ՆՓՐԿԵՐՏ

ՆՓՐԿԵՐՏ, Նփռետ. գավառ Աղձնիք նահանգում, Արևմտյան Տիգրիսի ձախափնյա Ապար (այժմ` Ամբարաչայ) և Քաղրիթ (Բաթմանսու) վտակների միջագետքում: Կլիման տաք, ցամաքային է: Տարածքի հիմնական մասը գրավում է Սլիվանի (կամ Սիլվանի) դաշտը (հայկական աղբյուրներում` Ներքին դաշտ): Հյուսիսայինը լեռնային է, որտեղ կան մեծ թվով օգտակար հանածոներ (հատկապես` աղ), ջերմուկներ:

Նփրկերտը Հայկական լեռնաշխարհի հնագույն Արմենիա-Շուպրիա երկրի կենտրոնական գավառներից էր: Մ.թ.ա. XIII-IXդդ. բազմիցս ենթարկվել է Ասորեստանի նվաճողական արշավանքներին, իսկ մ.թ.ա. IXդ. վերջին-VIIIդ. մտել է Ուրարտուի մեջ:

Մ.թ.ա. 673թ. Ասորեստանի Ասարխադոն արքան, ի թիվս այլ գավառների, նվաճել և ավերել է նաև Նփրկերտը:

Մ.թ.ա. VIդ. 1-ին քառորդին ընդգրկվել է Երվանդունիների, այնուհետև՝ Արտաշեսյանների թագավորությունների կազմում:

IVդ. կազմել է Մեծ Ծոփք վարչամիավորի հիմնական մասը:

Հայաստանի 387թ. բաժանումով անցել է Հռոմեական կայսրությանը` կազմելով սահմանամերձ Մեծ Ծոփք (Սոֆանենա) ինքնավար սատրապությունը:

536թ. եղել է բյուզանդական Չորրորդ Հայքի կուսակալության մեջ:

Արաբական տիրապետության հաստատումով (VIIդ. 1-ին կես) Նփրկերտը ներառվել է Աղձնիքի ամիրայության մեջ: XIVդ. գավառի տարածքում հաստատված որոշ քրդական ցեղեր ստեղծել են առանձին իշխանություններ (Աթթախ, Թարջիլ, Միհրանի, Սլեմանիկ, Սլիվան և այլն):

XVIդ. սկբին նվաճել է օսմանյան կայսրությունը, որի կազմում մտել է Դիարբեքիր նահանգի մեջ:

Գավառի նշանավոր բնակավայրերից էր Նփկերտ կենտրոնը: Հայտնի էին նաև Լևջե, Հազրո, Հայնի գյուղաքաղաքները, Աթթախ (Անթաղ), Ափում (Օվում, Ֆում), Փիս (Փիսոն) բերդերը, Այնըբրըղի, Ս.Առաքելոց (Թարջլու), Ս. Մակաբայեցոց վանքերը:

XXդ. սկզբին Նփրկերտի տարածքը բաժանվում էր Դիարբեքիրի գավառի Սիլվանի, Լըջեի, մասամբ` Դիարբեքիրի գավառակների միջև, որոնց 130 բնակավայրերից 30 հազարի հասնող հայ բնակչությունը 1915թ. կոտորվել է:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 4, Երևան, 2003: