Միջամտությունը Հայոց պատրիարքարանի գործերին հակասում է լաիցիզմի սկզբունքին

Դիլեք Քուրբան

«Կառավարությունը միջամտեց հայկական համայնքի պատրիարքի ընտրությանը, այնպես միջամտեց, որ ի հայտ եկավ լրիվ նոր մի կրոնական պաշտոն»:

Հետզհետե ավելի շատ է հասկանալի դառնում, թե որքան դատարկ է «լաիցիզմ»-ի պնդումը, որի մասին անվստահ կերպով և ամեն պատեհ առիթի փողհարում է Թուրքիայի Հանրապետությունը: Գլխաշորի խնդրի պատճառով սուննի մուսուլման շրջանակների, կրոնական գործերի և պարտադրված կրոնական դասերի պատճառով էլ ալևիների մղած պայքարը ցույց է տալիս, որ այս պետությունը բոլորովին էլ աշխարհիկ չէ իրականում:  

Մյուս կողմից՝ մեր պետության «աշխարհիկության» թերևս ամենաուշագրավ ցուցանիշը անպատշաճ վերաբերմունքն է ոչ մուսուլման քաղաքացիերի հանդեպ: Եթե դրան անդրադառնանք հայկական համայնքի տեսանկյունից… Հանրապետությունը հիմնադրումից ի վեր հայերին ընդունել է ոչ թե որպես քաղաքացի, այլ` կրոնական համայնքի տարր, և նրանց հետ առնչվել է Հայոց պատրիարքության միջոցով, որին դիմել է որպես հայերի միակ ներկայացուցչի: Այն դեպքում, երբ մահմեդական մեծամասնությանը պատկանող անհատների և պետության միջև գոյություն չի ունեցել որևէ միջնորդ հաստատություն, պատրիարքարանը դրվել է հայերի և պետության միջև, և ընդունվել ոչ միայն կրոնական, այլև` սոցիալական, մշակութային, քաղաքական բոլոր հարցերում համայնքի միակ և բացարձակ ներկայացուցիչ:

Ինչպե՞ս է ընտրվում հայոց պատրիարքը

Այս խնդիրն ունի նաև ժողովրդավարական չափանիշ: Ի տարբերություն Կրոնական գործերի նախագահի, որը նշանակվում է կառավարության կողմից, հայոց պատրիարքը, եկեղեցու ավանդույթների համաձայն, ցմահ ընտրվում է համայնքի քվեներով: Թուրքիա պետությունը, անկասկած, միայն 50.000 հայերի հայեցողությանը չէր թողնելու` որոշելու, թե ով է լինելու և ինչպես է ընտրվելու այն մարդը, ով համարվելու է հայկական համայնքի միակ ներկայացուցիչը, և որին տրվելու են լայն իրավասություններ ու պատասխանատվություններ: Նախարարների խորհուրդը 1960 թ. զինվորական հեղաշրջումից անմիջապես հետո տեր է կանգնում իրավիճակին: 1961 թ. որոշման համաձայն` վճռվում է, որ հայոց պատրիարքն ընտրվի` ըստ Պատրիարքի ընտրության հրահանգի: Վերջինիս համաձայն` պատրիարքը չի կարող ընտրվել, քանի դեռ Ստամբուլի նահանգապետարանը չի որոշել ընտրության ամսաթիվն ու վայրը: Հայկական համայնքի` ընտրություններ անելու որոշումն այլևս բավարար չէ. կարևորը նահանգապետարանի համաձայնությունն է: Սուլթանության և խալիֆայության կողմից կառավարվող Օսմանյան կայսրությունում իրենց սեփական պատրիարքին ընտրող հայկական համայնքը ժողովրդավարական և աշխարհիկ Թուրքիայում ստիպված է այլևս ստանալ կառավարության թույլտվությունը: Ավելին` վերոհիշյալ որոշումը, որի համար ասվում է, թե «մեկանգամյա կիրառում ունի», այն օրվանից մինչ այսօր օգտագործվել է պատրիարքի բոլոր ընտրություններում: Իհարկե ժողովրդավարությունն էլ սահման ունի: Եվ ո՞րն է այդ սահմանը: Լաիցիզմը:

Իսկ եթե պատրիարքը չմահացա՞ծ մահանա

Ներկայիս հայոց պատրիարք Մեսրոպ Երկրորդը 2008 թ. սկզբից ի վեր տառապում է բանականության ունակությունները ոչնչացնող մի հիվանդությամբ: Այս իրավիճակը խորը անջրպետ է առաջացրել հայկական եկեղեցու և համայնքի միջև: Այն դեպքում, երբ քաղաքացիականները ընտրություններ են պահանջում` դա հիմնավորելով, թե պատրիարքը չի կարողանում իրականացնել իր պաշտոնական պարտականությունները, հոգևորականները դեմ են դուրս գալիս այդ պահանջին, քանի որ Մեսրոպ Երկրորդը դեռևս «ողջ» է: Մի կողմ թողնենք, թե ինչու են հոգևորականներն ընդդիմանում դրան, անդրադառնանք այն հարցին, թե ինչպես է խնդրին վերաբերվում Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը ներկայացնող կառավարությունը: Կառավարությունը 2010 թ. հուլիսին ոչ միայն չի բավարարվում համայնքի` պատրիարք կամ համապատրիարք ընտրելու դիմումը մերժելով, այլև հայտնագործում է լրիվ նոր մի պաշտոն, ըստ որի` միակ անձը, որին կարող են ընտրել հայերը, «պատրիարքի գլխավոր փոխանորդն» է: Հենց այստեղ է թաղված  շան գլուխը: Քանզի այն դեպքում, երբ պատրիարքի ընտրությունը ենթադրում է ժողովրդի քվեներ, «գլխավոր տեղապահը» կարող է ընտրվել 20 կամ ավելի հոգուց բաղկացած Հայոց պատրիարքարանի Գլխավոր խորհրդի կողմից, որը կազմված է միայն հոգևորականներից: Կառավարությունը դա հիմնավորում է այն փաստարկով, թե «ըստ հայկական համայնքի սովորույթների»` քանի դեռ պատրիարքը չի մահացել, ընտրություն չի կարող իրականացվել: Այնինչ նման սովորույթ չկա: Ինչպես գրում է «Ակօս»-ի գլխավոր խմբագիր Ռոբեր Քոփթաշը, մինչ օրս պաշտոնավարած 84 հայոց պատրիարքներից միայն 12-ն է վախճանվել իր պաշտոնին եղած ժամանակ: Մյուսները պաշտոններից հեռացվել են տարբեր պատճառներով. ստիպված են եղել պաշտոնաթող լինել կամ հրաժարական տալ սեփական կամքով:

Դեռ մի կողմ թողնենք կառավարության որոշման դեմ առարկելը. գլխավոր խորհուրդը 48 ժամվա մեջ պատրիարքարանի Հոգևոր խորհրդի նախագահ, արքեպիսկոպոս Արամ Աթեշյանին նշանակում է «պատրիարքի գլխավոր փոխանորդ»` մինչև Մեսրոպ Երկրորդի մահը: Այս իրավիճակի դեմ իրենց բողոքն արտահայտած և «Մենք ուզում ենք ընտրել մեր պատրիարքին» վերնագրով մի տեքստի տակ ստորագրած հազարավոր հայ քաղաքացիների ձայնը չեն անսում ո’չ հոգևորականները, ո’չ էլ կառավարությունը` այդպիսով ոտնահարելով հայերի ընտրության իրավունքը:

Սփյուռքի և Հայաստանի հետ հարաբերությունների հարցում Թուրքիա պետությանը հավատարմության երդում տված Աթեշյանի` ոչ միայն հոգևորականների, այլև պետության համար հարմար թեկնածու լինելու մեջ համոզվեցինք եվրոանդամակցության գծով Թուրքիայի գլխավոր բանագնաց Էգեմեն Բաղըշի այն ելույթից, որը նա ներկայացրեց անցած շաբաթ` Եվրոխորհրդարանում կազմակերպված «Կրոնական ազատությունը Թուրքիայում» թեմայով խորհրդաժողովի շրջանակներում:

Բաղըշի տված դասը` սուլթանության մասին

Բաղըշն իրեն ուղղված այն հարցին, որն ուշադրություն էր հրավիրում այն բանի վրա, թե իր կողմից որպես «պատրիարք» կամ «համապատրիարք» հորջորջված Աթեշյանը պատրիարք չի ընդունվում հայկական համայնքի կողմից, և հետաքրքրվում էր, թե ինչու է կառավարությունը խոչընդոտում պատրիարքի ընտրությունները, տվեց բավականին կոշտ և զգացմունքային մի պատասխան, որն անցնում էր դիվանագիտության սահմանները: Բաղըշը, ցավ հայտնելով նման «անարդարացի» հարցի կապակցությամբ, շեշտեց նաև, թե Աթեշյանը Մեսրոպ Երկրորդի առողջ եղած ժամանակ եղել է վերջինիս ամենավստահելի «ընկերը»: Դա էր հավաստում նաև այն, որ պատրիարքը հենց Աթեշյանին էր հանձնել իր ամենագաղտնի պաշտոնական փաստաթղթերը  և նրան նշանակել իրեն փոխանորդ: Աթեշյանը Մեսրոպ Երկրորդի ընկերը լինելու շնորհիվ ամենահարմար թեկնածուն էր:

Չգիտեմ` իր խորհրդականները հետագայում իրեն զգուշացրե՞լ են, թե ոչ, բայց Բաղըշն անհավատալի սխալ է թույլ տվել: Փաստորեն աշխարհիկ և ժողովրդավար մի երկրում ընտրովի պաշտոնը կարելի է հանձնել որևէ «ընկերոջ»: Այդ դեպքում վարչապետ Էրդողանն էլ, եթե մի օր հոգնի իր աթոռից, այն կարող է փոխանցել իր մտերիմ ընկերոջը` Բյուլենթ Արընչին: Մենք ընտրություն-մընտրություն չենք պահանջի: Ի՞նչ կասեք: Սուլթանությունը ողջ լինի:

27.11.2010

radikal.com.tr