգային փոքրամասնութիւններին պատկանող հիմնադրամներից պահանջել իրենց ունեցած անշարժ գոյքի սեփականութեան վկայագրեր: Մինչդեռ ոչ մահմեդական հիմնադրամներն այդ գոյքը ձեռք էին բերել դեռեւս օսմանեան շրջանում սուլթանի հրովարտակի հիման վրայ, ուստի նրանց որեւէ վկայական չէր տրուել:
Այսպիսով, 1936-ի յայտարարագրերում չարձանագրուած անշարժ գոյքը իշխանութիւններն առգրաւեցին համայնքներից: Ազգային փոքրամասնութիւնների յարուցած դատական բոլոր գործերը հիմնադրամների գլխաւոր վարչութեան դէմ դատապարտուեցին պարտութեան: Աւելին, նրանց դիմումները Վճռաբեկ դատարան յանգեցրին այս դատարանի 1974-ին ընդունած որոշմանը. «ոչ թուրքերին պատկանող կազմակերպութիւններին, անկախ իրաւաբանական անձի կարգավիճակից, արգելւում է անշարժ գոյք ձեռք բերելը»:
Այսպիսով, համատարած բնոյթ ստացաւ համայնքային կալուածքների առգրաւումն ու դրանց փոխանցումը պետական գանձարան կամ հիմնադրամների գլխաւոր վարչութիւն: Էրդողանի կառավարութեան հրամանագիրը ներառում է համայնքային այն կալուածքները, որոնց ցանկը դեռեւս 1936-ին ունեցուածքի յայտարարագրերով ներկայացուել էր հիմնադրամների գլխաւոր վարչութիւն, ինչպէս նաեւ կտակելու իրաւունքից զուրկ լինելու պատճառով ազգային փոքրամասնութեան ներկայացուցիչների գանձարան փոխանցուած գոյքերը, որոնց մէջ են պետական գանձարանի, հիմնադրամների, քաղաքապետարանների, նահանգապետարանների տնօրինութեանն անցած կալուածքները, այդ թւում՝ գերեզմանատները:
Ըստ հրամանագրի ենթադրւում է, որ համայնքները 12 ամսում դիմում ներկայացնեն հիմնադրամների գլխաւոր վարչութիւն, որի դրական որոշումը հաստատի Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովը: Այլ կերպ, հրամանագիրը դեռեւս հարցի լիարժէք լուծումը չէ, յատկապէս յոյն համայնքի պարագայում, որովհետեւ 1967-ին Ստամբուլից յոյների մեծամասնութեան վտարումից յետոյ նրանց թիւը աւելի քան 80 հազարից կրճատուել է շուրջ 2500-ի: Թերեւս դա է պատճառը, որ «Ապոեւմատինի» թերթի գլխաւոր խմբագիր Միխայիլ Վասիլակիսը թուրքական մամուլին յայտարարել է. «Կալուածքները համայնքներին վերադարձնելը անշուշտ տպաւորիչ քայլ է, սակայն մի բուռ յոյն փոքրամասնութեան համար բոլորովին անօգուտ: Իւրացնելով գոյքը՝ դրանից կ’օգտուի մի քանի աչքաբաց, այլ ոչ թէ համայնքը, որովհետեւ չենք կարողանում կազմել սեփական կալուածքը տնօրինող որեւէ վարչութիւն»:
Նրան լրացրել է Գեդիքփաշայի հայկական եկեղեցու ունեցուածքի յանձնաժողովի նախագահ Յարութ Շանլին. «Վերադարձման ենթակայ կալուածքներն արդէն մեր համայնքին էին պատկանում: Ոչ մահմեդականներից առգրաւուած կալուածքների թիւն աւելի քան 280 է, որից 12-ն արդէն վերադարձրել են: Ներկայ պահին ունենք շատ աւելի լուրջ խնդիրներ, քան կալուածքները, ինչպիսիք են, օրինակ, վարժարաններին, պատրիարքարանին իրաւաբանական անձի կարգավիճակ տրամադրելը»:
Յամենայն դէպս, ենթադրւում է, որ հրամանագրով թուրքական իշխանութիւնները Ստամբուլում հայ համայնքին վերադարձնեն Գիւլբենկեանների արհեստանոցների համալիրը, Գեդիքփաշայի հայ բողոքական վարժարանը, հայ բողոքական ժողովարանին պատկանող բնակելի տուն, ճաշարան, խաղահրապարակ եւ բարձրայարկ շէնք, Սուրբ Փրկիչ հիւանդանոցից առգրաւուած 6 տուն, մէկ խանութ, բազմաթիւ շինութիւններ, ինչպէս Սուրբ Յարութիւն հիմնադրամին պատկանող անշարշ գոյքի բազմաթիւ տեսակներ:
ՅԱԿՈԲ ՉԱՔՐԵԱՆ
«ԱԶԳ»
Leave a Reply