Մեր հարցազրույցը Միհրան Փրկիչ Գյուլթեքինի հետ

Ներկայացնում ենք Արևմտահայաստանի և Արևմտահայության հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնի հարցազրույցը Դերսիմի հայերի հավատքի և սոցիալական փոխօգնության միության հիմնադիր նախագահ Միհրան Փրկիչ Գյուլթեքինի հետ:

 

Պրն. Միհրան Փրկիչ Գյուլթեքին, հայաստանցիները ուշիուշով հետևում են Ձեր միության գործունեությանը: Շատ կարևոր նախաձեռնություն եք սկսել: Կպատմե՞ք, թե ինչպես ծագեց միություն ստեղծելու գաղափարը:

Մեծացել ենք այն ինքնության գիտակցությամբ, որը հայտնի է եղել մեր ընտանիքի ներսում: Մշտապես մտածել ենք նորից վերադառնալ այս ինքնությանը: Կյանքս ուղորդած իմ քաղաքական գաղափարները խթան հանդիսացան սկսելու այս գործընթացը:  Թուրքիան և աշխարը ցնցած Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո հասկացանք, որ անհրաժեշտ է ոչ թե վախենալ և թաքցնել հայկական ինքնությունը, այլ՝ պաշտպանել: Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո սկսված ինքնության պայքարը մեզ պարտավորեցրեց պայքարել և միասնական լինել:  

Երբ սկսվեցին, Ստամբուլի հայերից բացի, նաև Անատոլիայում ապրող հայերին կազմակերպելու քննարկումները, միություն ստեղծելու գաղափարը գնալով սկսեց հասունանալ:

Միության անդամների շարքերում Դերսիմում բնակվողներ կա՞ն:

Դերսիմում աշխատանքներ ծավալող միության ղեկավար և անդամ ընկերներ ունենք:

Ի՞նչ խնդիր է իր առջև դրել միությունը, և արդյո՞ք դրանք կյանքի կոչելիս որևէ խոչընդոտ չի ծագում:

Որպես գաղափար, ըստ էության, միությունը փորձում է միավորել Դերսիմում ապրող, աքսորված և ինքնության հարցում ճգնաժամ ապրող հայերին կամ գոնե ապահովել ինքնության գիտակցումը: Նաև փորձում ենք աշխատանքներ կատարել Դերսիմում արդեն բնաջնջվող հայկական մշակույթի  պահպանման ուղղությամբ:

Թուրքիայում նմանատիպ հասարակական պայքարի հարցում ենթադրվում է բավականին նոր ճանապարհ: Մարդիկ դժվարությունների են հանդիպում միություներին և հիմնադրամներին միանալու ճանապարհին: Ստամբուլի հայերը, նույնիսկ եթե միությունը և վաքըֆը բավականաչափ ակտիվ աշխատանքներ է կատարում, ջերմ չեն վերաբերվում  Անատոլիայի հայերի բազմաթիվ միություններին, առաջին հերթին՝ մեր միությանը:   Լեզվի և հավատքի ձուլման արդյունքում առաջացած խնդիրներ կան: Հայաստանի ցուցաբերած հետաքրքրությունն ու աջակցությունը պոլսահայերը չեն ցուցաբերում: Չնայած նվազմանն ու  նյութական նեղություներին` համայնքը բացվելու ռիսկի չի դիմում:

 Թուրքիայի հայերի համար լուրջ դժվարություն է նաև այն, որ Պոլսի Հայոց պատրիարքարանից բացի, չկա որևէ քաղաքացիական կազմակերպություն: 

Քանի՞ անդամ ունի Ձեր միությունը:

Մեր միությունն ունի 80 անդամ:

Ձեր միությանը միայն հայե՞ր են անդամագրվում:

Անդամագրում ենք հայերին և դյոնմե (իսլամացած) հայերին:

Ի՞նչ բյուրոկրատական խնդիրների են հանդիպում իրենց արմատներին վերադարձող հայերը:

Որևէ բյուրոկրատական խնդրի առաջ չենք կանգնել:

Վերջերս գնացիք Դերսիմ: Մի փոքր կպատմե՞ք, թե այնտեղ ինչ գործունեություն ծավալեցիք: Իսկ ինչպե՞ս ընդունվեցին Ձեր գաղափարները Դերսիմում: Ձեր կազմակերպությունը գործունեություն ծավալու՞մ է Դերսիմում:

Միության գործունեությանը ծանոթացնելու համար Դերսիմում շրջեցինք Մազկերտի, Օվաջըքի (Փուլուր), Խոզաթի գավառներն ու գյուղերը: Տեսանք այս գավառներում հայերին պատկանող, այսինքն` մեր մշակույթին պատկանող պատմական վայրերը, լուսանկարեցինք: Գավառի քաղաքապետերի  հետ ունեցած մեր զրույցները ապագայի համար հուսադրող էին: Այս քաղաքապետերից փառատոներին մասնակցելու հրավերներ ստացանք, բացի այդ՝ մեր հանդիպած գավառի բնակիչների մեջ կային նաև հայեր, այս մարդկանց հետ մեր զրույցների ընթացքում նկատեցինք, որ իրենք շատ հանգիստ են արտահայտվում: Մեր այցելած եկեղեցիներում, թեև դրանք ավերված էին, շրջակայքի բնակիչները ծիսական արարողություններ են կատարում: Տեսանք նաև այն վայրերը, որտեղ օսմանյան շրջանում սպանվել են հայերը, շրջակայքի բնակիչներից լսեցինք նրանց պատմությունները: 

Դուք ծնվել եք Դերսիմում՝ ծպտյալ հայի ընտանիքում: Ինչպե՞ս բացահայտեցիք Ձեր ինքնությունը:

Մեր ընտանիքում մշտապես մեծացել ենք այս ինքնության գիտակցությամբ: Որոշ իմաստով տեղի ունեցավ ինքնության վերաբացահայտում: Աշխարհագրական վայրում, որտեղ ժողովուրդներն իրար մեջ այսքան ապրել են, մի պայքարում, որը զարգացել է վերին ինքնության դիմադրության դեմ, նախ հայկական ինքնությամբ սկսեցինք ապրել որպես  վերին ինքնությանը հակազդեցություն, հետո` որպես վերադարձ ինքնությանը: Դյոնմե հայ լինելու և դրա հետ կապված հարցերում կնոջս ցուցաբերած աջակցությունը ևս հեշտացրեց վերադարձը արմատներիս…

Ձեր ընտանիքում որքանո՞վ էին պահպանվել հայկական սովորույթները:

Վերին ինքնության պայքարի ստեղծած ասիմիլացիայի արդյունքում այս պահին, ցավոք, պահպանված որևէ սովորույթ չկա:

Ձեր ընտանիքը Դերսիմ է եկել ցեղասպանության ընթացքու՞մ, թե՞ ավելի վաղ: Մի փոքր կներկայացնե՞ք Ձեր և Ձեր ընտանիքի պատմությունը:

1915-ից հետո ընտանյոք հանդերձ իսլամացվելով` ալևիների դավանանքը տեսել են իրենց կյանքի միակ այլընտրանք: Նախ՝ 1915 թ., հետո էլ՝ հանրապետության հռչակումից հետո հայկական դպրոցների և եկեղեցիների ոչնչացումը խոչընդոտել է, որպեսզի ապրեն իրենց ինքնությամբ:

Ձեր բարեկամներն ինչպե՞ս ընդունեցին Ձեր որոշումը:

Եթե սկզբում տաօրինակ համարեցին, հետագայում աջակցեցին:

Դերսիմում շա՞տ են ծպտյալ հայերը:

Օսմանյան շրջանում Միություն և առաջադիմություն հասկացության տարածվելուց հետո դերսիմցի հայերը փորձեցին Դերսիմում ապրել` նախընտրելով ալևիականությունը, սակայն Դերսիմում բազմաթիվ հայ անհատներ ալևի քրդերի աշիրեթներում փորձում են ինքնադրսևորվել: Շատ դժվար է օբյեկտիվ թիվ նշել:

Թուրքիայում ներկայում նկատելի հարաբերական ազատությունը որքանո՞վ նպաստեց, որ նրանք վերադառնան իրենց ակունքներին:

Ո’չ, Թուրքիայում ապրող ոչ մուսուլմանների նկատմամբ «մյուս» մոտեցումը մեծ հաշվով շարունակվում է:  Պետական մարմինները դեռևս շարունակում են հայերի հանդեպ ժխտողական և օտարացնող մոտեցում ցուցաբերել: Թեև դյոնմե հայերը վերադառնում են իրենց ինքնությանը, բայց հայկական դպրոցներում սովորելու հնարավորություն չունեն: Վանական Սանտարոյի, «Զիրվե» հրատարակչության, Հրանտ Դինքի սպանությունները տեղի են ունեցել Արդարություն և զարգացում կուսակցության իշխանության օրոք: Պետությունը խոչընդոտում է, որ դյոնմե հայերը վերին ինքնությունից վերադառնան իրենց հարազատ ինքնությանը:

Պոլսում համեմատաբար ավելի հեշտ է վերդառնալ արմատներին, իսկ Դերսիմու՞մ:

Ստամբուլում ապրողների վիճակն ավելի դժվար է: Դեռևս նման դեպք չի գրանցվել:

Դերսիմաբնակ քրդերը և հատկապես` պետությունն ինչպե՞ս է վերաբերվում հայերի վերադարձին` սեփական ինքնությանը:

Դերսիմն ընդհանրապես փորձված ճանապարհ չէ, այս իսկ պատճառով ավելի շատ տեղյակ չեմ: