ՔՂԻ

ՔՂԻ, Քեղի, Կեղի, Գեղի, Կողո բերդ. գյուղաքաղաք, Էրզրումի նահանգի Քղի գավառի կենտրոնը: Գտնվում է Արածանիի աջակողմյան վտակ Քղիի աջ ափին: Հին Քղին տուժել է 1415թ, ամբողջովին ավերվել 1616թ. երկրաշարժերից: Ողջ մնացած բնակիչները նոր քաղաքը հիմնադրել են Սետախառոմ և Քարագլուխ լեռների ստորոտին:

XXդ. սկզբին Քղին երկհարկանի քարաշեն տներով բարեկարգ քաղաք էր` 3500 բնակչությամբ (2450` հայ): Հայերը կենտրոնացած էին քաղաքի Քարկանձոր կոչվող մասի չորս թաղերում` Ս. Հակոբ, Ս. Սարգիս, Ս. Լուսավորիչ, Վարի: Ս. Հակոբի թաղում է գտնվել առաջնորդարանի շենքը: Յուրաքնչյուր թաղ ունեցել է իր եկեղեցին (Ս. Սարգիս, Ս. Հակոբ, Ս. Լուսավորիչ, Ս. Աստվածածին):

Քղիից 1-1,5 կմ հեռավորությամբ պահպանված են հնագույն (IVդ.) բերդի մնացորդներ: Քղիի հիշարժան վայրերից էր ուխտատեղի դարձած Ս. Աստվածածին աղբյուրը: Քղին եղել է գրչության կենտրոն, հայտնի են 1464թ. Երեմիա սարկավագի օրինակած մի «Մաշտոց» և «Գանձարան»: XIXդ. վերջին և XXդ. սկզբին Քղիում գործել են արական (1870թ.) ու օրիորդաց (1880թ.) նախակրթարաններ և երկսեռ մանակապարտեզ:

Քղիում է ծնվել Ղուկաս Ա Կարնեցի կաթողիկոսը:

1915թ. Քղիի հայ բնակչությունը տեղահանվել և կոտրովել է Կամախի ձորում: Փրկվածները գաղթել են Արևելյան Հայաստան կամ տարագրվել այլ երկրներ:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 4, Երևան, 2003: