Հայերի պատմությունը Քընալը կղզում. մի թերթի հետքերով. 4

Կոմիտասն ու Քընալը կղզին

1914-1916 թթ. հաճախ էր գալիս Քընալը կղզի: Նախկին Աղասի, այժմյան Ֆազըլ Հյուսնյու Այքաչ փողոցի վերջի 76 հասցեում գտնվող սենյակներում` հատկապես որպես հանգստյան տուն հայ մտավորականների վարձակալած երկհարկանի փայտե տանը, հյուրընկալվել են այնպիսիս մտավորականներ և արվեստագետներ, ինչպիսիք են Շահան Բերբերյանը և Փանոս Թերլեմեզյանը, ինչպես նաև՝ Կոմիտաս վարդապետը: Փանոս Թերլեմեզյանի 1913 թ. նկարած յուղաներկով կտավը, որտեղ պատկերված է Կոմիտասը` գորգի վրա նստած, հենված սոճենուն, համաձայն կղզու նախկին բնակիչ Պերճուհի Շնորհքյանի` Թերլեմեզյանը նկարել է Քընալը կղզում: Մինչդեռ գոյություն ունեն այլ վարկածներ, թե Թերլեմեզյանը նկարը նկարել է Կուտինայի հանքային ջրերի մոտ մի վայրում: Եթե մտածենք, որ վարդապետը Փանգալթըի իր բնակավայրը կիսել է Թերլեմեզյանի հետ, ապա անհավանական չէ, որ նկարիչը նույն ձևով մի քանի նկար նկարած լինի, և երկու ընկերները միասին մի քանի անգամ Քընալը կղզի եկած լինեն:

Դատելով Կոմիտաս վարդապետի` Ստամբուլում անցկացրած ամառներից` կարող ենք ասել, որ մեծ հավանականությամբ վարդապետի` Քընալը կղզում լինելու շրջանը եղել է 1914 թ. ամառը: Չանքըրըի աքսորից վերդառնալով՝ 1915 թ. և 1916 թ. ամռանը հնարավոր է, որ կղզի եկած լինի:

Կոմիտաս վարդապետի հիվանդության սկզբնական շրջանում նրանից երբեք չբաժանված Աստվածատուր Հարենցն իր հուշերում գրում է. «1916 թ. հոկտեմբերին նրա առողջական վիճակում որոշակի փոփոխություններ սկսեցին նկատվել. ամեն շաբաթ նրա կենսուրախությունը գնալով նվազում էր, հատկապես չեմ մոռանում հետևյալը. մեզ այցելած վերջին շաբաթում արևից դժգոհ ու ջղայնացած էր, մինչդեռ Քընալըում եղած ժամանակ հիանում էր արևածագով»: Քընալըում պետք է որ եկեղեցին, բլրակները, սոճիները հաճախակի լսած լինեն մելանխոլիկ Կոմիտասի վշտալից ձայնը:

Շարունակելի

Աղբյուրը 2007 թ. լույս տեսած Գրիգոր Դամադյանի և Վաղարշակ Սերոբյանի ժողոված «Ներսեսյան դպրոց» գրքում տեղ գտած կղզու բնակիչ Մեսրոպ եպիսկոպոսի աշխատասիրությամբ պատրաստված «Կոմիտաս վարդապետն ու Քընալը կղզին» հոդվածն է:

«Ակօս», թիվ 797