Էրզրումի Օշվանք եկեղեցին փլուզման վտանգի տակ է
Աղթամարի պատարագից հետո Վան եկող-գնացող հայերի թիվն աճեց: Այս աճի հետ մեկտեղ տարածվեցին այն զրույցները, թե հայերը եկել են իրենց գանձերի հետևից:
Արտերկրից եկած մի հայ զբոսաշրջիկ հայտնում է. «Վանում Ին գյուղի եկեղեցին ավերում են: Նավով զբոսնելիս տեսանք: Գնացինք նրանց մոտ, խեսեցինք, ավերում են»: Նախ՝ փորձում ենք հասկանալ: Գանձագողերի մասին նավաստիներն ասացին. «Մեր երեխաներն են»: Վանի մեր ընկերները գնում են գյուղ: Վրանները հավաքված են, բայց պատի փլվածքը ակներև է: Ներսում ոսկի գտնելու փնտրտուքներ են եղել: Աշախատանքների ընթացքում գանձագողերը, հողը եկեղեցու դռնից հանելու փոխարեն, եկեղեցու պատի մեջ մի մեծ անցք են բացել, որպեսզի հողը այդտեղից դուրս հանեն:
Մյուս կողմից՝ նույն շաբաթ Սևան Նշանյանից լուր ստացանք Շիրինջեի Հոդրի հրապարակի աշտարակի բացման մասին: Այն էլ քանդելու նպատակ ունեն, այնպես, ինչպես Սևան Նշանյանի մյուս տները: Դրանից անմիջապես հետո էլ լուրեր պտտվեցին, թե Էրզրումի Օշվանք եկեղեցին փլուզման եզրին է: Տարիներ ի վեր Անատոլիայի տարբեր կողմերում փլուզման վտանգի տակ հայտնված եկեղեցիների նման Օշվանքը ևս ավերման վտանգի տակ է, քանի որ սյուները գողացել են, իսկ տեղում կոճղեր են դրել: Մեկը մյուսի հետ փոխկապակցված է, և ըստ էության՝ Թուրքիայի իրական պատկերն արտացոլելու համար կարևոր օրինակներ հանդիսացող այս երեք իրավիճակն էլ անհրաժեշտ է վերլուծել առանձին-առանձին:
Նախ՝ ՙմեր երեխաներ՚ կոչված անձինք Վանի գյուղացիներ են: Դեվեբոյնու (Դիվաբուն) վանքը գտնվում է Աղթամարի նավամատույցից մոտ 45 կմ հեռավորության վրա՝ Ին գյուղի առջևում` բավական դժվարամատչելիմի վայրում: Եթե արագընթաց նավ ունեք, ծովային ճանապարհով Աղթամարի նավամատույցից 40 րոպեում կհասնեք, հակառակ դեպքում` ժամեր կտևի:
Ոչ թե հողի տակ, այլ՝ հողի վրա
Արտերկրի հայերի մեծ մասը գիտի Վանի վանքերի տեղը: Իսկ նրանք, ովքեր չգիտեն, կարող են գտնել` օգտվելով ՙԱկօս՚-ի սեպտեմբեր ամսվա համարում լույս տեսած Վանի 90-ից ավելի վանքերի տեղը ցույց տվող քարտեզից: Աղթամար կղզու պատարագից առաջ և հետո Վան եկած-գնացած հայերի թվի աճի հետ մեկտեղ նկատվում է նաև այս եկեղեցիներ ուխտի եկածների աճ: Ահա այս աճին զուգընթաց սկսեցին տարածվել լուրեր, համաձայն որոնց` «Հայերը եկել են իրենց գանձերի հետևից»: Որպես սրա արդյունք` Դեվեբոյնուի վանքի պատը փլվել է: Ճիշտ այնպես, ինչպես Ալթընսաչի Սուրբ Թովմաս վանքը:
Հոդրի հրապարակ
Մի կողմից՝ շարունակվում է թուրքական պետության մտածելակերպի մեջ առկա ավերելու քաղաքականությունը, մյուս կողմից՝ հայերը շարունակում են կառուցել: Ինչքան էլ ասեն, որ Նշանյանի տները կառուցվել են անօրինական, ես այն գնահատում եմ հանրապետական հասարակարգին և պետության ֆաշիստական քաղաքականությանն ընդդեմ կեցվածք: Մի կողմից, երբ պետության և ժողովրդի ձեռքով շարունակվում է այս երկրում ապրողների ինքնության համար մեծ կարևորություն ունեցող պատմական կառույցների փլուզումը, երբ թույլ չի տրվում կառուցել մի նոր եկեղեցի կամ էլ վանք, նույնիսկ առկա կոթողները, Հեյբելիա կղզու վանական դպրոցի բացումը նման մեծ խնդրի առաջ է կանգնեցնում, Նշանյանի տները, ժայռ-գերեզմանները, Հոդրի հրապարակի աշտարակը դեռևս այս երկրում ստեղծագործել ցանկացողներին հույս է տալիս:
Եթե Օշկվանքը վրացական լինի, ի՞նչ կլինի…
Հետաքրքրական է նաև Էրզրումի Օշկվանքի վերաբերյալ լուրը, համաձայն որի` եկեղեցու սյուները գողացողները սյուների փոխարեն կոճղեր են դրել, որոնք սկսել են փտել, և արդյունքում եկեղեցին կանգնել է փլուզման վտանգի առաջ: Լրատվական ալիքներով քննարկեցին ոչ թե այն, որ եկեղեցու սյուները գողացել և տեղը կոճղեր են դրել, այլ այն, որ փտած կոճղերի պատճառով եկեղեցին կարող է փլվել, և վրացական կառավարությունը խոստացել է վերանորոգման աշխատանքներ սկսկել: Այժմ նախ անդրադառնանք եկեղեցու անվանը` Օշվանք: Ակօսում հարյուրավոր անգամներ գրել ենք, թե «վանք» անունով վայրն ինչպե՞ս կարող է վրացական համարվել: Դուք ջանք մի գործադրեք, ես կասեմ. սա թուրքական պետության մշակութային քաղաքականության «խորամանկությունն» է: Պետությունը համարում է, որ հայերի` պատմության ընթացքում երկար ժամանակ վրացական թագավորության տիրապետության տակ լինելը հարմար առիթ և, ըստ էության, այս կառավարությունը, որի հետ խնդիրներ ունեմ, մտածում է, թե ինչպես խառնվի. «Արի’, վրացի հարևան: Այս եկեղեցին պատկանում է երկար ժամանակ քո տիրապետության տակ գտնված հայ ժողովրդին, սակայն մենք չենք կարող նրանցով զբաղվել, դու այն վերանորոգիր, իսկ եկեղեցին էլ թող գրանցվի որպես վրացական: Կամ, եթե չես ցանկանում, մի վերանորոգիր, ըստ էության՝ ցանկանում ես քո երկրում գտնվող հայկական եկեղեցիները քանդել: Իսկ այստեղի եկեղեցին լքված է, ինքնիրեն կփլվի»: Տե’ս, տե’ս, տե’ս…
Վրաստանը վերջին հինգ տարվա ընթացքում բազմիսց հայտնվել է միջազգային մամուլի ուշադրության կենտրոնում՝ իր երկրում գտնվող հայկական եկեղեցիները և գերեզմանոցները ավերելու հարցի առնչությամբ: Թիֆլիսի հայկական գերեզմանոցի վրա այժմ վեր է խոյանում հսկայական վրացական եկեղեցի: Գերեզմանոցից մնացել է չորս պատ: Կկարծեք, թե հայ գրականության մայրաքաղաք համարվող Թիֆլիսում այս ժողովուրդն այնքան քիչ է եղել, որ գերեզմանոցը այսքան տեղ է զբաղեցում:
Բացի այդ՝ ինչու՞ են եկեղեցու վերանորոգման համար աջակցություն խնդրում վրացական կառավարությունից: Այս կառույցներն այս երկրի արժեքներն ու պատմությունն են: Այս առաջարկն արդյո՞ք չի վկայում, որ Թուրքիան տեր չի կանգնում իր արժեքներին: Հետո էլ ասելու են, թե եկան, տունը, գյուղը ունեցվածքը, երկիրը ձեռքից վերցրին:
Հետգրություն: Վերջին պարագրաֆը գրելիս մտածում եմ` Վրաստանը՝ մի կողմ, եթե Թուրքիան իր հողերում ապրող հայերի նույնիսկ գերեզմանները առանց թալանելու պահպաներ, ինչքա~ն մեծ տարածք կներառներ…
Արիս Նալջը (պահոց)
«Ռադիքալ», 22.11.2010
Leave a Reply