ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏ

ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏ, քաղաք Աղձնիք նահանգում: Իր թագադրման վայրում հիմնադրել և անվանակոչել է Տիգրան Բ Մեծը` մ.թ.ա. 70-ական թթ. սկզբին և հռչակել տերության մայրաքաղաք: Հայագիտության մեջ երկար ժամանակ նույնացվել է Տիգրիսի Քաղիրթ վտակի արևմտյան մասում գտնվող Նփրկերտ քաղաքի հետ (Լեհման-Հաուպտ, Մոլթքե, Հ.Մանանդյան և ուրիշներ), ինչը չի հաստատվում (դեռևս Հ.Կիպերտը և Ն.Ադոնցը կասկածի են ենթարկել այդ տեսակետները): Ըստ նորագույն ուսումնասիրությունների (Բ.Հարությունյան, Թ.Սիկլեր)` Տիգրանակերտը գտնվել է Քաղիրթից արևելք` Արզան (անտիկ սկզբնաղբյուրներում` Նիկիեփորիոն կամ Նիկեփորիսոս) գետի հովտում: Եղել է հելլենիստական Արևելքի խոշոր կենտրոններից: Բնակչության հիմնական մասը կազմել են Կապադովկիայի Մաժաք (Կեսարիա) քաղաքից, ինչպես նաև Կիլիկիայի, Ասորիքի և մյուս նվաճած երկրների զանազան բնակավայրերից վերբնակեցվածները:

Տիգրան Բ-ի հրամանով այստեղ են տեղափոխվել նաև հայ ավագանու բազմաթիվ ներկայացուցիչներ: Ենթադրվում է, որ ծաղկուն շրջանում քաղաքն ունեցել է շուրջ 100 հազար բնակչություն: Հունա-հռոմեական պատմիչների վկայությամբ` Տիգրանակերտը շրջապատված էր 50 կանգուն (մոտ 25մ) բարձրությամբ հզոր պարսպաշարով, որն արևելքից` պաշտպանված էր Նիկեփորիոնի ջրերով, իսկ արևմուտքից` խոր խրամով: Քաղաքն աչքի է ընկել բազմաթիվ գեղեցիկ շինություններով, պարտեզներով և ջրավազաններով, հելլենիստական թատրոնով: Տիգրանակերտից սկիզբ է առել «Արքունի պողոտան»: Երկու այլ բանուկ ճանապարհներով Տիգրանակերտը կապվել է Փոքր Հայքի և Ասորեստանի հետ: Մ.թ.ա. 69թ. հոկտեմբերին, շուրջ 5-ամսյա համառ դիմադրությունից հետո, Տիգրանակերտը նվաճել է հռոմեացի զորավար Լուկուլլոսը: Տիգրան Բ-ի մահից հետո (մ.թ.ա. 55թ.) Տիգրանակերտը դադարել է մայրաքաղաք լինելուց, թեև շարունակել է պահպանել իր ռազմավարական նշանակությունը: Արշակունիների թագավորության շրջանում այն Հարավային Հայաստանի խոշոր քաղաքներից էր և Աղձնյաց բդեշխության կենտրոնը: Տիգրանակերտը խիստ տուժել է III-IVդդ. պարսկա-հռոմեական պատերազմների ընթացքում: 350-ական թթ. վերջին քաղաքը գրավել և հիմնովին ավերել է Պարսից շահ` Շապուհ Բ Երկարակյացը` բնակիչների մեծագույն մասին գերեվարելով Պարսկաստան: Տիգրանակերտը լիովին ամայացել է և այլևս չի վերաշինվել: Փրկված տիգրանակերտցիները բնակություն են հաստատել Ամիդ (այժմ` Դիարբեքիր) քաղաքում, այդ պատճառով վերջինս ուշ միջնադարյան հայկական աղբյուրներում սխալմամբ նույնացվել է Տիգրանակետի հետ: