ՀԵՐ

ՀԵՐ. գավառ Մեծ Հայքի Պարսկահայք նահանգում, Կապուտան (Ուրմիա) լճից հյուսիս-արևմուտք: Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից էր Պարսկահայքի Զարավանդ, հարավից` Զարեհավան, արևմուտքից` Վասպուրականի Անձախի ձոր և Աղանդ ռոտ, արևելքից`Մարանդ, հարավ-արևելքից` Գաբիթյան գավառներին: Կենտրոնը՝ Հեր: Համապատասխանել է հետագայի Խոյ գավառին:

Ենթադրվում է, որ Հերը շնորհվել է Խոռխոռունիների տոհմաճյուղ Մաղխազունիներին, Արշակունիների ժամանակաշրջանում հարևան Զարավանդ գավառի հետ միավորվել է մեկ վարչամիավորի մեջ: Մարզպանական Հայաստանում Պարսից արքունի կալվածք Հեր և Զարեվանդ գավառները հիմնականում հիշատակվում են միասին` Ռոտկանց անունով:

870-ական թթ. Հերը մտել է Վասպուրականի իշխանության, 885թ. հետո` Աշոտ Ա Բագրատունու տիրույթների մեջ: Այնուհետև Հերը ընկել է օտար նվաճողների տիրապետության տակ, սակայն պահպանվել է հոծ հայ բնակչությունը:

1403թ. Հերով (Խոյով) անցած իսպանական ուղեգրող Կլավիխոյի վկայությամբ՝ Վերին Հայաստանի սահմանին գտնվող Խոյի բնակիչների մեծ մասը եղել են հայեր: Սեֆյան Իրանի կազմում Հերի տարածքում կազմավորվել է Խոյի խանությունը (համանուն կենտրոնով):

1827թ. ռուսական զորքն առժամանակ գրավել է Խոյի գավառի մեծ մասը: 1828-29թթ. գավառի հիմնական բնակիչների` հայերի մեծ մասը գաղթել է Արարատյան դաշտ:

Խոյում և գավառի վեց հայաբնակ գյուղերում բնակվող հայերի զգալի մասը բնաջնջվել է 1918թ. թուրքական հարձակման ժամանակ: Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Խոյում մնացած մոտ 500 տուն հայեր բնակվում էին քաղաքի պարիսպներից դուրս՝ Մահլա արվարձանում:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 3, Երևան, 1999: