Թուրքիայի հայ համայնքը «լուրջ միջոցներ» է ակնկալում իր ունեցվածքի վերադարձից

Թուրքիայի կառավարությունը որոշում է ընդունել ազգային փոքրամասնությունների հիմնադրամներին վերադարձնել 1936 թվականին հայտարարագրված, այնուհետեւ նրանցից բռնագրավված ունեցվածքը։

Հրամանագրի հրապարակումից հետո` կիրակի օրը, Թուրքիայի վարչապետը հանդիպում է ունեցել ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների հետ՝ Ռամադանի տոնակատարության ավարտին հրավիրված ծոմապահության ընթրիքի` «իֆթարի» արարողության ժամանակ:

Հանդիպմանը մասնակցած Ստամբուլի «Ժամանակ» թերթի գլխավոր խմբագիր Արա Գոչունյանի փոխանցմամբ, գլխավոր սեղանի շուրջը՝ Էրդողանի կողքին, նստած են եղել Պոլսո Հայոց պատրիարքի փոխանորդ Արամ Աթեշյանը եւ «Սուրբ Փրկիչ» հայկական հիվանդանոցի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Պետրոս Շիրինօղլուն:

Թուրքական «Զաման» թերթը հրապարակել է այն շինությունների ցանկը, որոնք կվերադարձվեն հայերին: Դրանց թվում են Գյուլբենկյան Սելամեթ Հանրային տունը, «Գեդիկփաշա» հայկական բողոքական դպրոցը, այդ դպրոցին պատկանող մի քանի շինություններ՝ ճաշարանը, խաղահրապարակը, ինչպես նաեւ «Սուրբ Փրկիչ» հայկական հիվանդանոցին պատկանող տարբեր շինություններ, «Սուրբ Հարություն» հիմնադրամին պատկանող գերեզմանատունը:

«Բազմաթիվ շենքեր են, որոնք քաղաքի կենտրոնում են, որոնք բավականին լուրջ միջոցներ կարող են ապահովել համայնքի համար», – մանրամասնեց Արա Գոչունյանը։

«Ժամանակ» թերթի գլխավոր խմբագրի փոխանցմամբ՝ հայկական համայնքը կտնօրինի այդ շենքերի վարձակալության գումարները, որոնք կծախսվեն համայնքի խնդիրների լուծման նպատակով:

«Ծրագրեր կան, որոնք այսօր նյութական հնարավորությունների պակասի հետեւանքով չեն իրականացվում․ դպրոցների արդիականացում, երիտասարդական ծրագրեր, մշակութային բազմաթիվ նախաձեռնություններ», – մասնավորեցրեց Արա Գոչունյանը։

Արդեն իսկ բազմաթիվ գնահատականներ են հնչել, որ այս հրամանագիրը Թուրքիայի կողմից կատարված լուրջ քայլ էր փոքրամասնությունների իրավունքների վերականգնման, միջազգային համաձայնագրերով ամրագրված պահանջների կատարման առումով։ Սակայն Ամերիկայի Հայ դատի հանձնախումբը քննադատել է Թուրքական կառավարության նախաձեռնությունը` համոզմունք հայտնելով, որ քրիստոնեական եւ հրեական համայնքների` 1936 թվականին բռնագրավված ունեցվածքը վերադարձնելու որոշումը պաշտոնական Անկարան կայացրել է շահադիտական նկատառումներով` Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում կորուստներից, ինչպես նաեւ՝ ԱՄՆ-ի Կոնգրեսում շրջանառվող` Թուրքիայում քրիստոնեական համայնքների նկատմամբ ճնշումների վրա ուշադրություն հրավիրող օրինագծերի բացասական հետեւանքներից խուսափելու նպատակով։

Ազգային փոքրամասնություններից ամենամեծը Թուրքիայի հայկական համայնքն է: Քրիստոնյա հայերի թիվը, ըստ թուրքական «Զաման» թերթի` 65 հազար է, հրեաների թիվը 23 հազար, ուղղափառ հույների թիվը` 2 հազար 500:

Աստղիկ Բեդեւյան
«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան

Թուրքիան վերադարձնում է ազգային փոքրամասնությունների ունեցվածքը

Կիրակի երեկոյան Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Էրդողանը հյուրասիրության էր հրավիրել ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներին: Ռամադանի տոնակատարության ավարտին հրավիրված ընթրիքի` «իֆթարի» ավելի քան 160 մասնակիցների մեջ եղել են նաեւ հայ համայնքի ու հոգեւոր դասի առաջնորդներ ու ներկայացուցիչներ:

Թուրքիայի կառավարությունը որոշում է ընդունել վերադարձնել ազգային հիմնադրամներից բռնագրավված ամբողջ ունեցվածքը: Շաբաթ օրը երկրի պաշտոնական տեղեկագրում հրապարակված որոշման համաձայն` ազգային փոքրամասնությունները հնարավորություն են ստանում հետ պահանջելու 1936 թվականին հայտարարագրված իրենց ունեցվածքը: Անշարժ գույքը, հիմնադրամները, դպրոցների, հիվանդանոցների շենքերը, գերեզմանոցները պետք է վերադարձվեն իրենց օրինական տերերին: Երրորդ կողմին անցած, վաճառված ունեցվածքը եւս պետք է փոխհատուցվի: Առաջիկա 12 ամիսների ընթացքում ազգային փոքրամասնությունները կարող են դիմել Թուրքիայի իշխանություններին` վերադարձնելու համար իրենց ունեցվածքը:

Կառավարության որոշումը ազգային փոքրամասնությունները մեծ ուրախությամբ են ընդունել: Հայկական ծագումով լրագրող Մարգար Եսայանը ասել է, որ որոշումը հատուկ նշանակություն ունի, քանի որ ցույց է տալիս պետության վերաբերմունքի փոփոխություն, փոխվում է ոչ մահմեդականների նկատմամբ անարդար գործելաոճը, որը պետության կողմից կիրառվում էր երկար ժամանակ:

«Որոշումը ավելին է նշանակում, քան ազգային փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ անարդար վերաբերմունքի վերացում: Պետական մտածելակերպն է փոխվում` հույն, հայ կամ հրեա քաղաքացիներին պետությունը արդեն ուրիշ չի համարում, կամ սպառնալիք չի համարում», – ասել է Եսայանը:

Ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները պաշտպանելու մեջ մասնագիտացած փաստաբան Քեզբան Հաթեմին Sunday’s Zaman պարբերականին ասել է, թե Թուրքիայի հանրապետության պատմության մեջ սա առաջին եւ շատ նշանակալից շարժումն է:

«Սա իրավունքների վերականգնում է: Սա Լոզանի համաձայնագրի պահանջների կատարում է, որը մեր երկրի ոչ մահմեդական քաղաքացիներին թույլ է տալիս իրենց իրավահավասար քաղաքացիներ զգալ Թուրքիայում», – ասել է կին փաստաբանը:

Պրոֆեսոր Այհան Աքթարը, որը Թուրքիայի ազգային փոքրամասնությունների մասին մի շարք գրքերի հեղինակ է, կառավարության որոշումը հեղափոխական է համարել` ասելով, որ այն արժանի է ծափահարությունների:

«Ամենակարեւորը` Թուրքիան դա կատարեց սեփական կամքով, մինչեւ արտաքին ճնշումներին հանդիպելը: Եթե կառավարությունը որեւէ նախաձեռնություն չցուցաբերեր, ապա Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ընթացող գործերի կապակցությամբ Թուրքիան կենթարկվեր մի շարք պատժամիջոցների», – հայտարարել է Աքթարը:

Թուրքական եւ միջազգային լրատվամիջոցները նշում են, որ հիմնականում մահմեդականներով բնակեցված 74 միլիոն բնակչություն ունեցող Թուրքիայի քաղաքացիներից 65 հազարը հայ քրիստանյաներ են, 23 հազարը` հրեաներ, 2 հազար 500-ը` հույներ:

Հրաչ Մելքումյան
«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան