ՀԱՇՏՅԱՆՔ

ՀԱՇՏՅԱՆՔ. գավառ Մեծ Հայքի Ծոփք նահանգում: Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից էր Խորձյան, արևելքց` Տարոն, արևմուտքից` Պաղնատուն և Բալահովիտ գավառներին, հարավից ձգվում էր մինչև Հայկական Տավրոս լեռնաշղթան և Կղեսուրի լեռնանցքը: Ընդգրկում էր Արևմտյան Տիգրիսի հյուսիսարևելյան ակունքների շրջանը, ինչպես նաև՝ Արածանիի միջին հոսանքի ու նրա Գինեկ վտակի հովիտները: Վաղ միջնադարյան Հաշտյանքի բնակավայրերից հիշատակվում են Հանիսյանքը, Ոլորը (այժմ` Օլոր), Շտյան կամ Ողինը (այժմ` Օղնուտ), Մուշեղյան (Մուշեղամարդ), Գիրեհը (Կրեհ), Ալվարը:

Հաշտյանքը եղել է Արշակունիների սեպուհների ժառանգական տիրույթը: V-VIդդ. բյուզանդական տիրապետության ներքո այն կազմել է Սատրապական Հայք վարչամիավորման հինգ սատրապություններից (նախարարություններ) մեկը: Հաշտյանքի սատրապն իշխել է ժառանգական իրավունքով, ունեցել սեփական ռազմական ուժեր, ինքնուրույն վարչություն և այլն: Բյուզանդիան չի միջամտել նրա ներքին գործերին:

479թ.՝ Սատրապական Հայքի ապստամբությունը ճնշելուց հետո, Զենոն կայսրը Հաշտյանքի իշխանին ևս զրկել է ժառանգաբար կառավարելու իրավունքից: Հուստինիանոս I կայսրը 536թ. հրովարտակով վերացրել է Հաշտյանքի ներքին ինքնավարությունը, Սատրապական Հայքը վերածվել է բյուզանդական Չորրորդ Հայք նահանգի` Մարտիրոսուպոլիս կենտրոնով: Բյուզանդական և պարսկական տիրապետությունների սահմանագծին գտնվող Կթառիճ բերդաքաղաքը (նույնանում է այժմյան Ճապաղջուր ավանին) վերածվել է զորակայանի:

VIIդ. կեսին Հաշտյանքը ազատագրվել և միացվել է առժամանակ անկախացած Հայաստանին:

VIII-IXդդ. տիրել են արաբական զավթիչները:

IXդ. վերջից մտել է Բագրատունիների թագավորության մեջ:

XIդ. կեսից Հաշտյանքին տիրել են բյուզանդացիները, սելջուկյան թուրքերը, թաթար-մոնղոլները, XVIդ.՝ օսմանյան թուրքերը:

Հաշտյանքի (համապատասխանում էր Բիթլիսի նահանգի Ճապաղջուր գավառակին) հայերը գրեթե լիովին բնաջնջվել են 1915-ին՝ Մեծ եղեռնի ժամանակ:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 3, Երևան, 1999: