Փոքրամասնություններին ունկնդրելիս…

* Նրանք մի ժամանակ այս կողմերի արհեստավորներն էին: Պայտագործները, ջուլհակները, արծաթագործները, դարբինները, անագողները… Իրենց պապերից էին ժառանգել այդ արհեստները: Գործի մեջ` ազնիվ, աշխատանքի որակը կարևորող և ժողովրդի վստահությունը շահած արհետավորներ էին նրանք…

* Նրանք, անկախ այն բանից, որ ազգային փոքրամասնություն էին, այնուամենայնիվ մի ժամանակ այս կողմերում արհեստներ տարածած հատվածն էին: Ասորիների, եզդիների պես` հայերն էլ գաղթել հարկադրվեցին այս երկրից: Հիմա իրենց ապաստանած մեծ քաղաքներում անգամ հանգիստ չեն, մտահոգ են…

Ուզում են պահպանել իրենց ազգային ավանդույթները, բայց…

Թեկուզ և հազվադեպ, այնուամենայնիվ փոքրամասնությունները ջանում են միությունների և քաղաքացիական-հասարակական կազմակերպությունների միջոցով պահպանել իրենց կրոնական կրթությունը և լեզուն:

Նման անձանցից մեկն էլ տարիներ շարունակ այդ բնագավառում պայքարող Բիթլիսի, Բաթմանի, Մուշի, Սղերդի, Թուրքիայի Հանրապետության սահմանների մեջ եղող նահանգների, գավառների և գյուղերի հայերի, ինչպես նաև` Սասուն գավառի և գյուղերի հայերի սոցիալական փոխօգնության կազմակերպության նախագահ Ազիզ Դաղջըն է, որի մղած անդադրում պայքարի առջև պետք է ուղղակի խոնարհվել:

Նախագահ Դաղջըի մի ոտքը Ստամբուլում է, մյուսը` Բաթմանում…

Իսկ նրա միակ ձգտումն ապացուցելն է, որ հայերը այս տարածքներում մինչ այդ էլ են գոյություն ունեցել:

Իր միությունը վաքըֆի վերածել ցանկացող Դաղջըի և միության ղեկավարության` «վաքըֆի» պահանջը մերժվում է Ստամբուլի 5-րդ գերագույն դատարանի կողմից:

Դաղջըն էլ չի հապաղում կշտամբել. «Մենք Թուրքիայի Հանրապետության կողմից ևս ստորագրված Լոզանի պայմանագրով, Եվրոպայի Մարդու իրավունքների պաշտպանության պայմանագրով, զանազան արձանագրություններով ու տարբեր պայմանագրերով Թուրքիայում ապրող հայ հպատակ փոքրամասնությունն ենք: Մենք ձգտում ենք օգտվել մեզ շնորհված իրավունքներից, սակայն որոշ հաստատությունների տարօրինակ որոշումներն ուղղակի ապշեցնում են մեզ: Որոշ դատարաններ, չգիտես ինչու, մեզ չեն շնորհում այն նույն իրավունքները, որոնք ճանաչում են այլ փոքրամասնությունների դեպքում: Մենք հանդիպում ենք բազմաթիվ խնդիրների: Ցանկություն ունենք մի աշխատանք սկսել` մեր մայրենին սովորելու, էթնիկական, մշակութային, լեզվական, ազգային կրթական ու կրոնական հաստատություններ, կազմակերպություններ, միություններ ստեղծելու, վաքըֆ հիմնելու, մեր մայրենին պահպանելու ուղղությամբ, բայց, չգիտես թե ինչու, որոշ հաստատություններ խախտում են, արգելում և խոչընդոտում վաքըֆ հիմնելու և ժողովներ անելու հարցում մեր ունեցած ազատությունը…»:

Ստամբուլի Գում Գափու թաղամասի Արափզադե փողոցում գտնվող պատմական շենքում Դաղջըին ունկնդրելիս նկատեցի, որ նրա առաջ բազմաթիվ օրենսգրքեր և օրենքների ժողովածուներ կային, որոնք անգամ իրավաբանի մոտ այդքան չէին լինի, ինչպես նաև` հարյուրավոր թերթերից կտրված հատվածներ, «Ակօս» շաբաթաթերթի համարներ և այլ մամլո օրգաններ…

Մարութայի կաքավները

Դաղջըն չի բաժանվում նաև Մարութա լեռան փեշին գտնվող Քուսքեթ եկեղեցու կաքավներից: Իր հյուրերին ասում է. «Տեսե’ք, ես շնչում եմ Մարութա լեռան օդը: Այնտեղի շունչը Ստամբուլում ինձ են հաղորդում այս կաքավները»:

Դաղջըն ծնվել է 1958 թ. Բիթլիսում, բայց հայտնում է, որ իր բուն արմատները գալիս են Սասունից: Մանկությունն անցել է Բիթլիսի և Սասունի լեռներում, հոր հորեղբայրը` Մուրադ Օջալը, և հայրը` Առաքել Դաղջըն, այդ կողմերի առաջադեմ, ուժեղ անձնավորություններից են եղել:

Ըստ Դաղջըի` դրա պատճառն այն է, որ իր ցեղը ծագում է Դավիթ թագավորից (նկատի ունի Սասունցի Դավթին-Ակունքի խմբ.): Իր անցյալից տեղյակ ամեն մարդու նման` նա էլ է իր երազներում գնում պապերի հետքերով:

Դաղջըն բացատրում է նաև կազմակերպվելուն ուղղված իր քայլի պատմությունը.

«2006 թ. հրապարակված Կադաստրի օրենքի համաձայն` Բաթման, Բիթլիս, Մուշ, Վան նահանգներում գտնվող սեփականության փաստաթուղթ չունեցող անշարժ գույքերը գրանցվելու էին այն անձանց կամ հաստատությունների անունով, որոնք դրանք օգտագործել էին 20 տարի անընդմեջ: Ես էլ ուղևորվեցի դեպի Բիթլիս` փաստաթղթերիս ձևակերպումները կատարելու նպատակով: Այն ընթացքում, երբ կադաստրի պաշտոնյաները շարունակում էին իրենց աշխատանքները, նկատեցի, որ մեր եկեղեցիներն ու գերեզմանները այլոց անվամբ են գրանցվել: Անմիջապես Հրանտ Դինքին դիմեցի և չեղյալ անել տվեցի կատարվող անօրինական ձևակերպումները: Սակայն այս անգամ էլ մեր եկեղեցիներն անցան գանձարանին: Հանդիպեցի իրավաբանների հետ և այդ նահանգներում մեր` վաքըֆներ ու միություններ չունենալու պատճառով այդ բացը լրացնելու, այստեղի մեր մշակութային հարստություններին տեր լինելու համար հիմնեցինք մեր միությունը: Սակայն մեր կազմակերպությունը այդ չորս նահանգում կատարած ուսումնասիրության ժամանակ երբ նկատել է, որ այդ եկեղեցիների մեծ մասը պեղվել և ավիրվել է գանձ որոնողների կողմից, արձանագրել է դրանք»: Երբ Ազիզ Դաղջըին նման հարց ես ուղղում, հազար անգամ հոգոց է հանում…

Փոքրամասնությունների հետ կատարվող դեպքերի մասին պատմելիս չի կարողանում կարոտաբաղձությամբ չհիշել հին օրերը:

«Երանի թե լինեի ոչ թե Գում Գափուում, այլ` Մարութա լեռան գագաթին: 30 տարուց ավել է, ինչ Ստամբուլում եմ, բայց աչքիս առաջ անընդհատ Մարութան է և Արարատը…»:

Այն եկեղեցիները, որոնցում օթևան են գտել շրջանից գաղթողները

Ստամբուլի Գում Գափուից ոչ շատ հեռու` Գեդիքփաշայում, որտեղ անցել է Հրանտ Դինքի մանկությունը, գոյություն ունի 1850 թ. կառուցված բողոքական հայերին պատկանող մի եկեղեցի: Զրուցում ենք այդ եկեղեցու հոգևոր առաջնորդ Գրիգոր Աղաբալօղլուի հետ, ով ծագմամբ Մալաթիայից է: Նրա հոգսն էլ պակաս ծանր չէ Դաղջըի հոգսից: Քանի դեռ եկեղեցու չորսբոլորը հսկող տեսախցիկի պահակակետից աչքը չկտրող Գրիգորը պատմում էր, մենք սկսեցինք նշումներ անել: «Նախկինում մեր եկեղեցի էին բերվում Լիբանանում կրթված հոգևարականներ, սակայն երբ Լիբանանը մտավ երկարատև պատերազմի մեջ, սկսեցին քահանաներ այլևս չուղարկել: Արդեն 20 տարուց ավել այս եկեղեցու սպասավորն եմ: 1965-ական թվականներին Հրանտ Դինքի մանկությունն այս եկեղեցում է անցել: Մեր կրոնական արարողությունները կատարում ենք շաբաթվա վերջին` մոտ 400-500 հոգով: Մեզ համար կիրակին շատ սուրբ օր է: Շաբաթվա սկիզբ համարվող կիրակի օրվան շատ ավելի լավ ենք վերաբերվում: Կիրակին կարևոր օր է քրիստոնյաների համար: Ստամբուլում է բնակվում մոտ 3000 հայ: Նրանք այստեղ պարբերաբար գալիս են պատարագի: Մենք տեղեկություններ չունենք երկրի արևելքում ու հարավ-արևելքում գտնվող եկեղեցիների մասին, քանի որ դրանց մեծ մասը անցել է Վաքըֆների գլխավոր տնօրինության ձեռքը: Մենք հազիվ գործող եկեղեցիներն ենք կարողանում պահել: 5 տարվա տևողությամբ կրոնական սպասավոր լինելուցս հետո ինձ շնորհվեց հոգևոր առաջնորդություն: Ստամբուլում ենք, բայց մենք էլ նույնքան խնդիրներ ունենք, որքան այն շրջանների մյուս փոքրամասնությունները»:

Այդ ամենը պատմել տվեցինք փոքրամասնություններին: Ստամբուլի Գում Գափուում բնակվող Սասնա մարութացի Ազիզ Դաղջըն և Մալաթիայում ծնված Գրիգոր Աղաբալօղլուն պատմում էին իրենց ապրումների մասին: Սակայն փոքրամասնությունների այժմյան դրությունը թերևս ամենաճիշտը ներկայացնում էր Դաղջըի` Սասունի Գոմք եկեղեցում վայրկենական արված այն լուսանկարը, որում եկեղեցին վերածվել էր անասունների ապաստարանի:

Փոքրամասնություններին տրվող արժեքը հենց այս լուսանկարի շնորհիվ բացատրում է ամեն ինչ…

Արիֆ Արսլան

haber.gazete@hotmail.com

11.03.2011

http://www.batmancagdas.com/azinliklari-dinlerken%E2%80%A6–makale,4086.html