Բացահայտված ինքնություն. ավելի շատ հայեր են հայտարարում իրենց ազգային պատկանելության մասին

 Գայանե Աբրահամյան

 

 

 

 

 

 

Photo: Taron Baloyan

«…ինքնությունս գտնելու դեռ երկար ճանապարհ ունեմ անցնելու»,- ասում է Սիդարը:

 

Երբ 16 տարեկանում ստամբուլցի Սիդար Յումլուին հորեղբայրն ասաց, որ ինքն իրականում հայ է, և իր հայրական կողմը հայեր են եղել, Սիդարը պապանձվեց:

Իրեն մշտապես քուրդ համարող երիտասարդը, որ ակտիվորեն պայքարում էր քրդական խնդիրների համար, մի օր հանկարծ պարզում է, որ իր պապերը եղել են կրոնափոխված (մահմեդականություն ընդունած) հայեր:

«Սկզբում չէի հավատում, բայց երբ ցույց տվեցին պապիս հին անձնագիրը, որտեղ գրված էր, որ անունը Կարապետ է, ազգանունը` Հարության, հասկացա, որ ինքնությունս գտնելու դեռ երկար ճանապարհ ունեմ անցնելու»,- «ԱրմենիաՆաուին» պատմում է 24-ամյա Սիդարը:

Որպես քուրդ մեծացած երիտասարդը, որ հայերի մասին շատ քիչ է իմացել, սկսեց փնտրել իր արմատները, հասկանալ, թե ինչո´ւ են իր պապերը ստիպված եղել լռել, թե ի´նչ դժվարությունների միջով են անցել, ու որքան իր նման հայեր կան, որ չեն էլ իմանում իրենց իրական ազգության մասին:

«Հայրս դժվարություններ է ունեցել, շատ է ճնշվել, դրա համար թաքցնում էր [իր ազգային պատկանելությունը], որ մեզ պաշտպանի,- ասում է Սիդարը` պատմելով իր ներքին ապրումների մասին,- շատ դժվար էր սկզբում. կյանքիս մի հատվածը գիտեի, որ քուրդ եմ, սովորել եմ քրդերեն, ապրել ու մտածել եմ որպես քուրդ, ու հիմա իմ մեջ մի տեսակ այլ մարդու էի հայտնաբերում»:

Կարսի կովկասյան համալսարանում քաղաքագիտություն ուսումնասիրող Սիդարն այժմ հետազոտում է իր հայկական արմատները, շրջում է տարբեր քաղաքներով ու գյուղերով, փորձում գտնել իր նման ծպտյալ հայերի:

«Շատ ահավոր պատմություններ եմ լսել ու հիմա հասկանում եմ, որ պիտի պայքարել, այս երկրում այնքան անմեղ մարդիկ են զոհվել, որ այլևս չենք կարող լռել»,- ասում է Սիդարը:

Ըստ պատմական աղբյուրների` 1915 թ. Ցեղասպանության ժամանակ մոտ 100.000 հայ երեխաներ ու կանայք են թրքացվել, ու այսօր Թուրքիայում մոտավոր հաշվարկներով կան 300.000 ծպտյալ, կրոնափոխված հայեր:

Սիդարն ասում է, որ վերջին շրջանում բավական ակտիվացել են ծպտյալ հայերը. «Ճիշտ է, շատերը դեռ վախենում են, բայց, օրինակ, Դերսիմցի հայերի միության ստեղծումն արդեն իսկ բավական մեծ քայլ էր»:

Մի քանի ամիս առաջ Թուրքիայի Արևելյան Անատոլիայի շրջանում` Թունջելի նահանգում, մեծ աղմուկ էր բարձրացրել Դերսիմցի հայերի միության ստեղծումը, որը պետք է օգնի ծպտյալ, իսլամացված հայերին վերագտնել իրենց ինքնությունը, հայերեն սովորել ու ծանոթանալ հայկական արժեքներին:

Ըստ թուրքական «Զաման» թերթի տվյալների` 8 ամիս առաջ ստեղծված միությանն անդամագրվել է մոտ 600 ընտանիք:

Դերսիմցի հայերի միության հիմնադիր Սելահաթին Գյուլթեքինը, որ դատարանով փոխել է իր անունն ու կրոնական պատկանելությունը, այժմ հայտնի է որպես Միհրան Փրկիչ:

«Արդեն չեմ ցանկանում, որ դերսիմցի հայերը թուրքական և քրդական անուններ ունենան։ Մենք պետք է ապրենք առանց թաքնվելու»,- ըստ «Սաբահ» թերթի՝ ասել է Միհրանը։

Սկզբնական շրջանում միությունը պետք է զբաղվի հայերեն չիմացող հայերին մայրենի լեզուն ուսուցանելով և Թունջելի նահանգում գտնվող հայկական գերեզմանների, եկեղեցիների վերականգնմամբ, սակայն, ըստ Սիդարի, նման միություններ հնարավոր է ստեղծվեն նաև այլ նահանգներում, որտեղ շատ հայեր կան:

Թուրքագետ, Երևանի պետական համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետի փոխդեկան Ռուբեն Մելքոնյանը, որը զբաղվում է իսլամացված հայերի ուսումնասիրությամբ, նրանց բաժանում է երեք խմբի:

Առաջինն այն ծպտյալ հայերն են, որոնք ներքին ամուսնություններով պահում են ազգային ինքնությունը, արտաքուստ մահմեդական են, սակայն թաքուն պահում են քրիստոնեական ծեսերը: Մյուս խումբը իսլամացված հայերն են, որոնց ծնողները ընդունել են իսլամ ու կարող են ամուսնանալ թուրքի հետ:
Երրորդը խառն ամուսնությունների սերունդներն են, որոնց մի կողմը իսլամացված հայ է:

«Ծպտյալները քիչ են ու դեռ վախենում են ի հայտ գալուց, իմ այցելություններից մեկի ժամանակ մի տարեց կին ասաց, որ իրենք գնում են մզկիթում աղոթելու, սակայն Հիսուս Քրիստոսին են աղոթում»,- պատմում է Մելքոնյանը:

ՀՀ սփյուռքի նախարարության ծրագրերում կա հայեցակարգ այլախոս և այլադավան հայերի համար, սակայն այն դեռ վերջնական մշակված չէ ու չի մեկնարկել:

Մինչ Հայաստանում կմտածեն իսլամացված հայերին «դարձի բերելու» հնարավորությունների մասին, Սիդարը կարծում է, որ գործընթացը սկսված է Թուրքիայում, և շատերը կփորձեն հասկանալ, թե իրականում ի´նչ ազգություն ունեն:

«Ես չեմ վախենում, էլ բան չունեմ կորցնելու` լեզուն կորցրել ենք, կրոնը կորցրել ենք, էլ ի՞նչ ունենք,- հարցնում է Սիդարն ու հպարտորեն հավելում,- հիմա միակ ճանապարհն այդ ամենը վերագտնելն է»:

Հատուկ շնորհակալություն Սոնա Խաչատրյանին` նյութի համար Սիդարի հետ արված հարցազրույցը հայերենից թուրքերեն և հակառակը թարգմանելու համար:

http://www.armenianow.com/hy/features/26111/islamized_hidden_armenians_turkey