ՈՒՐՖԱ

ՈՒՐՖԱ, Ուրհա, Օրֆա, Ռուհա, Եդեսիա. քաղաք Թուրքիայում:

XIXդ. սկզբին Ուրֆան ուներ մոտ 2 հազար տուն հայ, Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին`շուրջ 35 հազար հայ բնակիչ: Հայերը զբաղվել են արհեստներով, առևտրով, երկրագործությամբ, հռչակված են եղել հայ քարակոփ վարպետները, կտավագործները, բրուտները: Միջազգային ճանաչում ուներ Ուրֆայի հայ կանանց ասեղնագործությունը, որով զարդարված սրբիչները, զգեստները, ծածկոցները վաճառվում էին Անգլիայում, ԱՄՆ-ում և այլ երկրներում:

XVIIIդ. Ստեփանոս ճարտարապետը Ուրֆայում կառուցել է բազմաթիվ շինություններ: Հայ առաքելական Ս.Աստվածածին եկեղեցին եղել է արքեպիսկոպոսի նստավայրը, կից ունեցել է վարժարան, որտեղ XXդ. սկզբին սովորել է 1140 աշակերտ: Ս.Սարգիս վանքում կար որբանոց: Քաղաքի կաթոլիկ հայերն ունեին եկեղեցի և 6 տարրական դպրոց: Եկեղեցի և դպրոց ունեին նաև ավետարանական հայերը: Հայտնի ուխտավայրեր էին քաղաքամերձ Ս.Սարգիս վանքը և Աբգար թագավորին վերագրվող դամբարանը:

1895թ. հոկտեմբերին՝ հայկական կոտորածների ժամանակ, թուրքական կանոնավոր բանակը և նրա խառնամբոխը կողոպտել և ավերել են հայերի խանութները, սակայն 50-օրյա պաշարումից հետո, չկարողանալով գրավել հայկական թաղամասը (որը բարձադիր էր և առանձնացված թուրքականից), ձևականորեն վերացրել են պաշարումը և խաբեությամբ զորք մտցնելով` կոտորել 10 հազար անզեն բնակչի:

Մեծ եղեռնի ժամանակ Ուրֆայի հայերը դիմել են ինքնապաշտպանության:

Առաջին համաշխարհային պատերազմում Թուրքիայի պարտությունից հետո ողջ մնացած ուրֆացի հայերը վերադարձել են, սակայն քեմալական հալածանքների պայմաններում հարկադրված են եղել հեռանալ (մինչև 1923թ.) Սիրիա, Ֆրանսիա, մի մասն էլ`Արևելյան Հայաստան:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 4, Երևան, 2003: