Հնարավո՞ր է արթնացնել Թուրքիայի մուսուլմանացած հայերին

ԴԻԱՆԱ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ

Թուրքիայի միայն 4 շրջաններում հաշվառվել են 1000-ից ավելի հայկական եկեղեցիներ ու գերեզմանատներ:

Գլենդելի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու սրահում Լոս Անջելեսի «Արեւմտյան Հայաստանի պաշտպանության խորհուրդը» (նախագահ` Մայքլ Սոսիկյան) հանդիպում էր կազմակերպել Ազիզ Առաքել Դաղջըի հետ: Ազիզ Առաքելը սասունցի է, Եղեռնին զոհ գնացած գերդաստանի մի մասնիկ:

2006 թ. Պոլսում նրա հիմնած «Սասուն, Բաթման, Մուշ, Վան-հայոց մշակույթի զորակցության հիմնադրամը» մեծ ու դժվարին առաքելություն է նախաձեռնել` վերադարձնել ու հայկական փոքրամասնության անունով գրանցել այդ շրջաններում հայոց եկեղեցիների եւ գերեզմանատների հողերը: Ընդհանրապես թուրքական սահմանադրությունը նման գործողության իրավասություն տալիս է հայերին, հույներին եւ հրեաներին: Եվ եթե եկեղեցի կառուցվի, այն եւս փոքրամասնության անունով կարելի է գրանցել եւ եկամուտն ուղղորդել պատրիարքարան:

Նշված տարածքներում հիմնադրամն առ այսօր հաշվառել է 1000-ից ավելի հայկական եկեղեցիներ ու գերեզմանատներ (միայն 365-ը` Սասունում), որոնք սպասում են վերակնքման ու վերագրանցման: Այդ եկեղեցիները գրեթե գոյություն չունեն՝ բացառությամբ թանգարանի վերածված Սուրբ Խաչ եկեղեցուց: Դաղջըն պատմում է, որ 2006 թ. ի վեր, ամեն եկեղեցու համար զատ-զատ, տասնյակ անգամներ բախել են դատարանների դռները, սակայն ապարդյուն:

Ի վերջո նույն հայցով դիմել են Եվրոպական դատարան՝ պահանջելով նաեւ 500 հզ. եվրո, որպեսզի հողերի վերադարձից հետո նորոգեն հինը կամ նոր եկեղեցիներ հիմնեն, վերականգնեն ու ծաղկապատեն, պահակներ կարգեն ու պաշտպանեն դրանք: Հիմնադրամն ինքը սուղ միջոցներ ունի, բայց, Գլենդելում գտնվելու ընթացքում, հայահոծ այս համայնքի աջակցությունը ստանալու հնարավորությունն էլ չկա: Թուրքական ներքին օրենքներն արգելում են դրամ առնել հայկական միություններից՝ պատճառաբանելով, որ այդ դրամը ծախսվելու է իր երկրում, իրենից հողեր հետ առնելու համար:

Այդ տարածքների բնակչության մեծ մասը 1915թ. Եղեռնից հետո կրոնափոխ եղած հայեր են: Դաղջըն զարմանալի թիվ է մատնանշում. տարբեր հաշվարկների համաձայն` Թուրքիայում 3-5 մլն մուսուլմանացած հայեր կան: Իրենց ամենակարեւոր առաքելությունը նրանց արթնացնելն է: Եթե եկեղեցի լինի այդ շրջաններում, քրդացած ու մուսուլմանացած հայերը գուցե կամաց-կամաց վերադառնան իրենց հավատին, եւ իրենց հոգում էլ ծիլ տա հողի պաշտպանության խորհուրդը: «Մենք մեր ճամփան պիտի շարունակենք, տակավին շատ բան կա անելու», ասում է Դաղջըն:

«Ազգ»-ի հարցին, թե ինչպես է թուրքական կառավարությունը վերաբերվում իրենց միությանն ու ձեռնարկին, Դաղջըն դժվարացավ պատասխանել՝ պատճառաբանելով, թե իրենց հայցը Եվրոպական դատարանում է, եւ նման հարցադրումները կարող են խոչընդոտել դատաքննության ընթացքին:

Պարզ է միայն մի բան. թուրքերը հակադարձում են, թե 1915 թ. սկսած Սասունը ոչ մի հայ քահանա չի տեսել, եւ եթե եկեղեցիները հայանան կամ նորոգվեն, մուսուլման դարձած հայերն արդյոք կվերադառնա՞ն այնտեղ:

Դաղջըն պնդում է, որ Թուրքիայում մոտավոր հաշվարկներով արդեն 20 հազար մուսուլմանացած հայ վերադարձել է իր հավատին:

«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #121

 01-07-2011