ՔԱՍԹԱՄՈՆՈՒ. գավառ

Քասթամոնուի պատմության մեջ հայերը հատուկ տեղ են զբաղեցնում: Քասթամոնուում, որտեղ նախկինում բազմաթիվ գյուղեր են եղել, այժմ նույնիսկ մի հայ չի մնացել:  60000 քառ. կիլոմետրանոց ընդարձակ Քասթամոնուի այս վիլայեթը, որը փռված է Սև ծովի ափերին, Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին ապաստան է տվել թվով 13461   հայկական բնակչությանը: Հայերը, որոնք ապրում էին բարօրության մեջ և այստեղ էին եկել 17-րդ դարում, ունեին 17 եկեղեցի և 18 դպրոց, խառը դպրոցներում կրթություն էր ստանում 2500 աշակերտ:

Քասթամոնուի սանջակը վիլայեթի կենտրոն Քասթամոնուում է: 2153 հայ զբաղվում էր կաշեգործությամբ, բամբակագործությամբ և ծխախոտագործությամբ: Սարգիս Դավիդյան անունով մեկը 19-րդ դարի վերջին մի հույնի հետ միասին շահագործում էր  ծարիրի հանք: 1650 թ. կառուցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն կցվեց երկու դպրոց: Քասթամոնուի հայերը, գաղթելով Երևանից և Նախիջևանից, բնակվել են այստեղ:

Քասթամոնուի հայկական գյուղերի բնակչությունը

Քադընսարայ – 154 հայ

Մուրուրիկ – 35 հայ

Քուրուջիք – 800 հայ

Դադայ – 208 հայ

Քարաբյուք (ներկայիս Քարաբյուքի նահանգը) – 238 հայ

Դևրեքիանու – 183 հայ

Թաշքյոփրու – 1250 հայ

Չուրուշ – 33 հայ

Բելենչայ – 95 հայ

Գյուջուքսու – 79 հայ

Իրեգյուլ – 91 հայ

Մալահքյոյ – 77 հայ

Ղարաջը – 97 հայ

Յումաջիք – 99 հայ

Էսքիաֆթա – 434 հայ

Թոսյա – 130 հայ

Թուհթենլի – 129 հայ

Գերիզքյոյ – 102 հայ

http://team-aow.discuforum.info/t2529-Kastamonu-Sancagi.htm