ՄԱՆԱԶԿԵՐՏ

ՄԱՆԱԶԿԵՐՏ, Մանավազակերտ. գյուղաքաղաք ԱրևմտյանՀայաստանի Բիթլիս նահանգի Մուշ գավառում, Մանազկերտ գավառակի կենտրոնը՝ Արածանիի (Արևելյան Եփրատ) հովտում:

Մատենագրության մեջ Մանազկերտը հիշատակվում է որպես գյուղ, գյուղաքաղաք կամ բերդաքաղաք: Ենթադրվում է, որ Մանազկերտը հիմնադրել է ուրարտական Մենուա թագավորը (մ.թ.ա. 810-786թթ. պահպանվել են Մենուայի սեպագիր մի քանի արձանագրություններ): Հայկական հնագույն ավանդության համաձայն՝ հիմնադրել է Հայկ Նահապետի որդի Մանավազը, որի անունով այն կոչվել է Մանավազակերտ, հետևաբար` Մանազկերտ:

Մինչև IVդ. Մանավազյանների աթոռանիստն էր, ավելի ուշ` Մեծ Հայքի Տուրուբերան աշխարհի Ապահունիք գավառի կենտրոնը: Մանավազյանների բնաջնջումից հետո (IVդ.) Հայոց թագավոր Խոսրով Բ Կոտակը Մանազկերտը, գավառով հանդերձ, պարգևել է Աղբիանոսյան տոհմին, որն այն դարձրել է եպիսկոպոսանիստ: Մանազկերտում տեղի է ունեցել եկեղեցական երկու ժողով (719թ և 726թ` Հովհան Օձնեցի կաթողիկոսի գլխավորությամբ):

986թ. բյուզանդական զորքը գրավել է Մանազկերտը: 1000թ. Վասիլ կայսրն այն նվիրել է Վասպուրականի թագավորությանը: 1054թ. տեղի կայազորն ու բնակչությունը, Վասակ իշխանի ղեկավարությամբ, Մանազկերտը պաշարած սելջուկյան զորքերին հարկադրել են նահանջել: Հյուսիսային Հայաստանն ամբողջապես գրավելով` սելջուկյան զորքերը 1071թ. օգոստոսի 19-ին Մանազկերտի մոտ ընդհարվել են բյուզանդական, հայկական և այլ զորքերի հետ:

XI-XIIIդդ. Մանազկերտը Շահ-ի Արմենների ամիրայության երկրորդ կենտրոնն էր: XVIդ. նվաճվել է Օսմանյան կայսրության կողմից: Ըստ Մշո առաջնորդարանի տվյալների` 1915թ. Մանազկերտն ուներ շուրջ 1000 հայ բնակիչ, որոնք հիմնականում զբաղվել են հողագործությամբ, մասամբ` առևտրով և արհեստներով:

Մանազկերտի հուշարձաններից մեր օրերն են հասել նրա արևելյան ծայրամասում գտնվող հնագույն միջնաբերդի պարիսպներն ու աշտարակները: Առանձնապես լավ է պահպանվել միջնաբերդի` XIդ. կառուցված ամենամեծ աշտարակը: Մանազկերտում կար 5 եկեղեցի, որոնցից ամենանշանավորը կաթողիկե Ս.Աստվածածինն էր, հայկական մեկ դպրոց (1914թ`45 աշակերտ):

1915թ. Մեծ եղեռնից հետո Մանազկերտի հայ բնակչությունը ևս ենթարկվեց կոոտորածների ու տեղահանման, այնտեղ դադարեց հայկական կյանքը:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 3, Երևան, 1999: