Լուբե Այար
«Թող Թուրքիան ընդունի ցեղասպանությունը և ներողություն խնդրի»: Թուրքիան պետք է առերեսվի իր նորագույն պատմության հետ, որովհետև դերսիմցիները Միջազգային քրեական դատարան են տեղափոխում 1937-38 թթ. տասնյակհազարավոր մարդկանց կյանքը խլած կոտորածի հարցը: Այդ նպատակով նույնիսկ համացանցում ստորագրահավաք է սկսվել… Դերսիմցիները պատրաստվում են դիմել Միջազգային քրեական դատարան` 1937-38 թթ. տեղի ունեցած և տասնյակ հազարավոր մարդկանց կյանքը խլած կոտորածները որպես «ցեղասպանություն» ճանաչել տալու համար:
2010 թ. նոյեմբերի 24-ին Գերմանիայի Բեռլինի նահանգային խորհրդարանում «Դերսիմի կոտորածի կոնֆերանսը» կազմակերպած Ժողովրդավարական ալևիական դաշնությունն իր պայքարը շարունակում է համացանցի միջոցով:
Դաշնության կողմից բացված www.dersim katliamı.com կայքում ստորագրահաավաք է սկսվել` Դերսիմի դեպքերը Միջազգային քրեական դատարան տեղափոխելու համար: Կայքէջում զետեղված «Դերսիմի կոտորածի խնդիրը պե՞տք է քննարկվի դատարանում» հարցախույզին մասնակցած մոտ 1000 հոգուց 61 տոկոսն ընտրել է «անպատճառ պետք է քննարկվի», իսկ 21 տոկոսը` «նույնիսկ շատ է ուշացվել» կետը:
Դիմումի համար, որը գտնվում է նախապատրաստման փուլում, հանդիպումներ են կազմակերպվել առաջին և երկրորդ սերնդի տուժածների հետ: Դիմումում, որը հղվելու է Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտի 23-րդ հոդվածում տեղ գտած «մշակութային ցեղասպանություն» կետի շրջանակներում, պահանջվելու է, որ «Թուրքիան ներողություն խնդրի ցեղասպանության համար, փոխհատուցի տուժածների նյութական և հոգևոր վնասները և կրոնն ու հավատքն ազատորեն դավանելու համար կատարի օրինական կարգավորումներ»: Փաստարկների մեջ է ընդգրկվելու նաև վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի` Դերսիմին վերաբերող խոսքերը` որպես «խոստովանություն»:
«Ցեղասպանության հետևանքները շարունակվում են»
Միջազգային քրեական դատարանի դիմումի համար տարվող նախապատրաստական աշխատանքների շուրջ զրուցեցինք փաստաբան Էրդալ Դողանի հետ: Դողանը, ով մասնակցել է նաև Գերմանիայում կայացած Դերսիմի կոնֆերանսին, նշեց. «Այսօր բոլորովին կարիք չկա քննարկումներ անել, որպեսզի հասկանանք, թե Դերսիմում տեղի ունեցածը ցեղասպանություն էր, թե ոչ, որովհետև առաջին սերնդի վկաները դեռ ողջ են, բոլոր ապացույցները` մեջտեղում: Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտը, որն ընդունվել է 1998 թ., ժամկետ չի սահմանում մարդկության դեմ ուղղված ոճրագործությունների համար: Այդ պատճառով էլ շատ հանգիստ կարելի է այնտեղ դիմել: 23-րդ հոդվածը դատարան դիմելու իրավունք է տալիս, եթե ցեղասպանության հետևանքները դեռ շարունակվում են: Նախ` 1937-1938 թթ. հետո ֆիզիկական ոչնչացումներից, այսինքն` մարդկային կորուստներից բացի բազմաթիվ մարդիկ են գաղթի հարկադրվել: Նրանք տեղափոխվել են երկրի այլ շրջաններ: Նրանց պոկել են սեփական տարածքներից: Բացի այդ, նրանց իրավունք չի տրվել խոսել սեփական լեզվով և դավանել իրենց կրոնը: Մարդիկ դեռ չեն կարողանում վերադառնալ այն ժամանակ դատարկված իրենց տներն ու տարածքները, դեռ չեն կարողանում քրդերենն օգտագործել հասարակական բնագավառներում, պետությունը դեռևս չի ճանաչում նրանց հավատքը` քըզըլբաշությունը, ջեմեվիները չունեն պաշտամունքի վայրի կարգավիճակ, այսինքն` չեն կարողանում դրանցից օգտվել աշխարհիկության սկզբունքով»:
«Ժանդարմերիայի հետախուզության և ահաբեկչության դեմ պայքարի կազմակերպությունը (JİTEM) շարունակել է ցեղասպանությունը»
Փաստաբան Դողանն ուշադրություն է հրավիրում քրդական աշխարհագրության մեջ, այդ թվում նաև` Դերսիմում, նորագույն պատմության ընթացքում տեղի ունեցած այն հարկադիր գաղթի և ոճրագործությունների վրա, որոնց հեղինակները չեն բացահայտվել. «Այնտեղ երկրորդ կոտորած իրականացվեց: Կամաց-կամաց բացահայտվում է նաև վերջին ժամանակաշրջանում մամուլում արտացոլված հավաքական գերեզմանների խնդիրը: Այն, թե ինչպես են տվյալ շրջանում զինվորական պաշտոնյաները մարդկանց սպանել և թաղել հավաքական գերեզմանոցներում, այսօր այլևս բացահայտ ճշմարտություն է, որն անհնար է կոծկել: Հայտնի է «Ժանդարմերիայի հետախուզության և ահաբեկչության դեմ պայքարի կազմակերպության» (JİTEM) դեմ հարուցված դատական գործը, որը քննվում է Դիարբեքիրում (Տիգրանակերտ): Թե ինչպես են պետությունն ու «Ժանդարմերիայի հետախուզության և ահաբեկչության դեմ պայքարի կազմակերպությունն» անտառապահների հետ միասին կոտորել խաղաղ բնակչությանը, չի կարող կասկածի տակ առնվել թե’ որպես դեպք և թե’ իրավական տեսանկյունից: Այսինքն` երևում է, որ ցեղասպանությունը շարունակական բնույթ է կրում: Վերոհիշյալ դատարանի համապատասխան հոդվածը մեծ նշանակություն է տալիս դիմումներին, եթե ցեղասպանությունը դեռ շարունակվում է տարբեր ձևերով»:
«Մեր առաջնահերթություններն են ներողությունը և փոխհատուցումը»
Դողանը հետևյալ կերպ դասակարգեց Միջազգային քրեական դատարանին հղվելիք դիմումում դերսիմցիների պահանջները. «Առաջնահերթ է ցեղասպանության ճանաչումը: Ներողություն խնդրել և եթե տուժածների մեջ կան հատկապես գաղթի ենթարկված մարդիկ, ովքեր դեռ չեն վերադարձել իրենց հողերը, վերադարձնել նրանց սեփական տարածքները: Պետական արխիվներից տվյալներ հանել այն գերեզմանների գտնվելու վայրի մասին, որոնք առաջացել են հավաքական կոտորածների հետևանքով, և այդ գերեզմանների գտնված վայրերի մասին տեղեկություններ հաղորդել տուժածներին, նրանց մերձավորներին, Դերսիմի ժողովրդին և թուրք հասարակայնությանը: Նմանապես տվյալ շրջանում կատարված ցեղասպանության խիստ տիպական մարտավարություններից մեկն էլ տվյալ շրջանի մանուկներին, հատկապես աղջիկ երեխաներին որպես որդեգիր հանձնված լինելու հարցն է: Դեռ անհայտ է այն հարյուրավոր աղջիկ երեխաների ճակատագիրը, որոնք որպես որդեգիր են տրվել. հայտնի չէ, թե որտե՞ղ են նրանք և ու՞մ են հանձնվել: Մենք պահանջում ենք, որ այդ մասին տվյալներ հանվեն պետական արխիվներից, և կապ հաստատվի նրանց ընտանիքների հետ: Նաև պահանջում ենք, որ նյութական և բարոյական փոխհատուցում տրվի տուժածներին, և, ի վերջո, պատժվեն դեռ ողջ այն անձինք, ովքեր քաղաքական պատասխանատվություն են կրում այս հարցում:
Լուբե Այար
lube@dipnot.tv
Leave a Reply