Դերսիմի կորած աղջիկները գտնվեցին

Էլիֆ Աքթուղ

 

 

 

 

Ընտանիքից բռնի վերցրած և բյուրոկրատական քաղաքային ընտանիքներին հանձնված աղջիկների իրական պատմությունները պատմող վավերագրական ֆիլմի ռեժիսոր Նեզահաթ Գյունդողանը պատմեց, թե Դերսիմում տեղի ունեցած ողբերգությունն ինչ արժեցավ:

 Նեզահաթ Գյունդողանը 20 նահանգում 3 տարի տևած ուսումնասիրություններից հետո պատմեց 1937-1938 թթ. Դերսիմի ապստամբության ժամանակ իրենց ընտանիքներից վերցված և բարձրաստիճան սպաներին հաձնած աղջիկների պատմությունը: Վավերագրական ֆիլմը` «Դերսիմի կորած աղջիկները. երկու մազափունջ», որը պատմում է երկու տարբեր կանանց ողբերգությունը, ափսոս, որ ցուցադրվում է երկրի միայն տաս սրահում: Ցանկալի է, որ բոլորը տեր կանգնեն այն վավերագրական ֆիլմին, որն իր անունը ստացել է իրենց դուստրերին որոնող ընտանիքների թաքցրած երկու փունջ վարսից: Վավերագրական ֆիլմի երաժշտությունը գրել է Միքաիլ Ասլանը, բառերը` Սեմա Քայգուզսուզը, կատարում է դերասան Յուլիդե Քուրալը, իսկ Շեվալ Սամն իր ստեղծագործությամբ` «Ճանապարհի թյուրքու», ցավ է պատճառում սրտերին:

 1968 թ. Դերսիմում ծնված և կյանքի վեց և կես տարին իր գաղափարների համար բանտում անցկացրած Նեզահաթ Գյունդողանը ստեղծել է, կինոմատոգրաֆիայի լեզվով ասած, մի հիանալի գլուխգործոց, կինոյի մի հանճարեղ ստեղծագործություն, որն արցունքների մեջ կխեղդի ձեզ:

-Ե՞րբ է գալու այն օրը, երբ հարավ-արևելք ու արևելք ասելիս մարդու միտքը գան սիրային պատմություններ, մի՞թե արևելքը մշտապես տառապանքն է արտահայտելու:

 Ըստ էության, շատ հին բնակավայր է, Դերսիմի բնությունը շատ գեղեցիիկ և յուրօրինակ է: Բնության հետ հարաբերությունները շատ յուրահատուկ են և չեն փչացել: Մարդն էլ Անատոլիայի մյուս ալևիներից տարբեր է ապրում, կյանքն ու բնությունն անբաժանելի են: Իրավացի եք. հայտնագործելու այնքան բաներ կան, սակայն իր երկրով չհետաքրքրվող, տեղի ունեցածից անտեղյակ մարդիկ կան: Նրանց ապրած ցավերի մեջ նաև թաքնված երգիծանք կա: Սակայն չլուծված խնդիրներ կան, որոնք մինչև չլուծվեն, ոչ ոք սիրո պատմություն չի պատմի:

Դեռևս սուգ են պահում, այնպես չէ՞:

Վշտերը դեռևս չեն անթեղվել: Երգիծանքի և սիրո համար դեռևս շուտ է: Դերսիմում տեղի ունեցածները մի տեսակ փորձեցին կոծկել, սակայն ցավը չի մոռացվել:

Դուք Դերսիմու՞մ եք ապրել:

Հինգ տարեկանում ընտանիքիս հետ տեղափոխվեցինք Երզնկա, այնտեղից էլ Ստամբուլ եկանք:

Մեկ առ մեկ ականատե՞ս եք եղել նրանց ապրած տառապանքներին:

Իմ շրջապատում չի եղել, բայց ամուսնուս ընտանիքում եղել են իրենց ընտանիքներից բռնի վերցված աղջիկներ:

Ի՞նչը Ձեզ դրդեց նկարահանել այս ֆիլմը:

Անելիքս ձևավորվեց մարդկանց լսելու և նրանց հետ կիսվելու շնորհիվ: Երբ նկարում էի վերջին փաստագրական ֆիլմս` «Եթե Մնզուրը չհոսի», վկա եղա այս դրամաներին: Հատկապես կանայք և երեխաներն են շատ տառապել: Հետո պարզվեց, որ այս երեխաները ոչ թե մահացածների երեխաներն են, այլ ընդհակառակը, ընտրվել են ողջ ընտանիքներից:

Ըստ ձեզ` հիմնական պատճառը ո՞րն է

Պատճառը եղել է ձուլելը, թուրքացնելը: «Արևելյան բարենորոգումների ծրագրի» շրջանակներում Դերսիմը բարեփոխելու նպատակով երեխաներին իրենց ընտանիքներից վերցնելով` տվել են քաղաքաբնակ բյուրոկրատներին… Բռնի գաղթի որոշումից հետո էլ Դերսիմը դառնում է Թունջելի: Կա նաև 1937 թ. Նախարարների խորհրդի կայացրած որոշումը, համաձայն որի` Դերսիմը համարում են թարախապալար, որը պետք է շտապ հեռացնել: Պահանջել են փոխել կենսակերպը, լեզուն, կրոնը, սա էլ այդ շրջանում ապրող մարդկանց համար ընկալվել է որպես բարյացակամություն:

– Երեխաներին վերցրել են և հետո՞…

Նրանց համար այս գործողություններն այնքան են օրինականացել, որ երեխաներին իրենց տուն վերցնելը ցույց են տվել որպես բարյացակամություն: Պահանջել են, որ չգործածեն իրենց լեզուն: Ասել են, որ չասեն, թե դերսիմցի են:

-Մինչդեռ երեխաներին համարել են հոգեզավակ և իրենց աշխատանքներում օգտագործել են որպես օգնականներ:

Ամբողջովին այդպես է, տանն անընդհատ շեշտել են, որ ուրիշ են, մյուս երեխաների նման չեն մեծացրել, առանց սիրո են թողել: Բռնի իրենց ընտանիքից պոկելու ցավը երբեք չմոռացան:

– Նրանց վերցրած ընտանիքների մեջ չկա՞ր մեկը, ով երեխա ցանկանար և իր սերը տար այդ երեխային:

Տեսեք, այս երեխաներին վերցնողները, առանց ստանալու որևէ մեկի համաձայնությունը, նրանց ուղարկել են զինվորականների և բյուրոկրատների ընտանիքներ: Սա եղել է պետության որոշումը: Հանրապետության քաղաքականությանը համահունչ գործընթացի մեջ են մտել, դա այն է, ինչ կիրառվել է հայերի և հույների նկատմամբ: Կատարվել է թուրքացնելու և քաղաքակրթելու տրամաբանությամբ:

-Երբ ֆիլմը նկարահանել սկսելու համար զրուցում էիք այդ կանանց հետ,  նրանցից ո՞ւմ  պատմությունից եք ամենաշատը ազդվել:

Հավատացեք, որ յուրաքանչյուր պատմության ժամանակ փշաքաղվել եմ, տարիներ հետո սկսում ենք խոսել նրանց կրած տառապանքների մասին, ըստ էության, սա շատ ապշեցուցիչ էր: Շատ հուզիչ էր լսել այդ դեպքերի մասին տարիներ ի վեր դրանց մասին չպատմած կանանցից, կիսել նրանց տառապանքները և դիտել, թե ինչպես են  փորփրվում իրենց վերքերը:

-Կայի՞ն այնպիսիք, ովքեր  չգիտեին իրենց տատիկների և մայրիկների ապրածների մասին:

Իմացող էլ կար, չիմացող էլ, սակայն բոլորն էլ շատ շահագրգռված և զգայուն են: Օրինակ` խոսեցինք մի կնոջ հետ, ով իր երեխաներին պատմել էր միայն 65 տարի հետո: Տասնյակ տարիներ ի վեր թաքցրել էր իր պատմությունը:

-Ձեր շնորհիվ իրենց տուն վերադարձողներ եղա՞ն:

Մեծամասնությունը ցանկացել է հետ վերադառնալ և գտնել իր տունը, եթե նույնիսկ բնակավայրերի անունները փոխված են եղել, փնտրել է: Իրենց մտքում ինչ էլ որ մնացել է, արցունքների մեջ պահ են տվել իրենց հողին: Այս տրավման փոխանցվել է հետագա սերունդներին: Կան ոմանք, որոնք փորձում են փնտրել իրենց ընտանիքները, կան նաև կորածներ… Մնացածների ապրածն էլ վախն է: Եղբայրներն էլ են հետաքրքրվել, շատ, շատ ցավալի է:

Մեր օրերում դեռևս կան աղջիկ երեխաներ, որոնց ամուսնացնում են` դեռ չհասունացած, տրամաբանությունը նույնն է. խլվում են իրենց ընտանիքներից:

Սա մի բռնություն է, որին ենթարկվում են աղջիկ երեխաները: Որպեսզի այսօր կարողանանք հասկանալ դա, պետք է խորամուխ լինենք պատմության մեջ տեղի ունեցածի մեջ և հաշվի նստենք դրա հետ: Պետք է կարգավորել համակարգն ու տրամաբանությունը: Դերսիմում կոտորածի ենթարկվել է ողջ ժողովուրդը, սակայն բռնության ու բռնաբարության` կանայք:  Եղել են կանայք, ովքեր ստիպված են եղել սպանել իրենց երեխաներին:

-Այսինքն ինչպե՞ս:

Թաքնվում են, որպեսզի զինվորները չգտնեն, երեխաներից մեկը աղմկում է, որպեսզի չբռնվեն, կինը փակում է իր երեխայի բերանը, շատ, շատ ցավալի է:

Նյութը ներկայացնում ենք կրճատումներով:

«Աքշամ» 28.11.2010

http://www.haber50.com/dersimin-kayip-kizlari-bulundu-330441h.htm