Հրանտի տառապանքը… վաքըֆի թալանը…

Օրալ Չալըշլար

Իր իսկ շենքը վարձակալող հայկական նախակրթարանից պահանջել էին լքել շենքը: Երեխաները դուրս էին շպրտվել… Հրանտը պատմեց, ես էլ գրեցի:

Առաջին անգամ Հրանտ Դինքից իմացա, թե ինչպես են թալանել փոքրամասնությունների ունեցվածքը: Նրանից այդ մասին իմանալով՝ գրել եմ «Ջումհուրիյեթ» թերթի իմ սյունակում: 1936 թ. պետությունը փոքրամասնություններից և մուսուլմանական վաքըֆներից իրենց ձեռքում գտնվող անշարժ գույքի մանրամասն նկարագիրն է պահանջել: Նրանք էլ անշարժ գույքի ցուցակները ներկայցրել են…

1971 թ. մարտի 12-ի զինվորական հեղրաշրջման ժամանակ Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ այն բոլոր անշարժ գույքը, որը փոքրամասնությունների վաքըֆերը ձեռք են բերել 1936 թ. հետո, ամբողջությամբ բռնագրավվել է:

1936 թ. ցուցակներում տեղ չգտած անշարժ գույքը բռնագրավվել է: Այսինքն` 35 տարվա ընթացքում քրիստոնյաների և հրեաների վաքըֆների գնած կամ էլ իրենց նվիրաբերված բոլոր ունեցվածքը բռնագարվվել է:

Դրանցից մեկն էլ Շիշլիում գտնվող Բոմոնտի նախակրթարանի շենքն էր: Իր իսկ շենքը վարձակալող հայկական նախակրթարանից պահանջել էին լքել շենքը: Երեխաները դուրս էին շպրտվել… Հրանտը պատմեց, ես էլ գրեցի: Հասարակության մեջ նրբանկատություն ձևավորվեց, երեխաները, թեկուզև վարձակալությամբ, վերադարձան իրենց նախկին դպրոց:

Նոր որոշումն ու Թուզլայի ճամբարը

Արդարություն և զարգացում կուսակցության կառավարությունը, տոնից առաջ «Օրենքի ուժ ունեցող որոշում» կայացնելով, հափշտակված ունեցվածքը հետ վերադարձնելու հարցում մեկ քայլ կատարեց: Բռնագրավված անշարժ գույքը (կամ էլ տնտեսական արժողությունները) հետ են վերադարձվելու: «37 տարի շարունակ անխղճաբար հափշտակված այս անշարժ գույքը հիմա ինչպե՞ս է վերադարձվում տերերին» հարցի առաջ ենք կանգնել: Հստակ է, որ խառը գործընթաց է լինելու:

Այս լուրը լսելուն պես հիշեցի իմ սիրելի ընկեր, եղբայր Հրանտին: Նաև հիշեցի նրա կյանքի շրջադարձերից մեկը հանդիսացող Թուզլայի ճամբարը… Իրենց ձեռքերով, քրտնքով ստեղծած այս ճամբարը նույն դատարանի որոշմամբ իրենց ձեռքից վերցնելը ցավով ու տխրությամբ էր պատմել. «Ամբողջությամբ հարթ տարածք էր, երբ մեզ տարան այնտեղ: Մի քանի մետր առջևում դեռևս անարատ մի լիճ և կողքին էլ բոլորովին մաքուր ծով կար: Նախակրթարանի 2-5-րդ դասարաններում սովորող թուլակազմ աշակերտներ էինք, մոտ 20 հոգի էինք…

Նախ սկսեցինք փորել: Փորեցինք և վրանի ձողերն ամրացրեցինք, տնկիներ տնկեցինք, ջրհոր փորեցինք: Շինարարության վարպետի գլխավորությամբ մենք՝ 20 բանվոր երեխա, փորեցինք, հիմք գցեցինք և սկսեցինք շենք կառուցել: Կողքին նաև հավանոց ու ախոռ կառուցեցինք: Հավատացեք՝ այդ տարի անընդհատ փորեցինք:

Ամբողջ 3 ամսվա ընթացքում աշխատեցինք, ջանք թափեցինք և այս ամբողջությամբ հարթ ու գոս տարածքը գնալով կանաչող, գույն ստացող մի տարածքի վերածվեց, որի վրա շենքեր վեր խոյացան, իսկ  տեսնողներն ասում էին. «Ա~, այստեղ մարդու ձեռք է դիպել, այստեղ մարդիկ են ապրում»: Սկսեցինք ապրել ճամբարային կյանքով, ճամբար կառուցելով՝ այդ ամառ վերադարձանք մեր գիշերոթիկ դպրոց…

Տարիներ շարունակ ամառները այդպես շարունակեցինք. ամեն ամառ գնացինք Թուզլայի ճամբար: Մեր` երեխաներիս, թիվն էլ գնալով աճեց… Տարիներն անցնում էին. ծառերը մեր հասակին հասան` ծածկելով շենքերը, ճամբարի երկինքը չէր թողնում, որ կիզիչ արևը թափանցի. ամենուր ստվեր էր…

Եկողը հիանում էր, տեսնողը հիանում էր: Յուրաքանչյուրն ասում էր «բրավո~»: … Օրերից մի օր էլ Վաքըֆների գլխավոր տնօրինությունից գրություն եկավ ճամբարի տիրոջը` Գեդիկփաշայի հայ բողոքական եկեղեցուն:

Դուրս է գալիս, որ փոքրամասնություններին պատկանող վաքըֆերն իրավունք չունեն  1936 թ. հետո այս երկրում որևէ անշարժ գույք գնել, ձեռք բերել… Իսկ ճամբարն էլ նախկին տիրոջն է վերադարձվելու: Ասածն արեցին… Արդյունքում՝ մենք այսպես դատարկաձեռն մնացինք… Ճամբարի տեղն ու շենքն այժմ նույն ձևով է… («Ակօս», 05.07.1996)»:

Թուզլայի ճամբարի տարածքը անվճար վերադարձվել է նախկին տիրոջը: Նա էլ վաճառել է մեկ ուրիշի: Սա ամբողջությամբ հափշտակություն էր:

Ոչ մուսուլման քաղաքացու ունեցվածքը հափշտակելու համար բավական էր դատաանի որոշումը: 37 տարի ոչ մեկի ձայնը դուրս չեկավ, մինչև որ Հրանտը չբացահայտեց…

Հայտնի չէ, թե այս նոր որոշման համաձայն այս ճամբարի տարածքը վերադարձվելու՞ է Գեդիկփաշայի եկեղեցուն: Դեռևս չենք իմանում: Կտեսնենք, թե ինչ կիրառություն կունենա:

Հրանտը, ճամբարը իրենց ձեռքներից վերցնելուց հետո, վերջին տողերում այսպես էր ասում. «Հիմա ինձանից ի՞նչ են սպասում: Ասեմ՝ «աստված ձեզ հետ, ընդունելի լինի», թե՞ «բրավո~»:

«Ռադիկալ», 31.08.2011