ՀԱՐՔ

ՀԱՐՔ. գավառ Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգում: Տարածվում էր Արածանի գետի վերին հովտում, Տարոն, Վարաժնունիք, Ապահունիք, Խորխոռունիք և Բզնունիք գավառների միջև (սահմանները որոշակի չեն): Հարքի մասին տեղեկությունները սակավ ու կցկտուր են: Մար Աբաս Կատինա պատմիչը (ըստ Մովսես Խորենացու) Հարքը և նրա Հայկաշեն դաստակերտը համարում է հայոց ավանդատիր նախնի Հայկի բնակության սկզբնատեղը (որոշ ուսումնասիրողներ «Հայք»-ը մեկնաբանում են որպես «հայր» բառի հոգնակի ձևը):

Ըստ ավանդական պատմության՝ Հայկը Հարքը ժառանգել է որդիներից Մանավազին, որն իր անունով հիմնել է Մանավազակերտ կամ Մանազկերտ բերդաքաղաքը: Մինչև IVդ. Հարքը ժառանգաբար տիրել են Մանավազյանները: Նրանց իշխանանիստ կենտրոնն էր Մանազկերտը: Մանավազյան նախարարության բնաջնջումից հետո (333թ.) Արշակունի Խոսրով Բ Կոտակ թագավորը Հարքը պարգևել է Աղբիանոսյաններին, որոնք Մանազկերտը դարձրել են եպիսկոպոսանիստ կենտրոն: Ներսեսի Վարքում հիշվում է Հարքեանք նախարարություն:

Հարքի հնագույն բնակավայրերից է Հերյանը (Հերեթ, Հերթ), որտեղ, ըստ Ստեփանոս Տարոնեցու (Ասողիկ), ծնվել է Դավիթ Անհաղթը: Նույն պատմիչը Հարքի Եղեգակ (Եղեգիկ, Ուղկ, Հղուկ) գյուղը հիշատակում է որպես Սահակ Բ Ուղկեցի կաթողիկոսի (534-539) ծննդավայրը: Արիստակես Լաստիվերցին հիշատակում է Հարքի Մանկագոմ, Գյուղք և Ագարակք ավանագյուղերը:

XIդ. սկզբին Հարքը հիշատակվում է որպես Թոնդրակյան շարժման (Հակոբ Հարքացի եպիսկոպոսի գլխավորությամբ) կենտրոն: Այժմ Հարքը տրոհված է թուրքական Բուլանըխ և Մանազկերտ գավառների միջև:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 3, Երևան, 1999: