Հարցազրոյց տերսիմցի երաժիշտ Միքայիլ Ասլանի հետ

Ո՞վ է Միքայիլ Ասլան

Միքայիլ Ասլան ծնած է 1972-ին, Տերսիմ/Խոզաթի մէջ: Տասը տարեկանին ընտանիքով գաղթած է Կեսարիա: Մալաթիոյ Ինէօնիւ Համալսարանի մէջ մաթեմաթիք ուսանած է: Երկու տարի վերջ քաղաքական պատճառներու բերմամբ համալսարանէն հեռացուած է եւ նուիրուած երաժշտական աշխարհին։ Զազաերէն իր առաջին գործերը՝ «Groupe Munzur»ն եւ «Groupe Tohun»ն են: Mainz քաղաքի Peter Cornelius համալսարանին մէջ կիթառի ուսուցչութեան ճիւղէն շրջանաւարտ է: Մայրենի լեզուով առաջին անձնական ալպոմը՝ «Agereyis» (Վերադարձ) հրապարակուած է 1999-ին: Ունի նաեւ «Kilite Kou» (Սարերու բանալին-2003), «Miraz» (Մայա-2005), «Zemkut» (Simya-2008), «Petag» (Տերսիմի հայկական ժողովրդական երգերը) 2010 եւ «Pelguzar» 2010 անունով հինգ ալպոմ:

«Առանց հայկական երաժշտութիւնը հասկնալու կարելի չէ հասկնալ Անատոլուի երաժշտութիւնը»

Պէլկին Ճէնկիզ– Տերսիմի հայկական երգերու ծրագիրը ինչպէ՞ս սկսաւ, ի՞նչ բան ձեզ այս աշխատութեան առաջնորդեց:

Միքայիլ Ասլան– Ասոր բացատրութիւնը ալպոմի ներածականին մէջ «Տիեզերքի մէջ արձանագրուած ոչ մէկ ձայն կը կորսուի» տողով տուած էի:

Տերսիմի մէջ հայերը խորունկ անցեալ մը ունեցած են։ Հոն անցուցած մանկութեանս տարիներուն մեծերուն պատմածներէն քիչ թէ շատ գիտէի այդ մասին: Կարճ ժամանակի մէջ մինչեւ վերջին դարը երկարող կենսունակ գոյութեան մը ոչնչացուիլը միտքս գրգռող հարցում մըն էր: Ժամանակի ընթացքին, 1915-ի իրականութիւնը սորվելով, հարցերու պատասխանները գտնել սկսայ: Տերսիմի մասին հայկական  աղբիւրները պրպտող Յովսէփ Հայրենի հետ խօսակցութիւններուս ընդմէջէն մեր շրջանին մասին տեղեկութիւններ ստացայ: Մեր հանդիպումներուն ընթացքին իր ձեռքին տակ եղող գիրքերէն հետաքրքրական մասեր կը կարդար, հայերէն գիրերով քարտէսներէն մեր գիւղերուն, լեռներուն, ձորերուն սկզբնական անուններն ու իմաստները կու տար: Այսպիսով կը սորվէի, որ մեր մօտակայ գիւղերէն Սորբիեանը իրականութեան մէջ Սուրբ Օհանն էր, կամ Էրկէնը՝ Երկան, Ընկուզակը՝ Ընկուզենի, իսկ Թավուքը, որ մեր գիւղին կից լեռն է, հայերէնով Թաւուկ կամ Թաւուտ (խիտ անտառ) է: Այսպիսի խոր արմատներ ունեցող քաղաքակրթութեան եւ մշակոյթի մը մէջ արձագանգած ձայները չէին կրնար կորսուած ըլլալ: Երբ որպէս Տերսիմցի երաժիշտ մը, զազաերէն հարազատ եղանակները հաւաքելով իմ մայրենի լեզուով երգեր յօրինել կը ջանայի, միւս կողմէ՝ մեր պատմութեան միաձուլուած եւ ազդեցիկ դարձած հայ ժողովուրդին տեղական երաժշտութիւնը ճանչնալ կը փափաքէի:

Պ.Ճ.- Այս ալպոմի աշխատութեան մէջ հաւաքելու նպատակով ձեր ընտրած երգերուն հասնելու համար ո՞ր աղբիւրներէն օգտուեցաք եւ ընտրութիւնը ըրիք:

Մ.Ա.- Պելճիքայէն սիրելի բարեկամս Յովսէփ Հայրենիի միջոցաւ Համբարձում ասպարեանի «Չմիշկածագ եւ իր գիւղերը» անուն գիրքին մասին իմացայ: 1915-ի Ցեղասպանութենէն փախչող եւ Ամերիկա ապաստանող Չմիշկածագցի Պակիքեան եւ Ճէլալեան ընտանիքներէն փոխանցուած ժողովրդական եղանակները Կոմիտասի անուան վարժարանէն արժէքաւոր երաժշտաբան Միհրան Թումաճեանի կողմէ ձայնագրուած էին: Իլտա Սիմոնեանն ալ, իր արխիւին մէջ ունեցած երգերը ինծի հետ բաժնելէ ետք, Տերսիմի եւ շրջանին վերաբերեալ մօտ 100 երգ ունեցանք: Արձանագրութիւնները երաժիշտ ընկերոջս՝ Ճէպրաիլ ալընի հետ ըրինք: Ալպոմին ղեկավարութիւնը ստանձնեց Լեւենտ Կիւնէշը:

Պ.Ճ.- Եթէ պէտք ըլլայ հայկական ժողովրդական երգերը արժեւորել, Անատոլուի եղանակներու ամբողջութեան մէջ ինչպէ՞ս կրնաք բնութագրել զանոնք:

Մ.Ա.- Եթէ հայկական երաժշտութիւնը չհասկցուի, Անատոլուի երաժշտութիւնը հասկնալ կարելի չէ: Ժողովրդական երաժշտութեան մարզէն ներս մասնագիտացած Մարօ Մուրատեանի «Ակունք՚ խումբին երգացանկը ունկնդրելու ժամանակ անդրադարձայ, թէ ինչ մեծ ժառանգէ մը զրկուած էի եւ ցաւեցայ: Իւրաքանչիւր եղանակ զիս կը կախարդէր, Անատոլուի ամենէն իրական եւ բնական ձայները լսելով՝ յիշողութիւնս եւ մշակութային ինքնութիւնս կ’ամբողջանային: Անատոլուի երաժշտութեան կէսէն աւելին հայկական ժողովրդական երաժշտութենէն կազմուած է:

Պ.Ճ.- Ալպոմի աշխատանքի ընթացքին ինչպիսի՞ սկզբունք մը որդեգրեցիք, եւ ո՞վ զօրավիգ կանգնեցաւ քեզի:

Մ.Ա.- Երաժիշտ ընկերոջս՝ Լեւենտ Կիւնէշի  հետ միասին ուսումնասիրութիւն մը ըրինք հին հայկական ժողովրդական երաժշտութեան մասին, հին աշուղները ունկնդրեցինք: Կը խորհէինք, հարազատ հիւսկերուն հաւատարիմ մնալով, պարզ աշխատանք մը իրականացնել՝ առանց այս գործերը արդիականացնելու: Պատշաճեցման ընթացքին կը խուսափէինք հին հայկական ժողովրդական երգերը առհասարակ Տերսիմի երաժշտութեան եւ մեր երաժշտութեան նմանցնելէ: Երբ այս մտահոգութեամբ Երեւան գացինք, լսելով իմ թանկագին մեծ եղբօրս՝ Տիգրան Հագոպեանի ըսածը՝ թէ «Ի՞նչ այսքան կը քրքրէք հարցը, հայկական երաժշտութիւնը ձեր երաժշտութենէն տարբեր չէ, Անատոլուի երաժշտութիւնն է ի վերջոյ», գլխուս մէջ շատ կարեւոր մտավախութիւն մը փարատած եղաւ: Երեւանի մէջ Սամուէլ Ֆէլէկեանի, Տիգրան Հագոպեանի եւ Լիլիթ Սիմոնեանի հետ ծանօթացայ: Առանց Սամուէլին եւ այս ընկերներուս՝ մեր գործը շարունակել գրեթէ անկարելի էր: «Ակունք» խմբակի արժէքաւոր երաժիշտներուն հետ ամբողջ շաբաթ մը ցերեկ-գիշեր աշխատեցանք: Մարօ Մուրատեանի «Ակունք»ին եւ Նորայր Գրիգորեանի օգտակար ջանքերով այս ալպոմը մեր ուզած տեղը հասցուցինք։ Երեւանի Կրթական նախարարութենէն մեր արժէքաւոր ընկեր Տիգրան Հագոպեանի կազմակերպչական աշխատանքը գնահատելի էր:

Պ.Ճ.- Ալպոմը ինչպէ՞ս դիմաւորուեցաւ հայերուն կողմէ:

Մ.Ա.- Շաբաթ մը առաջ Հայաստան կը գտնուէի: Իմ «Փեթակ» ալպոմս «Ակունք»ի գործընկերներուս հետ միասին ծանօթացուցինք եւ մեր ենթադրածէն աւելի մեծ հետաքրքրութեամբ եւ սիրով դիմաւորուեցանք: Հայ ժողովուրդի մէջ շատ մեծ արձագանգ գտաւ ալպոմը: Արուեստագէտ-մտաւորական մը մեր աշխատութիւնը գնահատեր է որպէս անցեալի Կոմիտասին հոգին ապրեցնելու ընտիր եւ գեղեցիկ նմոյշ մը, իրականութիւն մը, որ մեզի մեծ պատիւ կը բերէ:

Պ.Ճ.- Հին Տերսիմի ծանօթ հայեր ունի՞ք: Անոնք այսօր ո՞ւր կ’ապրին եւ ի՞նչ կը զգան:

Մ.Ա.- Ամէն բանէ առաջ, Ցեղասպանութենէն փրկուելով, Տերսիմցի հայերու թոռները աշխարհի զանազան երկիրներուն մէջ ցրուած են: Կոտորածի յաջորդող տարիներուն Հալէպի եւ Պէյրութի կացարաններուն եւ որբանոցներուն մէջ ապաստաներ են, Սովետական Հայաստանի մէջ նոր կեանքի սկսեր են եւ կամ ալ  ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսայի մէջ զանազան բարեգործական  միութիւններու օգնութեամբ կազմաւորուեր են: Երկրորդ մաս մը, Տերսիմի մէջ, փոքր թիւով, հայ եւ քրիստոնեայ ինքնութիւնը պահած՝ Պոլիս եւ արտասահման մեկնող ընտանիքներ են: Երրորդ՝ կոտորածէն վերջ Տերսիմի  եւ Չարսանճաքի շրջակայքը մնալով հանդերձ՝ պետութեան ուշադրութիւնը չգրաւելու համար ալեւիներու հաւատքին յարմարած եւ դպրոց չգտնուելու բերմամբ լեզունին ալ մոռնալով՝ քրտացած հայեր են: Անջատաբար, անհատական մղումներով իրենց հարազատ ինքնութեան տէր կանգնող, դատարանի միջոցով իրենց իսլամական անունները փոխող եւ եկեղեցիի մէջ մկրտուողներ ալ կան: Այս մասին կարելի է կարդալ, Տերսիմի «Հայաթ» լրագրի Յունիս 2010 թ. երկրորդ թիւին մէջ Միրան Փրկիչ Կիւլթէքինի պատմութիւնը: Հրանդ Տինքի սպանութենէն ետք աճ արձանագրած այս շարժումը վախի լեռները մեծցնել ուզողներու տրուած աղուոր պատասխան մըն է:

Պ.Ճ.- Տերսիմ գաւառի ամբողջութեան մէջ Երզնկա, Պինկէօլ, Էլազըղ, Էրզրում, Մալաթիա եւն 100 տարի առաջ խիտ եղած հայկական գոյութեան այսօր անունն իսկ մնացած չըլլալը ինչպէ՞ս կը բացատրէք:

Մ.Ա.- Ասիկա երկու գլխաւոր հանգրուաններ ունի: Առաջինը 1915-ի ուրացուած Ցեղասպանութեան իրականութիւնն է: Երկրորդը հայկական մշակոյթին եւ քաղաքակրթուեան հետքերը սրբելու քաղաքականութեան կը վերաբերի։ Եկեղեցիներու, վանքերու եւ գերեզմանոցներու աւերակներն իսկ չէին հանդուրժեր: Վայրերու անունները ամբողջութեամբ թրքացուեցան: Այն պատկերը ստեղծուեցաւ, թէ ատենօք այս հողերուն վրայ այսպիսի ժողովուրդ մը եւ քաղաքակրթութիւն մը երբեք չէ ապրած: Հայ երբ ըսես՝ կարծես խօսքը ոչ թէ այդ հողերուն հին բնակիչին մասին է, այլ՝ հեռաւոր աշխարհներէ եկած եւ այս հողերուն աչք ունեցող օտարներուն մասին է: Թրքերէն պատմութեան գիրքերուն մէջ Հայաստան եւ հայութիւն պատմական որեւէ շրջանի գոյութեան չունեցած համարուեցան: Երբ այս է մտայնութիւնը, Հայաստանի վերջին շրջանի մայրաքաղաքներէն Անին ալ առանց ամչնալու թրքերէնով «յիշատակ» նշանակութեամբ «Անը» ըլլալով կը ծանօթացուի:

Պ.Ճ.- Ինչե՞ր կրնաք ըսել Տերսիմի պատմութեան մէջ ալեւի զազաներու եւ հայերու անցեալի կապերուն եւ մշակութային փոխյարաբերութիւններու մասին:

Մ.Ա.- Երբ քննենք հայկական գրաւոր պատմութիւնն ու տերսիմցիներու բերանացի պատմութիւնը, երկու ժողովուրդներուն պատմութեան զուգահեռ գնացքը, խաչաձեւումը եւ ցեղային խառնուածութիւններու իրողութիւնը մտածելու առիթ կը ստեղծեն։ Հայերէնի եւ Տերսիմի զազաերէնի միջեւ ձայնային մօտիկութիւնը եւ երբեմն քերականական նմանութիւնները եւ  բառամթերքի նմանութիւնները, իմաստալի նկատողութիւններու կ’առաջնորդեն: Հաւատքի հասարակաց մասերը աւելի ալ հետաքրքրական են:

Երկու ժողովուրդներու հին եւ բազմաստուածեան հաւատքէն եւ աւանդութիւններէն շատ ու շատ սովորութիւններ  անոնց ներկայ կրօնքներուն մէջ ներառնուած ըլլալը ակնյայտ է: Սուրբ Սարգիսին նման տերսիմցիները Հըզըրի կերպարը ունին, Կաղանդի եւ այլ սովորութիւններու նմանութիւնը եւս մեզ այս մշակութային նմանութեան կ’առաջնորդեն: Ատոր համար է, որ հիները «Տերսիմի ալեւիութեան եւ հայութեան տարբերութիւնը սոխի թաղանթէն աւելի  բարակ է» ըսեր են: Մէջ մէջի ապրող երկու ժողովուրդի միջեւ կնքահայրութեան եւ վկայութեան նման կապեր անպակաս եղած են: Շատ տեղեր  խնամիական կապեր ալ հաստատուած են:

Պ.Ճ.- Գիտցուած չափով հայ-զազա եւ քիւրտ յարաբերութիւնները ինչպիսի՞ ընթացք ունեցած են, եւ 1915-ին շրջանին կեցուածքը ինչպէ՞ս ձեւաւորուած է:

Մ.Ա.- Աքսորէն առաջ՝ վերջին շրջանին, հայերը բնակեցուցած են լեռնային շրջանները եւ հողագործութեան յարմար հարթավայրեր նախընտրած են եւ գիւղաքաղաքներու մէջ հաւաքուած են: Իսկ ղըզըլպաշ զազա-քիւրտերը, բարձրաւանդակները ընտրելով, կենդանաբուծութեամբ զբաղած են, մասամբ ալ վաչկատուն ցեղախումբերու նման ապրած են։ 1915-16 տարիներուն ղըզըլպաշ զազա-քիւրտերը ընդհանրապէս անկախ եղած են եւ պետութեան զինուոր չեն յանձնած, միւս կողմէ ալ՝ ռուս բանակներուն դէմ պաշտպանութեան դիմեր են: Լեռնային վայրերու այս ինքնավար վիճակը, բազմամշակոյթ Տերսիմի մարդասիրական յատկանիշները եւ երկու ժողովուրդներու յարաբերութիւններու մերձաւորութիւնը աքսորի եւ կոտորածի մատնուած հայերուն համար Տերսիմը վերածած էին քաշողական կեդրոնի մը: Ցեղասպանութեան ընթացքին, տասը հազարէն աւելի փախստական հայեր պատսպարելով եւ ռուսերու հսկողութեան տակ գտնուող Երզնկա անցնիլը ապահովելով, Տերսիմցի ղըզըլպաշները բարեկամութեան շատ թանկագին օրինակ մը ցուցաբերած են: Այսու հանդերձ տեղ-տեղ բանակին ծառայած, կոտորածին եւ թալանին մասնակցածներ ալ գտնուած են:

Աւելի ուշ, երբ Տերսիմը թիրախ դարձած է, դաւաճանութիւններ ալ եղած են։ Տերսիմ ապաստանած եւ բնակութիւն հաստատած շատ մը հայեր, երբ պատերազմի տարիներուն գաղթի ճամբան կը բռնեն, անոնց մէկ մասը ալեւի ցեղախումբերուն մէջ կը մնայ: Նոյնիսկ գաղտնիք չէ, որ պետութիւնը ասոնք հետապնդելէ չէ դադրած, 1937-38-ի զինուորական գործողութիւններու ընթացքին եւ Հալվորիի նման սպանդներու համար զանոնք նշաւակ ընտրած է: Մեր ալպոմի գրքոյկին մէջ գտնուող նկարին մէջ երեւցող եկեղեցին Հալվորիի բարձրունքին՝ Մնձուր ջուրին դիմաց, պատմական Սուրբ Կարապետ վանքն է: Վանքին քահանան, Սէյիթ Ռըզայի մօտիկ բարեկամը ըլլալով, անոր կարեւոր աւանդները կը պահէ եղեր: Սէյիթի օգնականի յուշագրութենէն յայտնի կը դառնայ, որ ցեղախումբերուն դէմ դիմադրութեան երդումը այս վանքին ներքեւ գտնուող նուիրական ջուրին եզերքը եղած է: Աւելի վերջ դիմադրութիւնը ճզմող բանակը այս շրջանին մէջ մեծ սպանդներ իրականացուցած է, Սուրբ Կարապետ վանքն ալ թնդանօթով քանդած է: Ալպոմին մէջ երգուած «Սուրբ Կարապետէ կիթմիշիմ» (Սուրբ Կարապետ գացած եմ) ժողովրդական երգը իրականութեան մէջ Մշոյ նշանաւոր վանքին մասին է, սակայն Տերսիմի Սուրբ Կարապետն ալ այս շրջանին մէջ թէ հայոց կանգուն մնացած ամենամեծ վանքն է, եւ թէ ղըզըլպաշ զազա-քիւրտ ժողովուրդին ալ Սուրբ նկատած եւ զինուորական յարձակումներու դէմ զէնքով պաշտպանած նշանաւոր վայրն է:

Պ.Ճ.- Թուրքիա-Հայաստան յարաբերութիւններու եւ թրքահայերու անկիւնէն ի՞նչ կերպ վերաբերում մը կրնաք յանձնարարել:

Մ.Ա.- Հարկաւ երկու երկիրներուն եւ ժողովուրդներուն միջեւ երկխօսութեան եւ անարգելք զարգացումի կողմնակից եմ: Բնական յարաբերութիւններու համար ոչ մէկ նախապայման պէտք չէ ըլլայ, եւ Թուրքիոյ կողմէ փակ  սահմանադուռը պէտք է անմիջապէս բացուի: Միւս կողմէ՝ պատմութեան դէմ յանդիման գալու եւ հարիւր տարուան թշնամութիւնը եւ  պրկուածութիւնը վերացնելու համար մանաւանդ պէտք է բանակցութիւններ ընել: Ուղղակի ժողովուրդներու միջեւ երկխօսութեամբ եւ վիճաբանութիւններով հասուննալիք նոր շրջան մը հարկաւոր է: Այդ տեսակէտէ թրքաբնակ արուեստագէտներու եւ մտաւորականներու կողմէ Հայաստանի մէջ նման շրջանակներու հետ յառաջացնելիք բարեկամութիւններուն լաւ գործունէութիւն մը ըլլալուն կը հաւատամ:
Հարցազրոյցը՝ Տիլէք Ուրպանի

«Ակօս»էն թարգմանութիւնը՝ Արայ Կարմիրեան

«ՀՈՐԻԶՈՆ»

Միքայիլ Ասլանի լսած դրուագը հայկական Ցեղասպանութեան մասին. Քայըշօղլուի կիրճը

Ըստ մօրս պատմածներուն՝ մեր մեծերը կը պատուիրէին հայերուն առնչուող դէպքերուն մասին չպատմել, որպէսզի տղոց գլխուն փորձանք չպատահի: Այս սովորութիւնը բեկանելու համար մեր անմիջական շրջանակին մէջ ապրուած դէպք մը պատմել կ’ուզեմ:

Երբ «Հայերը» կ’ըսուի, առաջին անգամ միտքս կու գայ մեր գիւղին մօտակայ անդունդը՝ «Քայըշօղլուի կիրճը»: Բերթէքի կողմէն դէպի Հօզաթ գացող ճամբուն վրայ գտնուող այս անդունդէն 1915-ին հարիւրներով հայ նետուած ըլլալը միշտ կը պատմէին մեր տարեցերը: Տղայ ու մեծ, կին թէ աղջիկ, հարիւրներով իրարու կապուած, ողջ-ողջ այս անդունդէն վար նետուիլը ժամեր տեւեր է: Այս միջոցին բանակի պատասխանատուն նկատեր է, որ իր զինուորները հետզհետէ կը նուազին: Կը նկատէ, թէ  վար նետուողները իրենց հետ մէկ-երկու զինուոր ալ միասին կը քաշեն եղեր: Ատկէ վերջ մնացողները սուինահարուելով վար կը նետուին:

Այս վայրագութենէն երեք օր վերջ մօրս մեծ հայրը՝ Ուսէն Աղա, Քաւիռի ձոր կ’երթայ՝ աւել շինելու յարմար մացառ ժողվելու: Ձորէն հառաչանքի ձայներ կու գան ականջին: Նախ՝ վախէն կ’ուզէ ականջ չկախել: Բայց վերջը կ’անդրադառնայ, որ պզտիկ մանուկի մը ձայնն է: Ուժերը հաւաքելով եւ քիթը կտրող դիակներու հոտին ալ կարեւորութիւն չտալով՝ մեռելներուն գտնուած տեղը կը հասնի: Խիտ մացառներու մէջ գլխու վրայ մխրճուած 3-4 տարեկան մանուկը դուրս կը հանէ: Հայերը հետապնդող մատնիչներէն եւ միլիսներէն (բանակին օգնական անձ) կը զգուշանայ: Կը խուսափի լոյս աչքով  երեւալէն եւ գիշերուան կը սպասէ: Կէս գիշերին տղուն վէրքերը կը խնամէ եւ ախոռին մէջ անոր տեղ մը կը պատրաստէ: Մի քանի օր վերջ տղան ինքզինք կը գտնէ եւ կը խօսի: Նոյն վայրին մէջ ուրիշ աղջնակ մըն ալ գտնուելուն մասին կը պատմէ: Ուսէն Աղա կ’երթայ ան ալ կ’առնէ ու կու գայ: Երկուքն ալ խնամելէ եւ դարմանելէ ետք աղջիկը քովը առած‘ գաղտնօրէն գիւղէն կը բաժնուի: Մի քանի օր վերջ աղջկան հետ կրկին գիւղ կը վերադառնայ եւ կը յայտարարէ, թէ ան իր բարեկամին զաւակն է։ Մէճիր անունով այս աղջիկը աւելի վերջ կ’ամուսնանայ եւ զաւակներու տէր կ’ըլլայ: Մանչուկն ալ մի քանի տարի ախոռին մէջ գաղտնի կը մեծնայ: Օր մըն ալ աղջկան ըրածին նման գիւղէն կը հանէ եւ որպէս հովիւ ետ կը բերէ: Տղան 16 տարեկան ըլլալէ ետք իր կամքով նախ Էլազըղ, հոնկէ ալ Իսթամպուլ կ’երթայ:

Տարիներ վերջ մայրս եւ ընտանիքը Օրիյա Խըտըրի (Սուլթան Խըտըր) այցելութեան կ’երթան: Մեծ ընդունելութիւն, հարիւրաւոր հոգի… մարդ մը, որ սնտուկներով պտուղ եւ ուտելիք կը բաժնէ, բոլորին Ուսէնա Աղա Խըտըրը կը հարցնէ: Մերինները նախ կը վախնան, ինքզինքնին չեն յայտներ: Հետեւող ժամերուն մօրս հօրաքոյրը, մարդուն մօտենալով, բերանը կը փորձէ: Իմանալով, որ այդ տղան է, իր ինքնութիւնը յայտնի կը դարձնէ: Մարդը իր Պոլսոյ հասցէն կու տայ, սակայն յարաբերութիւն չի մշակուիր:

ՙԱգօս՚

թիվ 747