«Ընդամենը ճշմարտությունն ենք ուզում իմանալ»

Զորացրումից 23 օր առաջ «կատակ անելու» պահին մահացած Սևակ Բալըքչըի գործի քննության առաջին իսկ նիստում կրակածն ազատ արձակվեց: Սևակի ծնողները` Անի և Կարապետ Բալըքչըները, «Ռադիկալ» օրաթերթին տված հարցազրույցում ներկայացրեցին հարցական մնացած այն խնդիրները, որոնք առկա են իրենց գլխում:
Բալըքչը ընտանիքը կարծես թանգարանի վերածած լինի իր որդու սենյակը, որը վերջինս այդպես էլ չկարողացավ տեսնել: Որպես անակնկալ գնված շունը` Փաշան, այդպես է կոչվել, քանի որ հայրը Սևակին «փաշա» էր անվանում:
Որոշ տեղերում նրա անունը գրվում էր «Սևակ»: «Սևակ» նշանակում է ջրի աղբյուր (մեկնաբանությունը սխալ է-Ակունքի խմբ.), իսկ «Սևագ»` սև աչք ունեցող : Երբ նա յոթ ու կես ամսական էր, մայրը 1 կգ 250 գրամ քաշով ծնված Սևակի մասին պատմում է. «Երբ ծնվել էր, միայն երկու խոշոր աչքերը կային»: Պարզվում է` մայրը դժվար է մեծացրել նրան, բոլոր առումներով դժվար…
Համալսարանի Կերամիկայի բաժնում ուսանող, շրջապատում իր մարդամոտությամբ հայտնի այս պատանին մահացել է Բաթմանի Քոզլուքում գտնվող Գյումյուշորգյու ժանդարմերիայի տեղամասում, երբ իր զինվորական ծառայության ժամկետը լրանալուն մնացել էր ընդամենը 23 օր: Ապրիլի 24-ն էր: Ժանդարմերիայի գլխավոր հրամանատարությունն ասում էր, թե 6 զինվորների հետ մեկտեղ դիրքերի փշալարերը նորոգելու ուղարկված Սևակը սպանվել էր «պատահարից»` «մի անկեղծ ընկերոջ» հրացանից արձակված փամփուշտից:
Հուլիսի 29-ին Դիարբեքիրում 2-րդ օդային ուժերի հրամանատարությունը զինվորական դատարանում կայացած 13 ժամանոց առաջին նիստում պղտորեց Սևակի ընտանիքի և դատապաշտպանի գլխում եղած մտքերը: Իրար չհամապատասխանող ցուցմունքներ, հակասող վկայություններ և Սևակի մահվանը տեղիք տված զենքի տիրոջ` Քըվանչ Աղաօղլուի ազատ արձակումը, որը դատվում էր 9 տարվա ազատազրկման համար…
Մի հայ երիտասարդ հենց այն օրը, երբ Զատիկը համընկել էր հայոց կոտորածի տարելիցի (Հայոց ցեղասպանության-Ակունքի խմբ.) հետ, մեռնում է «կատակ անելիս»: Զենքի տերն անցյալում սոցիալական ցանցերում հանդես է եկել գաղափարապաշտական, ծայրահեղ ազգայնամոլական հաղորդակցություններով:
Զինվորական ալբոմը
Բալըքչը ընտանիքը, որն արմատներով Քոնիայից է և արդեն տարիներ շարունակ բնակվում է Քընալը կղզում (Իշխանաց կղզիներից մեկն է, որտեղ գտնվող ամառանոցները հիմնականում պատկանում են հայերին-Ակունքի խմբ.), դեռ նոր է գնել Մոդայում (թաղամաս Ստամբուլի Քադըքյոյ շրջանում-Ակունքի խմբ.) գտնվող այս տունը: Մայրը ցույց է տալիս այն անկողինը, որում Սևակն այդպես էլ չպառկեց, այն զգեստապահարանը, որտեղ պահվում էին նրա հագուստները: Տան բոլոր անկյունները լի էին Սևակի` կերամիկայից պատրաստված ձեռքի աշխատանքներով:
Ոսկերիչ հայրը` Կարապետ Բալըքչըն, 12 տարվա դադարից հետո դարձյալ սկսել է ծխել: Խոսելիս աչք է գցում վերնաշապիկի գրպանից հանված շատ փոքրիկ երկու նոթատետրերում գրված անուններին: Մայրը` Անի Բալըքչըն, բացում է այն ալբոմը, որ խոթել էին իր ձեռքի մեջ դեպքի վայրում:
Չորս մատի հաստությամբ մի ալբոմ է դա: Նկարներում Սևակն ընկերներին փաթաթված` ուտելիք է պատրաստում կրակի մոտ, ննջարանում զվարճալի դիրքերով նկարվում: Այո’, որոշ նկարներում կա նաև Քըվանչ Աղաօղլուն, սակայն ալբոմն ըստ էության պատրաստվել է, որպեսզի ցույց տրվի, թե որքան երջանիկ է եղել Սևակն իր շրջապատում: Դա այնքան ցանկալի է եղել, որ տեղամասի ներսը շատ պարզ ցույց տվող լուսանկարներն անգամ թույլ են տվել դուրս տանել: Նույնիսկ ես գիտեմ, որ դա արգելված է: Գիտենք նաև, որ Սևակը համաձայնվել է ծառայության ժամանակ գործածել «Շահին» անունը, և որ նրա վերադասներն ու շրջապատի զինվորները` բացառությամբ Աղաօղլուի, նրա հայ լինելու մասին տեղեկացել են մեռնելուց հետո միայն: Գիշերը որդուն երազի մեջ տեսնելու աղոթքով պառկող հայրը, բարձի տակ Սևակի հյուսկեն բաճկոնը դնող մայրը… Երբ փորձում են ձիգ դիրքով պատմել նրա մասին, խոսակցության ընթացքում սրահ է մտնում Սևակին մեծացրած մորական տատը: Հայերեն ասում է «ուշացա» և գնում: Մեծ մայրը Սևակի մեռնելուց հետո Ալցհեյմերի հիվանդությունն է ստացել, ողջ օրը թուղթ է ծալում, պայուսակը պատրաստելով` ուզում գնալ անորոշ մի տեղ, լավ չի կարողանում հիշել Սևակին:
Մեկ էլ զրույցն ընդհատում է շունը` Փաշան, որին այդ անունն են դրել, քանի որ հայրը որդուն «փաշա» էր անվանում, շուն, որին գնել էին` Սևակին անակնկալ անելու համար:
Սևակի սպանության գործով հաջորդ նիստը նախատեսվում է հոկտեմբերի 7-ին:
Հարց-Ի՞նչ զգացիք, երբ լսեցիք ազատ արձակման որոշման մասին:
Կարապետ Բալըքչը-Թողեցի արդարադատությանը, ի՞նչ ասեմ:
Անի Բալըքչը-Դատաքննության ընթացքում մտքներովս երբեք նման բան չէր անցել: Լիներ դատավորը, թե դատախազները` բոլորն էլ գիտակցում էին, որ ցուցմունքները հակասական էին: Դրա համար էլ ապշեցինք:
Հարց-Սևակի վախճանվելուց հետո ձեզ տարան դեպքի վայր: Կարո՞ղ եք մի փոքր պատմել այդ օրվա մասին:
Անի Բալըքչը-Մեզ այստեղից վերցրին, VİP սրահներով անցկացնելով` տարան հատուկ թիկնապահներով և առանձնահատուկ վերաբերմունքով: Երբ իջանք ինքնաթիռից, մեզ դիմավորեց ժանդարմը: Նախ զրուցեցինք գեներալ-մայորի սենյակում: Այնուհետև մեկ ժամում ուղղաթիռով գնացինք դեպքի վայր, որը տիղմով, ուրուրներով լի մի վայր էր` լեռան գլխին… Արդեն իսկ ամեն ինչ` վայրկյան առ վայրկյան, պատմում էին բոլոր մանրամասներով: Շատ ծանր ապրումներ ունեցանք այդ ընթացքում:
Կարապետ Բալըքչը-Դեպքին ականատես դարձած զինվորները գրավեցին իրենց տեղերը: Ես որոշ հարցեր տվեցի, բայց կարող եմ ասել, որ մեջս կասկածներ արթնացան:
Հարց-Ի՞նչ կասկածներ:
Կարապետ Բալըքչը-Շա~տ… Նույնիսկ հակասություն կար նրանց` այն ժամանակվա ասածների և հետագայում տված ցուցմունքների միջև: Օրինակ` սկզբում տրված ցուցմունքներում ասում էին, թե զենքը որդուս ուղղությամբ էր բռնել, իսկ հետո լրիվ այլ բան ասացին: Կարող եմ ասել, որ ցուցմունքներն ինձ չգոհացրին:
Հարց-Դեպքից մեկ ու կես ամիս առաջ մի իրադարձություն էր պատահել: Մեկի գումարը գողացել էին, գողությունը վերագրվել էր Սևակին և նրա ընկերներից մեկին, Սևակը ծեծ էր կերել դրա համար: Ըստ Ձեզ` նրա մահը որևէ կապ ունե՞ր այդ դեպքի հետ:
Կարապետ Բալըքչը-Դրա մասին իմացել էի որդուս հետ հեռախոսազրույցում, բայց մոռացել էի այդ դեպքի մասին: Նրան ասացի` զինվորական տեղ է, ծեծ էլ կուտես. նման բաներ կպատահեն: Միայն հարցրեցի, թե որևէ տեղից արյուն եկել է, թե ոչ: «Ո’չ» ասաց: Որդուս ասացի` «Գումարը կտանք, բայց, տղա’ս, հրամանատարիդ ասա, որ դուք չեք վերցրել: Ասա` ես այդ 80 լիրայի կարիքը չունեմ»: Ես ուզում էի, որ այդ գործը փակվի:
Անի Բալըքչը-Պարզվում է` այդ դեպքի մանրամասները պատմել է իր նշանածին, բայց հետաքրքիր էր, որ երբ մենք գնացինք ոստիկանական տեղամաս, այդ թեման բացեցին: Սավանի նման մի թուղթ հանեցին: Պարզվում է` ստիպել են ստորագրել, որ ծեծ չի կերել: Այնքան շատ բան էր գրված, որ մարդը կարդում էր, հա կարդում: Այնքան, որ նեղություն եկավ վրաս:
Հարց-Ծեծի մասին սկսեցին խոսել` առանց ձեր կողմից այդ թեման բացվելու՞:
Անի Բալըքչը-Իհարկե’, հոգի’ս: Մեր գլխում չէր էլ մնացել:
Կարապետ Բալըքչը-Արդեն իսկ հարցրեցի, թե ինչու են դրա մասին մեզ համար կարդում: Ինձ թվաց` ցանկանում են մյուս բաները մոռացության մատնել:
Հարց-Քըվանչ Աղաօղլուի հետ ձեզ որտե՞ղ և ինչպե՞ս հանդիպեցրին:
Անի Բալըքչը-Դեպքի վայրից հետո մեզ գունդ տարան և հանդիպեցրին որդուս հետ ծառայող զինվորների հետ: Նրանք մեզ ինչ-որ պահերի մասին էին պատմում, ինչպես օրինակ` հենց գիշերը սովածանում էինք, Սևակը ճաշ էր եփում մեզ համար, պահակությունից վերադառնալուն պես հարցնում էինք` «Ի՞նչ ենք ուտելու»: Մի սերժանտի էին ընտրել, որը պատմում էր այդ ամենը: Մյուսները` խիստ վշտացած, նայում էին: Հետո հանդիպեցինք Քըվանչի հետ: Շատ հանգիստ թվաց ինձ: Կարծես թե հանգստացնող դեղ տված լինեին նրան:
Հարց-Ի՞նչ հարցրեցիք, ի՞նչ ասացիք:
Կարապետ Բալըքչը-Միայն ասացի` «Ինչպե՞ս պատահեց, տղա’ս»: Պատասխանեց` «Հրացանը բարձրացնելիս կրակ արձակվեց»: Ուրիշ բան չհարցրի. կարիք չկար:
Հարց-Անընդհատ ասվում էր, թե մտերիմ ընկերներ են եղել: Դուք նրա անունը երբևէ լսե՞լ էիք Սևակից:
Անի Բալըքչը-Ո’չ: Բերքանթ անունով մի ընկեր ուներ, մենք էլ էինք ծանոթացել նրա հետ: Ասում էր` նրա հետ գործ եմ դնելու և այլն: Միայն նրա անունն էինք լսել: Օրինակ` Քըվանչը դատի ժամանակ ասաց. «Մենք Սևակի հետ լավ հարաբերությունների մեջ էինք: Միասին ամառանոցներ էինք գնալու»: Սակայն երբ դատավորը հարցրեց, թե որտեղ են այդ ամառանոցները, պատասխան չստացավ. չգիտեր:
Հարց-Երբևէ ձեզ պատմե՞լ է որևէ դեպք, որը պատահել էր իր հայ լինելու պատճառով:
Կարապետ Բալըքչը-Ո’չ, բայց որդուս մահից հետո դատարանում մի ենթասպա հայտնեց, թե լսել է «Քեզ կսպանեմ, թմբլի’կս» նախադասությունը:
Անի Բալըքչը-Բայց լավ չհասկացանք, թե այդ նախադասությունը ո՞վ և ինչու՞ է ասել: Արդեն իսկ կարծես այդ տղաներին մի բան պատվիրած լինեին. բոլորը միևնույն բանն էին ասում: Դա դատավորի ուշադրությունն էլ գրավեց: Դատավորն ասաց, թե նրանք ազդեցության տակ են: Ամեն բան այնքան հակասական է, որ… Հրացանը լցնելիս ձայն է արձակվել, բայց այն չեն լսել, բայց չգիտես թե ինչպես` լսել են, երբ Սևակը վիրավորվելուց հետո ասել է. «Ա~խ, Քըվա’նչ եղբայր, ի՞նչ արեցիր»: Դատավորն էլ ասաց, թե «Վիրավոր վիճակում ձայնն ինչպե՞ս դուրս եկավ, մի՞թե գոռում էր: Ինչպե՞ս լսեցիր»:
Հարց-Մահվանից հետո մեկ այլ բանավեճի տեղիք տվեց նաև Սևակի` Թուրքիայի զինված ուժերի կողմից «զոհ» չհամարվելը: Մի կողմից քննարկում էին այն հարցը, թե «նրա դեպքը զոհ լինելու պայմաններին համապատասխանում է, թե ոչ»: Մեկ այլ խմբում էլ կասկած կար, թե հայ լինելու պատճառով նախընտրել էին զոհ չհամարել: Դուք ի՞նչ եք կարծում:
Կարապետ Բալըքչը-Կարող է որոշ անձանց դուր չգալ, բայց որդիս զոհ չի եղել: Այդ կերպ չեն զոհվում: Ինձ հարցրին` զինվորական արարողություն անում եմ, թե ոչ: Արդեն իսկ Դիարբեքիրում զինվորական արարողություն է եղել: Ձագուկիս որպես ի՞նչ այդտեղից այնտեղ հասցնեի: Եթե ինձ մնար, ուզում էի դագաղով հանդերձ այս տուն բերել: Գուցե մինչև սենյակը տանեի, ասեի` «Որդի’ս, տե’ս, սա մեր տունն է»: Այս տունը չտեսած` մահացավ:
Անի Բալըքչը-Չէ՞ որ պատերազմի ժամանակ չի մահացել, որ զոհ համարենք և ասենք` «Հայրենիքը ողջ լինի»: Մեր որդին կույր փամփուշտից է մեռել:
Կարապետ Բալըքչը-Առաջին պահին արդեն իսկ ասացի` երանի թե կռվի դաշտում մահանար: Վիշտս ուրիշ կլիներ: Այս վիճակը մեզ մեծ ցավ է պատճառում:
Անի Բալըքչը-Այդ տղան (Քըվանչ Աղաօղլուն) իր զինվորական ծառայությանը մնացած 20 օրն էլ պիտի ծառայի, ամենայն հավանականությամբ սեպտեմբերին ազատ կլինի: Ես արդեն իրեն ասացի` «Դու հիմա գնա քո ամառանոցը, ջուրը մտիր, ես էլ Շիշլի (շրջան Ստամբուլում, որտեղ կա նաև հայկական գերեզմանատուն-Ակունքի խմբ.) կգնամ, որդուս կջրեմ:
Կարապետ Բալըքչը-Այլևս սպասելու ենք դատին: Ընդամենը ճշմարտությունն ենք ուզում իմանալ: Քանզի միակ բանը, որ ես կարող եմ այսուհետ անել, այն հողի մոտ գնալն է (թերևս ի նկատի ունի որդու գերեզմանը-Ակունքի խմբ.):
«Դե հայ ենք, ի՞նչ արած»
Հարց-Նման իրավիճակում խոսք անգամ չի կարող լինել սրտի թեթևանալու մասին, բայց ինչի՞ մասին լսելը ձեզ գեթ մի փոքր կհանգստացնի՞` պատահարի՞, անփութությա՞ն, թե՞ նախապես ծրագրավորված սպանությա՞ն:
Կարապետ Բալըքչը-Ճիշտն ասած, ինձ կբավարարի յուրաքանչյուր համոզիչ փաստարկ:
Անի Բալըքչը-Արդեն իսկ այդ երեքն էլ կան: Հենց այգի ենք գնում, և այնտեղ տեսնում եմ իրար հետ կատակող մանուկներին, ասում եմ` ինչու՞ նրանց գլխին ոչ ոք չկա: Մեկն ասում է, թե որդիս դեմքի վրա է ընկել, մյուսը` մեջքի:
Հարց-Առաջին բանը, որ լսել ենք Ձեր բերանից` որպես մոր, այն նախադասությունն էր, թե «Մի’ կապեք ապրիլի 24-ի հետ»: Դա, ըստ իս, մի բան էր, որին սկզբում անկեղծորեն հավատում էիք. չուզեցիք այդ դեպքը խառնել Զատիկի և Ցեղասպանության հետ: Հետագայում Ձեր կարծիքը փոխվե՞ց:
Կարապետ Բալըքչը-Արդեն իսկ մեր մտքով անգամ չէր անցել: Մեզ մամուլը սթափեցրեց:
Անի Բալըքչը-Դեռ դատը չի ավարտվել. մի կողմից Քըվանչի մայրն է ինձ զանգահարում, լաց լինում: Երբ նա զանգահարեց, ես ասացի` «Մենք շատ բարեպաշտ մարդիկ ենք, ազգայնամոլ չենք առանձնապես, բայց դե հայ ենք, ինչ արած: Որդուս կրոնը փոխեի, նո՞ր ուղարկեի: Ես 35 տարի տարրական դասարանների ուսուցչուհի եմ եղել. միշտ բարեկամություն և եղբայրություն եմ սովորեցրել իմ սաներին: Որդուս էլ եմ այդպես դաստիարակել: Նա նման տարբերակումներ չէր դնում: Եթե դնող լիներ էլ, չէր նկատի»:
Կարապետ Բալըքչը-Այդ տղայի գաղափարական մտածելակերպն էլ հետագայում բացահայտվեց:
Այս դատական գործի հարցական մնացած կետերը
Առավոտյան ժամը 11-ին կատարված դեպքի ականատեսներից ինչու՞ են ցուցմունքները ժամը 18-ին վերցվել:
Ինչու՞ Սևակը, որն այդ օրը պետք է աշխատարակում պահակ կանգներ, ուղարկվել դիրքերի փշալարերը սարքելու:
Դեպքին ականատես զինվորները սկզբում ասել էին, թե «Աղաօղլուն զենքը բարձրացնելիս կրակեց»: Իսկ հետո` դատի ժամանակ, նշեցին, թե այդ պահը չեն տեսել:
Որոշ վկաներ ասում են, թե Սևակն ընկնել է մեջքի վրա, իսկ մյուսները` դեմքի:
Ըստ զեկույցի` զենքը առանց ձգելու չէր կարող կրակել:
Իրականում ի՞նչն է պատճառը, որ Քըվանչ Աղաօղլուն ցանկապատը քաշելիս անհրաժեշտ է գտել լցնել իր հրացանը: Եթե ճիշտ է ռադիոհաղորդիչից լսած քրդերեն նախադասությունները, ապա մի՞թե նման լարված պահի կատակ են անում ընկերոջ հետ:
Ի՞նչ է նշանակում ականատեսներից մեկը ցուցմունքներում տեղ գտած այն նախադասությունը, թե «Ես քեզ կսպանեմ, թմբլի’կս»:
Հարցազրույցը վարել է Փընար Օղյունչը
Թարգմանությունը` Մելինե Անումյանի
25.08.2011
Ռադիկալ