Սեւրի հաշտության պայմանագիրը ստորագրվել է 1920 թվականի օգոստոսի 10-ին մի կողմից` Թուրքիայի սուլթանական կառավարության, մյուս կողմից` Առաջին համաշխարհային պատերազմում հաղթած պետությունների եւ Հայաստանի Հանրապետության միջեւ: Պայմանագրի համաձայն, մասնավորապես, Թուրքիան Հայաստանը ճանաչվում էր որպես անկախ պետություն, իսկ Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ սահմանազատումը թողնվում էր ԱՄՆ-ի որոշմանը:
1920 թվականի սեպտեմբերին (նոյեմբերին՝ «Ակունք») Միացյալ Նահանգների նախագահ Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճռով Հայաստանը պետք է ստանար Վանի եւ Բիթլիսի նահանգների գրեթե երկու երրորդը, Էրզրումի գրեթե ամբողջ նահանգը եւ Տրապիզոնի նահանգի մեծ մասը` ներառյալ նավահանգիստը:
Պայմանագիրը, սակայն, մնաց թղթի վրա: Այն չվավերացրեց նույնիսկ սուլթանական կառավարությունը: Իսկ Թուրքիայում իշխանության եկած քեմալականները, օգտվելով միջազգային նոր իրադրությունից, որը ստեղծվել էր Խորհրդային Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի մերձեցման արդյունքում, հասան Սեւրի պայմանագրի վերանայմանն ու փաստորեն վերացմանը:(*)
Ավելի վաղ Վարուժան Կյուրեղյանը թուրքական «Հյուրիեթ Դեյլի Նյուզ» պարբերականին ասել էր, որ սփյուռքահայ տարբեր շրջանակները ներկայացնող շուրջ 200 պատվիրակներ են մասնակցելու դեկտեմբերին կայանալիք համաժողովին` նպատակ ունենալով ճշգրտել եւ ի մի բերել արեւմտահայության կողմից Թուրքիային ներկայացվող պահանջները:
«Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում Կյուրեղյանը մանրամասնեց. – «Սեւրը մեզ համար սիմվոլ է: Սեւրի պայմանագրի հետ այնքան էլ կապված չէ: Դա ավելի կախված է արեւմտահայերի համագումարի հետ, որ տեղի ունեցան 1917 թվին եւ 1919 թվին: Նպատակը` արեւմտահայերի իրավունքները պարզել եւ հետո դա միջազգային օրենքների հիման վրա ներկայացնել Թուրքիային»:
Այս համագումարի կազմակերպումը, Կյուրեղյանի փոխանցմամբ, հնարավոր է դարձել արեւմտահայ ծագում ունեցող մոսկվահայ հարուստ շրջանակների, մասնավորապես` Կարեն Միքայելյանի շնորհիվ:
Մինչդեռ, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության Բյուրոյի Հայ դատի եւ քաղաքական հարցերի գրասենյակի տնօրեն Կիրո Մանոյանը հինգշաբթի օրը «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում փոխանցեց, որ Դաշնակցությունը չի մասնակցելու այդ համագումարին:
Առաջին հերթին, Դաշնակցությունը համարում է, որ Սեւրի պայմանագրին առնչվող խնդիրները չպետք է հետապնդվեն հասարակական նախաձեռնությունների մակարդակով. պայմանագիրը ստորագրել է հայոց պետությունը, հետեւաբար հենց պետությունն էլ պետք է հետամուտ լինի դրանց. – «Սեւրի պայմանագրով հայությանը վերապահված իրավունքը` հատկապես տարածքների մասով, շատ պարզ է, որ պետությանն է պատկանում: Մնացած մարզանքները` ինչ-ինչ մղումներից ելնելով, դա, մեղմ ասած` անհասկանալի են, մեր համար անընդունելի»:
Իսկ նման նախաձեռնությունների արդյունքում, ըստ Մանոյանի, Սեւրի պայմանագիրն ու Վիլսոնի իրավարար վճիռը հայտնվում են վարկաբեկման վտանգի առջեւ:
Մանոյանը ասաց, որ իրենց համար անհասկանալի է նաեւ դեկտեմբերյան համագումարի կազմակերպական ձեւաչափը: ՀՅԴ-ի համար անընդունելի է, որ համագումարը հավակնություն ունի համարվել 1917 եւ 1919 թվականներին կայացած համագումարների իրավահաջորդը:
Անհասկանալի է նաեւ մոտեցումը, թե հավաքին մասնակցելու են արեւմտահայության ներկայացուցիչները:
«Ընդհանուր առմամբ այս մոտեցման ենք դեմ, որ նոր-նոր արեւմտահայի-արեւելահայի բաժանելու խնդիր է առաջացվում», – նշեց Մանոյանը` ամփոփելով. – «Դժբախտաբար այս գործում ընդգրկված են նաեւ շատ ազնիվ մարդիկ` ազնիվ մղումներով, որոնք դժբախտաբար մոլորվել են»:
Դաշնակցության դիրքորոշումը համագումարի հարցում Կյուրեղյանը բացատրեց հետեւյալ կերպ. – «Հայկական խոշոր կազմակերպությունները չեն սիրում այդպիսի միջոցառումներ: Նրանք միշտ ինչ-որ իրենց նախանձախնդրությունը ունեն»:
Վարուժան Կյուրեղյանը հավելեց, որ առաջիկա համագումարի մասնակիցները հիմնականում անհատ մտավորականներ են:
Տիգրան Ավետիսյան
http://www.azatutyun.am/content/article/24279950.html
(*) Նախագահ Վիլսոնի իրավարար վճռի իրավական արժեքի մասին կարդալ Արա Պապյանի «Հայոց պահանջատիրության իրավական հիմունքները» հոդվածների ժողովածուն։
Միջազգային իրավունքի հիմքում պետությունն է
«Ազատության» հարցազրույցի սղագրությունը
ՀՅԴ Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերի գրասենյակի պատասխանատու Կիրո Մանոյանի հարցազրույցը «Ազատություն» ռադիոկայանի լրագրող Տիգրան Ավետիսյանին (2011թ. հուլիսի 28)։
– Պարոն Մանոյան, արդեն նշեցիք, որ այս տարի դեկտեմբերին տեղի ունենալիք Սեւրի համագումարին չեք մասնակցելու: Ըստ համագումարի կազմակերպիչներց մեկի` դա ավելի շատ գիտական, պատմագիտական շրջանակների համագումար է: Այնտեղ քննարկվելու են հարցեր, որոնք սերտորեն առնչվում են են Հայ Դատի հետապնդած խնդիրների, նպատակների հետ: Եվ չնայած դրան` Դուք այնուամենայնիվ չեք մասնակցելու: Ինչո՞վ կբացատրեք չմասնակցելու հանգամանքը:
– Նախ հետաքրքիր է, թե կազմակերպիչներից ո՞վ է այդպես ասել:
– Կարող եմ նշել` ֆրանսիահայ Վարուժան Կյուրեղյանը:
– Գլխավոր նախաձեռնողը` պարոն Կարեն Միքայելյանը, այդպես չի պատկերացնում: Իրականում մասնակիցների համար են, այսպես կոչված, ընտրություններ անցկացվում: Նման միջոցառումներ արդեն կազմակերպվել են Մոսկվայում եւ Փարիզում: Փորձը ցույց է տալիս, որ այդ միջոցառումներին մասնակցելու համար ընտրում են ոչ այնքան գիտական բնագավառի մարդկանց, որքան աշխատում են ներգրավել «արեւմտահայ ներկայացուցիչների»: Մենք, ընդհանուր առմամբ, այն մոտեցմանն ենք դեմ, որ արեւմտահայի եւ ոչ արևմտահայի բաժանման խնդիր է առաջանում: Մեզ համար արեւմտահայը արեւմտյան Հայաստանում եւ Թուրքիայի այլ շրջաններում բնակվողներն են: Մնացածները` ինչ-որ չափով միայն: Մենք իրենց այսպիսի հարցով ենք դիմել` Թալինում ապրողը արեւելահա՞յ է, թե՞ արեւմտահայի ժառանգ: Նրանց պատասխանը, թե իբր արեւելահայերը խորհրդային մարդիկ են, իսկական հայ չեն, քանի որ իսկական հայերը արեւմտահայերն են (նման բաներ է ասել Կարեն Միքայելյանը առանձին խոսակցության ժամանակ, ոչ՝ հրապարակավ) մեզ համար անընդունելի են:
– Խնդիրը մոտեցմա՞ն մեջ է, թե հրավեր չստանալու:
– Իհարկե մոտեցման: Հրավերներ մենք բազմիցս ստացել ենք, ոչ միայն այս ժողովին, այլ ընդհանրապես նախաձեռնությանը աջակցելու համար, որովհետեւ հենց պարոն Միքայելյանի հավաստմամբ` առանց Դաշնակցության՝ նման մի գործ հաջողություն չի ունենա:
Մեզ համար խնդրահարույց են իրենց սկզբունքներն ու մոտեցումները: Պետք է ասել, որ այս գործում ընդգրկված են նաեւ ազնիվ մղուներով շատ մարդիկ, որոնք դժբախտաբար մոլորության մեջ են: Կարող եմ նշել գեներալ Նորատ Տեր-Գրիգորյանին, որ նույնպես, ցավոք սրտի, ընդգրկվել է այս աշխատանքի մեջ: Պարոն Միքայելյանը նրան է առաջ քաշում, առնվազն Մոսկվայում, եթե չեմ սխալվում, նաեւ Փարիզում, որպես անվիճելի հեղինակություն, որպես ազնիվ մարդ: Գեներալը, սակայն , մոլորության մեջ է: Բայց թե ինչ կապ ունի գեներալը արեւմտահայության հետ, չեմ հասկանում:
– Ներեցեք, մոլորություն բառն օգտագործելով` ի՞նչը նկատի ունեք, գաղափարական անհամաձայնությո՞ւնը, կազմակերպչական հարցե՞րը…
– Գաղափարական անհամաձանության հարցը: Սեւրը սորագրվել է Արեւմտահայոց համագումարներից հետո: Այն համագումարների, որոնք ի վերջո հայտարարել են, որ իրենք ճանաչում են Հայաստանի Հանարպետությունը որպես համայն հայության հայրենիք, այն Հայաստանի Հանարպետությունը՝ որն ինքը հռչակեց որես Միացյալ Հայաստան, եւ ի վերջո ստորագրեց Սեւրի պայմանագիրը: Սեւրի պայմանագիրը պետությունն է ստորագրել: Այդ պայմանագրով հայությանը վերապահված իրավունքը, հատկապես տարածքների մասով, շատ պարզ է, որ դա պետությանն է պատկանում: Մնացած մարզանքները ինչ-ինչ մղումներից ելնելով, մեղմ ասած մեզ անհասկանալի են, հետեւաբար եւ անընդունելի:
– Այսինքն, ըստ Ձեզ խնդիրը պետք է հետապնդվի, ոչ թե Սփյուռքահայ շրջանակների, այլ հատկապես պետության կողմից:
– Միայն Սփյուռքահայ շրջանակից չեն, Հայաստանից էլ կան մարդիկ [ովքեր պիտի մասնակցեն «Արեւմտահայոց ազգային համագումարին»]: Մեր մոտեցմամբ այդ խնդիրները պետության իրավասության տակ են եւ պետությունը պետք է «տիրություն» անի: Այդ պատճառով է, որ մենք, Հայաստան-Թուրքիա արձանագրություններին դեմ էինք, որովհետեւ այնտեղ կա պարբերություն, որը կարող է մեկնաբանվել, առնվազն Թուրքիայի եւ Միացյալ Նահանգների կողմից այդպես է մեկնաբանվում, թե իբր Հայաստանը հրաժարվում է իր իրավունքից: Երկրորդ կետը, որ այս նախաձեռնության հետ առանձնաբար կապ չունի, այն է, որ սա արեւմտահայության անունից խոսող կարծեմ երրորդ կառույցն է. մի հատ կա Լոս Անջելոսում, մի հատ՝ Փարիզում. նախագահ ունեն, վարչապետ ունեն: Սրանք բերում են հենց այդ գաղափարի վարկաբեկման, անկախ նրանից թե նախաձեռնողների իրական նպատակը որն է:
– Իսկ Դուք գոնե ձեզ համար ունե՞ք այդ նպատակի բացատրությունը:
– Այս վերջին նախաձեռնության հեղինակներից կան որոշները, որոնք նաեւ մեր իշխանությունների հետ են բանակցել եւ հարցերը ներկայացրել այնպես, որ որոշ իշխանավորների ականջին հաճո կհնչեր` այս «‘բեռ’ից պետությունը կազատենք, այն մենք մեզ վրա կվերցնենք, մենք առաջ կտանենք»: Սրանք բոլորը անհեթեթություններ են: Միջազգային իրավունքի հիմքում պետությունն է ընկած: Մենք ունենք պետություն, որն իրեն Առաջին Հանրապետության իրավաժառանգորդ համարում է : Իսկ Սեւրի պայմանագիր ստորագրողը Առաջին Հանրապետությունն էր: Իրականում, այս մոտեցումներով, Սեւրի պայմանագիրը եւ Վիլսոնի իրավարար վճիռը հայտնվում են վարկաբեկման վտանգի առաջ:
Leave a Reply