Հայկական համայնքը, որը 500 տարուց ի վեր սեփական ավանույթների և սովորույթների շրջանակներում է ընտրել իր պատրիարքին, այսօր բականին նեղված է, քանզի «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը ներկայացնող կառավարությունն աննախադեպ կերպով պատմուճան կրելու իրավասություն տվեց արքեպիսկոպոս Արամ Աթեշյանին: Դրա դեմ իր բողոքն արտահայտած հայկական համայնքը «Ուզում ենք ընտրել մեր պատրիարքին» նախաձեռնություն անվան տակ կազմակերպվելով` ստորագրահավաք սկսեց:
«Ուզում ենք ընտրել մեր պատրիարքին» նախաձեռնության ներկայացուցիչ Հարութ Օզերը «Դիջլե» լրատվական գործակալությանը մեկնաբանություններ տվեց` Օսմանյան կայսրությունից մինչև մեր օրերը հայերի` պատրիարք ընտրելու ավանդույթի և իրենց առարկությունների վերաբերյալ:
«Օսմանյան կայսրության ժամանակ մեր ունեցած իրավունքը»
Օզերը, ուշադրություն հրավիրելով այն հանգամանքի վրա, որ Օսմանյան պետության մեջ իր պատրիարքին ընտրել կարողացող հայկական համայնքը չի կարողանում ընտրելու թույլտվություն ստանալ ժողովրդավար և աշխարհիկ երկիր լինելու հավակնություններ ունեցող Թուրքիայում, ասաց, թե կառավարությունը, որը պնդում է, թե ընտրությունները հետաձգվել են մինչև պատրիարք Մեսրոպ Մութաֆյանի մահը, հայկական համայնքից խլել է պատրիարքի իրավասություններ ունեցող գլխավոր փոխանորդ ընտրելու իրավունքը: Օզերն արձանագրելով, թե 500 տարվա պատմություն ունեցող կրոնական ավանդույթ եղող պատրիարքի ընտրությունը շատ մեծ նշանակություն ունի հայկական համայնքի համար, հետևյալ կերպ բացատեց սույն ավանդույթի պատմական գործընթացը. «Սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհը 1461 թ. Բուրսայում բնակվող հայերին Ստամբուլ տեղափոխելիս պատրիարքի կարգավիճակ է շնորհում այն հոգևոր առաջնորդին, որը մինչ այդ եպիսկոպոս էր, և վերջինիս (Հովակիմ եպիսկոպոսին) հռչակում է Օսմանյան պետությունում բնակվող հայերի պատրիարք: Այս տարեթվից հետո հայերը 400 տարի շարունակ իրենց սովորույթների և ավանդույթների շրջանակներում և, անշուշտ, սուլթանի ֆերմանով ընտրել են սեփական պատրիարքին: 1856 թ. Ըսլահաթ ֆերմանի (Հաթ-ը հյումայուն) հռչակումից հետո` 1863 թ. հրապարակված և օսմանյան կառավարության կողմից վավերացված կանոնադրության շրջանակներում, որն ընդգրկում է ներկայում կատարվող ընտրությանը վերաբերող հոդվածները, հայերը շարունակել են ընտրել իրենց պատրիարքին: Թուրքիայի Հանրապետության հռչակումից հետո առաջին անգամ 1927 թ. դարձյալ 1863 թ. կանոնադրությանը համապատասխան` ընտրություններ են կազմակերպվել, իսկ 1950 թ. կատարված ընտրությունը թույլատրող պատասխանը բերել է նոր սահմանափակում և կանոնակարգում` նշելով, թե մինչև նոր կանոնադրության և օրենքի հրապարակումը պատրիարքի ընտրությունները միանգամյա կերպով պետք է իրականացվեն Նախարարների խորհրդի որոշմամբ: Այս ամսաթվից հետո զանազան դիմումներ անպատասխան են մնացել, արգելվել է, որ Պոլսո հայոց պատրիարքարանն ունենա իրավաբանական անձի կարգավիճակ, և ձգտել են մեծացնել պետության հսկողությունը` գրեթե ժամանակավոր տրված արտոնագրերի պես յուրաքանչյուր ընտրաշրջանում ներկայացված տարբեր պահանջներով»:
«Պետությունը միշտ միևնույն բանն է անում»
Օզերը հայտնելով, որ պետությունը միշտ միջոցներ է ձեռնարկել` Թուրքիայի հայերի միակ ներկայացուցիչը համարվող պատրիարքի աթոռին ընտրվելիք անձի վրա հսկողություն սահմանելու համար, ասաց. «Նախարարների խորհրդի որոշման համաձայն` 1961 թ. պետությունը նախ չեղյալ է հայտարարել հայկական համայնքին պատկանող վաքըֆները ղեկավարելու իրավասություն ունեցող և ընտրությունների ժամանակ կարևոր պաշտոններ ունեցած առկա քաղաքացիական խորհուրդները, ապա` ամեն մի հայկական եկեղեցին ընտրատեղամաս համարելով` դրանք հանձնել է տվյալ վաքըֆին: Այս ձեռնարկը վերջակետ է դրել վաքըֆների` իրար հետ ունեցած տնտեսական համերաշխության վրա, և բազմաթիվ վաքըֆների ենթակա դպրոցներ փակվել են ժամանակի ընթացքում` ֆինանսական խնդիրներ ունենալու հետևանքով»:
Օզերը հիշեցնելով, որ 1961 թ. կատարված պատրիարքի ընտրության առնչությամբ հրապարակված Նախարարների խորհրդի կայացրած որոշումը կարևոր աղբյուր է` պատրիարքի անձի որոշման մեջ պետության պահանջի որոշիչ լինելու առումով, նաև հետևյալն ասաց այդ կապակցությամբ. «Այսպես` 1991 թ. տվյալ ժամանակաշրջանի կառավարությունն ասելով, թե պատրիարքի ընտրությունը պետք է կատարի ոչ թե համայնքը, այլ` հոգևարականները, մեկ անգամ ևս միջամտել է այս հարցին, սակայն հայկական համայնքի ցուցաբերած հակազդեցությունից հետո թույլատրել է, որ ընտրություն անեն աշխարհիկ մարդիկ, ինչպես որ եղել է անցյալում: Նախարարների խորհրդի հրապարակած որոշման համաձայն` հնարավոր չէ պատրիարքի ընտրություններ կազմակերպել, քանի դեռ ընտրության ամսաթիվը չի որոշել Ստամբուլի նահանգապետը»:
Օզերը նաև հայտնեց, որ թեև Պոլսո հայոց 84-րդ պատրիարք Մութաֆյանը երեք տարի տևած անբուժելի հիվանդության պատճառով չի կարողանում կատարել իր պաշտոնական պարտականությունները, հայ համայնքը, իր բողոքն արտահայտելով այն հանգամանքի առնչությամբ, որ երկար ժամանակ է, ինչ պատրիարքին փոխարինում է փոխպատրիարքը, ընտրություններ կազմակերպելու համար հանդես է եկել անհրաժեշտ օրինական դիմումով, սակայն Ստամբուլի նահանգապետարանը խոչընդոտել է այդ նախաձեռնությանը: Այս իրավիճակը քննադատած Օզերը նշելով, թե «Այսօր «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը ներկայացնող կառավարությունը, նահանգապետարանի միջոցով ասելով, թե պատրիարք Մութաֆյանը ողջ է, հայերին պատասխանում է` «Չեք կարող ընտրություն անել»: Անուշադրության մատնելով այն, որ պատրիարքն ի վիճակի չէ կատարելու իր պարտականությունները, ասում է, թե «Պատրիարքներն ընտրվում են ցմահ», և մերժում ընտրություններ կազմակերպելու դիմումը` միայն դե-ֆակտո ընդունելով եկեղեցու ավանդույթներում առկա դրությունը: Նահանգապետարանն իր ուղարկած հրահանգում ասել է, թե «Կարող եք ընտրել ոչ թե պատրիարք, այլ` պատրիարքի գլխավոր փոխանորդ»: Հրահանգելով եկեղեցու ավանդույթներում և պրակտիկայում չհանդիպող մի նոր պաշտոնի ստեղծումը` կառավարությունը հաստատակամություն է ցուցաբերել` տվյալ պաշտոնում ընտրվելիք հոգևարականի` ոչ թե հայկական համայնքի, այլ` պատրիարքարանի իրավասու մարմինների միջոցով ընտրվելիք այդ նոր թեկնածուի վրա հսկողություն սահմանելու առումով»:
«Սպասում ենք վարչապետի պատասխանը»
Օզերը, իր մեկնաբանություններն ամփոփելով, հայտնեց. «Պատրիարքի ընտրությունների կազմակերպման առումով միակ պաշտոնական խորհուրդը եղող Պատրիարքի ընտրությունը նախաձեռնող հանձնաժողովի կողմից հարուցված դատական գործով սկսված նախաձեռնությունը շարունակվել է որոշ անդամների կողմից` Պետական խորհրդում հարուցված հայցով, մինչև տվյալ դատական գործերի հանգուցալուծումը հայկական համայնքն անհամբերությամբ սպասում է մեր կողմից պարոն վարչապետին հղված այն խնդրագրի պատասխանը, որն ուղարկել էինք այս հարցը քննելու և մեր պահանջների մասին տեղյակ պահելու նկատառումով: Անշուշտ` մեզ հուսադրում է այն, որ ամեն մի բնագավառում նախաձեռնություններով հանդես եկող մեր կառավարությունը չի համառի իր քաղաքացիների` ընտրության իրավունքը խոչընդոտող այդ խնդրում: Կարծում ենք, որ խնդիրը կհարթվի` առանց հասնելու այն կետին, երբ սպառվում է իրավունքը, իսկ եթե հակառակ զարգացում լինի, ապա ընդհանուր տեքստի տակ ստորագրած 5350 հոգու կարծիքը հարցնելով` կորոշենք, թե ինչ միջոցների դիմենք»:
«Մենք ուզում ենք ընտրել մեր պատրիարքին»
Օզերն ասելով, որ «Թեև Հոգևոր խորհրդի նախագահը հանդիսացող ներկայիս պատրիարքի գլխավոր փոխանորդ, արքեպիսկոպոս Աթեշյանը մինչ այդ հայտարարել էր, թե ընտրություններ են կայանալու, սակայն չի առարկել նահանգապետարանից ստացված գրությանը, չի պաշտպանել հայկական համայնքի ընտրության իրավունքը, մյուս թեկնածուներին տեղյակ չի պահել իրավիճակի մասին և 48 ժամվա մեջ անցել է իր պաշտոնին` պատրիարքի գլխավոր փոխանորդի աթոռը նախընտրելով համայնքի 20 հազար քվեի միջոցով ընտրվելիք պատրիարքի պաշտոնից», քննադատեց վերջին իրադարձությունները: Օզերը, կոչ անելով Աթեշյանին, նշեց, թե իրենք սպասում են, որ պատրիարքարանը չի անտեսի հազարավոր մարդկանց ընտրության պահանջը, և որ կլինի «Մենք ուզում ենք ընտրել մեր պատրիարքին» նախաձեռնության կողքին:
Էվրիմ Քեփենեք
«Դիջլե» լրատվական գործակալությունը հաղորդում է Ստամբուլից
08.01.2011
Leave a Reply