ՊԱՐՏԻԶԱՑ ՓՈՐ

ՊԱՐՏԻԶԱՑ ՓՈՐ, Պարտիզափոր. գավառ Տայք նահանգում` Ուխտիք գետի Պարտեզ վտակի վերին և միջին հոսանքի շրջանում: Կենտրոնը` Պարտեզ ավան:

VIIIդ. վերջից Պարտիզաց փորը մտել է Տայքում հաստատված և հունադավանություն (քաղկեդոնականություն) ընդունած Բագրատունիների տիրույթների մեջ:

XVI-XVIIդդ. թուրք-պարսկական պատերազմների հետևանքով գավառն անցել է Թուրքիային, մտել Չըլդրի կամ Ախալցխայի (XVIդ` Գյուրջիստանի) նահանգի Մամրվանի (Նարիմանի) գավառի մեջ: Խուսափելով թուրքական բռնություններից` հայերը զանգվածաբար հեռացել են իրենց բնօրրանից կամ բռնի մահմեդականացվել:

Աղետալի էին նաև XVIIIդ. 30-ական թթ. պարսից Նադիր շահի ասպատակությունները, ինչպես նաև 1828-29թթ. ռուս-թուրքական պատերազմը, երբ հայերի արտագաղթի հետևանքով գավառն ամայացել է, ավերվել բնակավայրերի զգալի մասը (Ախրիս կամ Աղորիք, Լսոնք, Կոտրիս կամ Կոտորք, Ճանջուր, Մթնդոց կամ Մթնդեր, Նորշեն, Ոսկեհատ, Որդք կամ Օրթուլի, Պարտեզ կամ Բարդուս, Ջերմուկ, Ջրհորք կամ Չլհորուզ, Վարդենուտ, Փոսիկ, Ուռուտ և այլն):

1878թ. Պարտիզաց փորի հյուսիս արևելյան մեծագույն մասն անցել է Ռուսաստանին` մտնելով նորաստեղծ Կարսի մարզի Օլթիի օկուգի մեջ, իսկ արևմտյանը (Ոսկեհատի շրջան) կազմել է Էրզրումի նահանգի Նարիմանի գավառակի մի մասը: Ռուսական տիրապետության շրջանում Արևմտյան Հայաստանից բազմաթիվ հայեր են վերահաստատվել երբեմնի Պարտիզաց փորի մի շարք բնակավայրերում:

1913թ. գավառի ռուսական հատվածի Բերդուս (Փերթուս), Պարտեզ (Բարդուս), Ջերմուկ, Փոսիկ և այլ գյուղերում բնակվել են շուրջ 150 տուն (1200-1500 բնակիչ) հայեր, որոնք հողագործներ և արհեստավորներ էին:

1914թ., ապա 1918թ. թուրքական հարձակումները հարկադրել են տեղի հայ և հույն բնակչությանը հեռանալ Պարտիզաց փորից:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 4, Երևան, 2003: