Սասունի շրջակայքում հայերից մնացած ամենակարևոր կառույցը Մեշելի գյուղի Թուրնալը (Գոմք) գյուղակի մոտակայքում գտնվող Պետրոս Առաքյալ վանքն է: Այն գտնվում է Սասուն գավառից մոտ մեկ ժամ հեռավորության վրա: Գոյություն ունի մի ճանապարհ, որը տանում է դեպի Թուրնալը գյուղակը:
Վանքին կարելի է հասնել նաև Գյուրգենլի գյուղի Թոփլուջա (Վարդենակ) գյուղակից: Սակայն երկու կողմից էլ գնալու դեպքում անհրաժեշտ է մոտ մեկ ժամ քայլել: Վանքը բնակչության շրջանում հայտնի է Գոմք եկեղեցի անունով: Մի ժամանակ շրջանի հոգևոր կենտրոնը (եպիսկոպոսարանը) եղած այս վանքից մեր օրեր են հասել նրա ավերակները և հիմնականում կանգուն վիճակում գտնվող եկեղեցու մնացորդները: Վանքի ներսում և շրջակայքում նշմարվում են գանձ որոնողների բացած փոսերը: Մի քանի տարի առաջ վանքի որոշ իրեր գտնվել են մոտակայքում գտնվող մի գյուղակի գանձ որոնողների կողմից, հետագայում ոստիկանությունը, գործողություն իրականացնելով, ձեռք է բերել այդ իրերը. դրանք այժմ ցուցադրվում են Դիարբեքիրի թանգարանում:
Ուշագրավ է Մարութա լեռան դիմաց՝ երկու հազար մետր բարձրության վրա գտնվող վանքի ճարտարապետական տեսքը: Ենթադրվում է, թե վանքը կառուցվել է 1300-ական թվականներին և 800 տարվա անցյալ ունի: Վանքի չավերված կառույցներից մեկը գտնվում է Քասթ կոչվող վայրի բակում, որը ենթադրաբար պատկանել է ավագ քահանային: Ավագ քահանան բնակվել է այդ կառույցի վերին հարկում, իսկ նրա սպասավորները` ներքևի: Վանքում չավերված և ամբողջությամբ պահպանված միակ մասը երկսենյականոց հատվածն է, որն օգտագործվել է որպես ժողովասրահ: Երկհարկանի ժողովասրահը գտնվում է վանքի ետևի կողմում: Ներքևի հարկի ավերակների պատճառով այն ծածկված է հողով: Հույների ապրած ժամանակաշրջանում, ժողովասրահում թատերական ներկայացումներից և նման սոցիալական միջոցառումներից բացի, այստեղ են կայացել նաև Դիարբեքիրի, Մարդինի, Քալեյոլուի և մոտակա շրջանների հույների ժողովները: Գոմքի եկեղեցում հաստատված որոշումները փոստատարների միջոցով ուղարկվում էին Դիարբեքիր ու Մարդին: Մարութա լեռան դիմաց գտնվող 366 սենյականոց վանքն աչք է շոյում` շրջակայքի լայնարձակ և փառահեղ տեսարանով: Հիմնադրման դարաշրջանում ժամանակը որոշվել է արևի լույսով. առավոտյան և երեկոյան ժամերը սահմանելու համար ստեղծված սույն համակարգը ստվեր է գցում այսօրվա մեր ճարտարապետության վրա:
Վանքի կառուցման համար կիրառված շաղախը ձեռք է բերվել կաթի և հողի խառնուրդից, քանի որ այն ժամանակ ցեմենտ չի եղել, իսկ վանքի քարերը քարավանով բերվել են Սիրիայի Հալեպ քաղաքից: Այդպիսով՝ սկսվել է 366 սենյականոց վանքի շինարարությունը: Եթե այսօր նայեք վանքից ներս, կարող եք նկատել Հալեպից բերված քարերը և կաթից պատրաստված շաղախը…
Վանքի այսօրվա վիճակն ուղղակի ողբալի է… Վանքի ներսում և շրջակայքում գանձ որոնողների բացած փոսերն ակնհայտ կերպով աչքի են զարնում: Բացի գանձ որոնողների հասցրած վնասից՝ վանքը նաև կացարան է դարձել անասունների համար: Չնայած այդ ամենին` վանքը մարդկանց դեռ գրավում է իր հոյակապ տեսքով: Եթե վանքը վերանորոգվի և վերստին գործի, Սասունը մեծ նպաստ կունենա զբոսաշրջության զարգացման մեջ:
Հունիս, 2010
Բեհջեթ Չիֆթչի
Leave a Reply