ՄԵԾԿԵՐՏ

ՄԵԾԿԵՐՏ, Մազգերդ, Մազգերտ, Մազգիրտ, Մազկերտ, Մազկերտի բերդ, Մազկիրդ, Մազկիրտ, Մայակիրդ, Մածկերտ, Մադասկիրտ, Մանազկերտ, Մանծկերտ, Մեզգերդ, Մենծկերտ, Մենծկերտաց բերդ, Մենծկերտո Բերդ, Սուրբ Սարգիս բերդ. քաղաք (ավան, բերդաքաղաք, գյուղաքաղաք, գյուղ) և բերդ Մեծ Հայքի Չորրորդ Հայք աշխարհում՝ Շահունյաց Ծոփք գավառում: Ըստ Վարդան Արևելցու «Աշխարհացոյցի»՝ «Ծոփաց գավառն Մեծկերտ և Չմշկածագ է»: Գոյություն ունի ուրարտական շրջանից:

14-րդ դ. եղել է շեն ու զարգացած բերդաքաղաք, Քյաթիբ Չելեբիի հիշատակած Մազկերտ գավառի (սանջակի) կենտրոնը: Հնում կոչվել է նաև Մանծկերտ: Այժմ էլ գոյություն ունի, և թուրքերը կոչում են Մազգիրտ: Համանուն (Մազկերտ) գավառակի կենտրոնն է: Գտնվում է Խարբերդի նահանգի Դերսիմի գավառում՝ Խարբերդ քաղաքից մոտ 60 կմ հյուսիս-արևելք: Չորս կողմը բարձրադիր լեռներ են:

Քաղաքի հարավարևմտյան կողմում՝ մի ժայռոտ լեռան կատարին, գտնվում են բերդի ավերակները: Սա ունեցել է ռազմական հարմար դիրք: 20-րդ դ. սկզբներին բերդի բարձր պարիսպները, որոնք շարված էին սրբատաշ քարերով, կիսավեր էին: Պարսպի քարերը միացված էին կրաշաղախով և երկաթե գամերով ու կապարի հալոցքով: Ուներ ստորերկրյա անցքեր, որոնցից մեկը տանում էր դեպի գետակի ափը: Կոչվում էր նաև Սուրբ Սարգսի բերդ:

19-րդ դ. սկզբներին Մեծկերտն ուներ 800 տուն հայ և քուրդ, 1872-73թթ.՝ 80 տուն հայ, 60 տուն թուրք, 20-րդ դ .սկզբներին՝ 486 տուն (3888 անձ) հայ և 43 տուն (215 անձ) քուրդ բնակիչ, Ս. Աստվածածին, ս Հակոբ եկեղեցիներ և վարժարան: Զբաղվում էին երկրագործությամբ և արհեստներով (կտավագործություն, երկաթագործություն):

Քաղաքից դուրս՝ հյուսիսարևելյան կողմում, կային 7 եկեղեցու ավերակներ, եկեղեցաշեն մզկիթ, ավերակ Ճերմակավանքը, խաչքարեր և այլ ավերակներ: Մեծկերտ քաղաքն ու բերդր ոմանք սխալմամբ նույնացնում են Այրարատ աշխարհի Բասեն գավառի Մժնկերտի հետ, որի հետևանքով այդ քաղաքները ստացել են անվան համանուն տարբերակները: