Քուրբան բայրամի նախօրեին Դիարբեքիրում ենք: Սուրի քաղաքապետ, Խաղաղությունևժողովրդավարությունկուսակցության անդամ Աբդուլլահ Դեմիրբաշի հյուրերն ենք: Գարնանային եղանակ է: Բոլորն ուրախ են: Եկանք, որպեսզի ուսումնասիրենք «Մշակույթի փողոց» նախագիծը, որին քաղաքապետարանը մեծ կարևորություն է տալիս: Քաղաքապետի աշխատասնեյակում բոլորս միասին ենք` հայ, ասորի, քելդանի, եզդի, ալևի և իսլամական հայացքների տեր առաջնորդներ: Չափազանց հետաքրքիր քննարկումներ ենք անում, օրինակ` 1915 թ. հայոց ջարդերի ժամանակ քրդերի խաղացած դերը կամ էլ դերը, որը ստիպել են խաղալ, այն սարսափելի և արյունալի շրջանի վերաբերյալ տատիկների և պապիկների փոխանցած պատմվածքներ և այլն: Մալա Հադի անունով մի շեյխ ասում է. «Այն շրջանում որոշ իսլամի գիտակներ ոչ մուսուլմաններին սպանելու դիմաց քրդերին խոստացել են դրախտում 70 պալատ, յուրաքանչյուրի մեջ` 70 սենյակ, իսկ ամեն մի սենյակում 70 հավերժահարս: Ոմանք հայերի վրա հարձակվել են ունեցվածքին տիրանալու մղումով, քանի որ հայերը շրջանի բուրժուաներն էին, և առևտուրը կենտրոնացած էր նրանց ձեռքում: Ահավասիկ, մեղավոր ենք եղել, մեզ մեկս մյուսով նվազեցրել են»:
Ինչպես որ եղել են թուրքեր, որոնք փրկել են հայերին կոտորածից, այնպես էլ եղել քրդեր: Հետաքրքիր, սակայն միևնույն ժամանակ չզարմացնող մի պնդում ևս. «Այն օրերին հայկական կոտորածները ղեկավարած աշիրեթներն այսօր գյուղի պաշտպաններ են»:
Դեմիրթաշն ասելով` «Մենք պատրաստ ենք առերեսվել մեր անցյալի հետ», համարում է, որ «Մշակութային փողոց» նախագիծը կարևոր քայլ է այս գործընթացում: Փողոցը գտնվում է Դիրաբեքիրի հայտնի Գյավուր թաղամասում: Այսօր հայտնի է որպես Հանչեփեք: Եվ մինչև վերջերս ձեռք էր բերել պոռնկության, թմրավաճառքի և ավազակների կենտրոնի համբավ: Քաղաքապետարանի ջանքերով արդեն Հանչեփեքը զբոսաշրության կենտրոն դառնալու թեկնածու է:
Երբեմնի ավերման վտանգի տակ հայտնված Մոր Փեթյում քելդանիական եկեղեցին երկու ընտանիքից բաղկացած համայնքի ջանքերով վերանորոգվել է: Երկու շաբաթը մեկ ասորական համայնքի քահանա Յուսուֆ Աքբուլութը աղոթքներ է կատարում: Քելդանի համյանքի ղեկավար Յուսուֆ Քարադայն ասում է. «Մեր դռները բոլորի առաջ բաց է, միայն թե մեզ թող ծաղրի չենթարկեն»:
Եկեղեցուց քիչ այն կողմ մեր առջև հայտնվում է Սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցին, որը, համաձայն ոմանց, Միջին Արևելքի ամենամեծ եկեղեցին է: Վիթխարի չափերի հասնող եկեղեցու տանիքը վերանորոգվել է քաղաքապետարանի նյութական և տեխնիկական աջակցությամբ: Մինչդեռ, երբ վերջին անգամ տեսա եկեղեցին, որպես այդպիսին` տանիք չուներ: Ամենուրեք լցված էր խոտով և աղբով: Ամենավերջին քայլը ալևիների և եզդիների համար մշակութային կենտրոններ բացելն ու փլուզման եզրին գտնվող հրեական սինագոգը վերանորոգելն է:
Իմանում ենք նաև, որ այս ընթացքում Բյույուքշեհիրի և Բաղլարի քաղաքապետարանները սկսել են ալևիների աղոթատեղիի (cemevi) շինարարությունը: Իրոք, արժե տեսնել «Մշակույթի փողոցը»: Ըստ էության, երբ մենք զբոսնում էինք, ստամբուլցի զբոսաշրջիկները` լուսանկարչական սարքերը ձեռքներին, հիացած այս ու այն կողմ էին նայում: Հետաքրքիր պատահականության արդյունքում մեզ է միանում նաև լեզվաբան Սևան Նշանյանը: Այդ ընթացքում իմանում ենք, որ նորից հայր է դարձել: Կինը` Այնուրն ու վեց ամսական աղջիկը` Անահիտը, մեզ ուրախացնում են:
Սևանը եկել է Թուրքականտնտեսականևսոցիալական հետազոտությունների հիմնադրամի նախագծի համար: Թեման և’ հետաքրքիր է, և’ չափազանց կարևոր, որովհետև Արդարություն և զարգացում կուսակցության առաջ քաշած բարեփոխումների մասն է. այն է՝ շրջանի գյուղերին տալ իրենց նախկին անունները: Սա առողջ կերպով է կատարվում, և Սևանն էլ ղեկավարում է աշխատանքները: Իրոք, Թուրքիան առաջ է գնում: Յեզդիներին ներկայացնող Յըլմազ Դեմիրայը փոփոխությունը հետևյալ խոսքերով է նկարագրում. «Նախկինում մենք` եզդիներս, վախենում էինք փողոց դուրս գալ: Մեզ վրա քար էին նետում: Ոչ ոք չէր սեղմում մեր ձեռքը, ասում էին, որ հարամ է: Այսօր որոշ խնդիրներ այլևս չկան: Մեր ունեցվածքը յուրացրած մուսուլման քրդեր կան: Օրինակ` դեռևս Վիրանշեհիրում կան քաղաքացիներ, ովքեր բենզին վաճառող մեր ընկերների հետ առևտուր չեն անում` ասելով, որ եզդի է: Սակայն որոշ ժամանակ առաջ մսագործի մոտ հանդիպեցի թաղամասի իմամին, և նա ձեռքս սեղմեց»:
Հաճախ անջատողականության հետ քննադատվող (բնականաբար, չափազանց սադրիչ կարգախոսներ ունեն) Խաղաղություն և ժողովրդավարություն կուսակցության անդամների ցուցաբերած ջանքերը` տարբեր ժողովուրդներին, կրոնները և մշակույթները վերակենդանացնելու և դրանց միջև բարեկամական կամուրջներ կառուցելու, իրոք, ուշադրության արժանի են: Վերջին դիտարկում. Այս ընթացքում Ժողովրդահանրապետական կուսակցության փոփոխությունը շրջանում ոգևորություն է առաջացրել: Հատկապես Փարիզում Քեմալ Քըլըչդարօղլուի և Թալաբանիի հանդիպումը, Ահմեդ Քայայի և Յըլմազ Գյունեյի գերեզման այցը ուրախությամբ է ընդունվել:
Բոլորիդ մաղթում եմ ուրախ և առողջ տոն…
Ամբերին Զաման
«Հաբերթուրք»
16.11.2010
http://www.haberturk.com/yazarlar/572090-diyarbakirda-guzel-seyler-oluyor
Leave a Reply