Հայկական Վարթո աշիրեթը երկար ճանապարհորդություն է կատարում Թուրքիայից դեպի Ֆրանսիա

Հարավարևելյան Թուրքիայի մեկուսացումից հայ գերդաստանի ճանապարհորդությունը արտացոլում է այն բոլոր դժվարությունները, որոնք ամենուր կրում են փախստականները, բայց սա նաև Թուրքիայում  հայ համայնքի  կրճատման մեծ միտման ցուցանիշներից է:

Հարավարևելյան Անատոլիայի ամենամեծ գերդաստաններից մեկի` (քրդերեն) Վարթո կամ (հայերեն) Վարդան աշիրեթի` այժմ Թուրքիայում մնացած միակ անդամը Ռաքել Դինքն է` 2007 թ. սպանված «Ակօս» շաբաթաթերթի պոլսահայ գլխավոր խմբագիր Հրանտ Դինքի այրին:

Ռաքել Դինքի հայրը` Սիամենթ աղան, հազարավոր հեկտարի հասնող հողեր է ունեցել Սիլոպիի և Ջիզրեի հարավարևելյան քաղաքների շրջակայքում` ներկայիս Շըրնաք գավառում, որտեղ ապրում էին Վարթո գերդաստանի անդամները, և որտեղից սկսվեց նրանց ճանապարհորդությունը դեպի Մարսել:

1960-ական թթ. վերջերին 82-րդ Պոլսո հայոց պատրիարք Շնորք Գալստյանի նախաձեռնությամբ գերդաստանի անդամները  խումբ առ խումբ  տեղափոխվել են Ստամբուլ: Այնուամենայնիվ, Ստամբուլը վերջին հանգրվանը չի եղել, քանի որ շատերը 1980-ական թթ. Շարունակել են տեղափոխվել հեռավոր Արևմուտք` Ֆրանսիա, Բելգիա:

Ինչպես տեղեկացնում են գերդաստանի անդամները, Բելգիայում և Մարսելում այժմ ապրում է այս աշիրեթի 1200 ներկայացուցիչ:

«Մենք կարծում էինք, թե աշխարհում ոչ մի հայ չկա»

Խմբի ամենատարեց անդամներից մեկը` վաթսուներեքամյա Ֆիդել Պարգև Յալիչը, Ռաքել Դինքի զարմիկն է: Նա ասաց, որ 100 տարվա ընթացքում գերդաստանը շարունակել է իր գոյությունը Շըրնաքում, բայց 1915 թ. դեպքերի հետևանքով կտրվել է նրանց կապն աշխարհի հետ:

Նա վերջերս “Hürriyet Daily News & Economic Review”-ին պատմել է. «Մենք կարծում էինք, որ միակ հայերն էինք, որ մնացել էինք երկրի երեսին: Մենք մի քանի հարյուր հոգի էինք: Այդ իսկ պատճառով, չնայած որ քրիստոնեության մեջ անթույլատրելի է, մեր ինքնությունը պահպանելու համար ամուսնանում էինք միայն աշիրեթի ներսում»:

Սակայն Ռաքել Դինքն ամուսնացել է ոչ աշիրեթի անդամի հետ, մի քանիսն էլ են նման կերպ վարվել: Մինչև հիմա աշիրեթի անդամները, սերունդները կարող են ամուսնանալ միայն առաքելական հայերի հետ, սակայն ամուսնությունից հետո  նորապսակները ստիպված են հետևել աշիրեթի խստապահանջ սոցիալական նորմերին, որոնք ներառում են հատկապես հարգանքը` ընտանիքի հանդեպ: Թեև աշիրեթի անդամները մի փոքր խոսում են հայերեն, բայց ավելի հեշտ են հաղորդակցվում քրդերենով և թուրքերենով:

1915–1968 թթ. աշիրեթի անդամներն ապրել են` արտաքին աշխարհից մեկուսացված, Պարգև Յալիչը պատմում է, որ երբ իմացել են, որ Թուրքիայում այլ հայեր էլ են ապրում, սկսել են արտասվել։ 

«Օրհան Բաքիրը, ով  կիսով չափ  հայ և կիսով չափ ասորի էր, (աշիրեթի անդամ չէր) մեկնել է Ստամբուլ` զինվորական ծառայության։ Այնտեղ նա գտել է այլ հայերի և տեղեկացել Պոլսո հայոց պատրիարքարանի գոյության մասին:

“Նրա միջոցով մենք կապ հաստատեցինք հայոց պատրիարքարանի հետ”,- պատմում է Պարգև Յալիչը։

Ֆիդել Պարգև Յալիչն ասաց, որ մինչ այդ նրանք նույնիսկ ինքնությունը հաստատող փատաթուղթ չեն ունեցել և անգամ չեն իմացել, թե քանի տարեկան են. «Հետագայում զինվորական ծառայության նպատակով միայն տղամարդիկ անձնագիր ստացան»:

Միգրացիոն տարբեր ալիքներ

Ռաքելի մեկ այլ ազգական` Սամվել Յաղըրը, պատմեց, թե ինչպես է աշիրեթն սկսել տեղափոխվել։ 
«Հենց որ մենք կապ հաստատեցինք պատրիարքարանի հետ, նրանք ցանկացան, որ երեխաները տեղափոխվեն Ստամբուլ՝ կրթություն ստանալու համար։ Այսպիսով, ես Ստամբուլ գնացի առաջին խմբի կազմում, Ռաքելը՝ երկրոդ»,– ասաց Սամվելը։ 

Այնուհետև, աշիրեթի երեցների կայացրած միաձայն որոշման արդյունքում ամբողջ աշիրեթը մինչև 1977 թ. Տեղափոխվել է Ստամբուլ և հաստատվել Շիշլի թաղամասում, որտեղ գոյություն ուներ ստվար հայ բնակչություն։

Թեև նրանք որոշել էին վերջ դնել իրենց մեկուսացմանը Թուրքիայում և ընտրել էին պատրիարքարանի հովանավորությունը` երեցները 1978 թ. Խորհրդային Հայաստան են ուղարկել մի ընտանեկան պատվիրակություն: Ինչևէ, կոմունիստական հասարակարգը Վարթոյին մղել է հրաժարվել հանրապետությունում ապրելուց:

Ժամանակի ընթացքում աշիրեթի անդամներն սկսել են փնտրել Արևելյան Եվրոպայում բնակվելու հնարավորություններ: Յաղըրն ասաց. «Աշիրեթի երիտասարդ անդամներից մեկը, ով մասնակցել էր Թուրքիայում 1980 թ. սեպտեմբերի 12-ի զինվորական հեղաշրջման արդյունքում եղած բախումներին, փախավ Ֆրանսիա։ Երբ մեզանից մեկը տեղափոխվում է մի տեղ, մենք բոլորս հավաքվում ենք այնտեղ: Կարող եք դա համարել ինքնությունը պահպանելու շարժառիթ:

Նոր սերունդը սկսում է ներգրավվել նոր զբաղմունքների մեջ

Այժմ Ֆրանսիայում աշիրեթի երիտասարդ անդամները ակտիվ գործունեություն են ծավալում տարբեր ոլորտներում՝ քաղաքականությունից մինչ առևտուր: Թեև նրանք չեն ժխտում իրենց հայկական ծագումը, բայց իրենց համարում են ֆրանսիացի:

Յաղըրն ասաց. «Չնայած մենք որևէ դժվարության չենք հանդիպել Ֆրանսիայում և Բելգիայում, այդուհանդերձ մեր սրտերը միշտ Հայաստանի հետ են եղել։
Հնարավոր է, որ մի օր մենք որոշենք տեղափոխվել Հայաստան, ով գիտի»:

28-ամյա Վարդուհի Յալըչը մեծացել է Ֆրանսիայում, անգլերենի ուսուցչուհի է, սահուն գիտի հայերեն, քրդերեն և թուրքերեն:

Նրանք տեղափոխվել են Ֆրանսիա, երբ Վարդուհին եղել է 8 տարեկան: Նա ասաց. «Սկզբում ես մշակութային խնդիրներ ունեի, ստիպված էի սովորել լեզուն և ինտեգրվել ժամանակակից կյանքին»:

Ռաքել Դինքի զարմիկ 37-ամյա Կարո Յալըչը տոհմի միակ անդամն է, ով ակտիվ ներգրավված է Ֆրնասիայի քաղականության մեջ և գործում է նախագահ Նիկոլա Սարկոզիի “Միություն հանուն ժողովրդական շարժման” կազմում, այժմ Ֆրանսիայում քաղաքային խորհրդի անդամ է։

Կարոն 2007 թ. Հրանտ Դինքի մահից հետո Ֆրանսիայում նախաձեռնել է մի շարք միջոցառումներ՝ նվիրված Դինքի հիշատակին: Նրա ջանքերի շնորհիվ Մարսելի փողոցներից մեկը վերանվանվել է Դինքի անունով։

 Չնայած որ աշիրեթի անդամները չեն այցելում Թուրքիա, նրանք բոլորը կապի մեջ են Ռաքել Դինքի հետ:

Վերջիհան Զիֆլիօղլու

Hürriyet Daily News

14.01.2011