Թուրքիայում միակ հայկական գյուղը

Այնտեղ` հեռուներում, մի գյուղ կա, որը Թուրքիայի միակ հայկական գյուղն է: Վաքըֆլը գյուղն է, որը գտնվում Հաթայ նահանգի Սամանդաղ գավառում: Նախ` զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ` առանց քիմիական նյութերի, և արտադրում են միայն օրգանական արտադրանք:

Այս հարցում նաև միակ գրանցված վայրն է: Եվ երկրորդ` Վաքըֆլըի պատմությունը ձգվում է շատ հին անցյալ: Վաքըֆլըն Թուրքիայի միակ հայկական գյուղն է, որտեղ ապրողները շատ չեն փոխվել:

Անթակիա քաղաքում, որտեղ տասնյակ տարիներ ի վեր եղբայրաբար ապրում են սուննիներ, ալևիներ, արաբ ալևիներ, ուղղափառ արաբներ, հրեաներ ու թուրքեր, կա նաև մի ազգ` հայերն են: Դարավոր ծառերի ստվերում` Մուսա լեռան փեշերին հիմնված փոքրիկ, մաքուր մի գյուղ ունեն հայերը: Այդ գյուղի անունը Վաքըֆլը է, գտնվում է Սամանդաղ գավառում: Իսկ գյուղի պատմությունը շատ հին է. Դուք ասեք` 2000-3000 տարի, իսկ քաջատեղյակ աղբյուրները թող ասեն` 1800-1900 տարի… Իսկ գյուղի կառույցների ճարտարապետությունն արտացոլում է գյուղում ապրողների մշակույթն ու հավատքը: Սրա վառ օրինակ կարող է հանդիսանալ գյուղի եկեղեցին, որը մնացել է 19-րդ դարից. 1997 թ. վերանորոգվել է: Իսկ գյուղի վերջում գտնվող գերեզմանոցը ապացույց է, որ Վաքըֆլըում դարեր ի վեր միայն հայեր են ապրել: Որովհետև տիկին Գուհարը, ում գյուղում շրջելիս հանդիպեսցինք եկեղեցու բակում, որտեղ մտել էինք շունչ քաշելու, ասում է. «Այս անգամ առանց ձեր հարցնելու, թե «այս գյուղ որտեղից եք եկել»,  ձեր հարցին պատասխանենք: Մենք որևէ տեղից չենք եկել այս գյուղ, այս գյուղի մշտնջենական գյուղացիներն ենք»: Իսկ գյուղապետ Պերճ Քարթուն, ով մեզ միացել էր Վաքըֆլը գյուղ կատարած մեր ճանապարհորդության ընթացքում, մեզ հակիրճ տեղեկություններ էր տալիս գյուղում ապրողների և բնակչության մասին:

Վաքըֆլը գյուղում ապրում է երկու հազար հայ

Վաքըֆլըն 1940-ական թթ. ունեցել է շրջանի ամենաշատ բնակչությունը, սակայն 1960-ական թթ, դեպի Եվրոպա սկսած արտագաղթի  հետևանքով այս թիվը զգալիորեն նվազել է, դրան գումարած` նաև կրթություն ստանալու համար մեծ քաղաքներ մեկնածները… 1964 թ. մինչև 300-ի նվազած բնակչության թիվը հասավ 70-80-ի: Եվրոպյում և Ստամբուլում բնակվողները ներառյալ` Վաքըֆլըում գրանցված 2 հազար մարդ կա: Իսկ հեռվում ապրողներն ամեն հարմար առիթով գյուղում շունչ են քաշում: Օգոստոսի երկրորդ կիրակի օրը տոնվող Մայրամ Աստվածածնի տոնին Վաքըֆլըի գյուղցացիները հավաքվում են: Այդ ժամանակ գյուղի բնակչության թիվը հասնում է հազարի: Վաքըֆլըի հայերը արձակուրդները Վաքըֆլըում են անցկացնում: Օրինակ` Հովհաննես Սիլահլըն, ով նստած է անմիջապես եկեղեցու դիմաց, նրանցից մեկն է: Ֆինանսական խորհրդատու է, աշխատում է Իսքենդերոնում /Ալեքսանդրետ/: Երկու շաբաթը մեկ գյուղ գալով` այցելում է մորը և շաբաթվա վերջն անց է կացնում այստեղ հանգստանալով: Յոթանասունամյա թոշակառու Ջանիկ Չափարը, ով ստիպված է եղել գաղթել Գերմանիա,  ամեն գարուն իր ընտանիքի հետ արձակուրդն անց է կացնում գյուղում:

Վաքըֆլըն միակ և վերջին հայկական գյուղն է, որի կարգ ու կանոնը չի խախտվել

Անթակիայից 30 կմ հեռավորության վրա գտնվող Վաքըֆլը գյուղի կարևորությունը կայանում է նրանում, որ, Հայսատանի գյուղերը չհաշված, և’ գյուղի պատմության, և’ ճարտարապետական կառույցների տեսանկետից աշխարհի վրա հիմնված միակ հայկական գյուղն է: Ըստ էության 1938 թ. Մուսա լեռան շրջակայքում Վաքըֆլըի նաման 6 հայկական գյուղ էլ է եղել, սակայն Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո տեղի ունեցած քաղաքական զարգացումների արդյունքում, և երբ Ֆրանսիայի կողմից բռնազավթված Հաթայը 1938 թ. հանձնվեց Հանրապետական Թուրքիային, շրջանում ապրող հայերը ևս ենթարկվեցին տեղահանության: Մեծ մասը որոշեց գաղթել Սիրիա և այնտեղ շարունակել իր կյանքը: Իսկ Վաքըֆլըի բնակչության մեծ մասը նախընտրեց լինել Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի: Բանկանաբար այստեղից էլ գնացողներ եղան: Ամեն մի ընտանիքում առանձին դժբախտություն կա. ոմանց մորեղբայրն է գնացել, ոմանց մայրը, հայրը: Սակայն հայերը, որոնք չեն հրաժարվել Վաքըֆլըից ,տարիներ ի վեր ապրել են այս հողերում, որոնք համարում են իրենց հայրենիքը: Օրինակ` նրանցից մեկն է 78 տարեկան Արաքսի մորաքույրը, ում տանը հյուրընկալվեցինք երեկոյան թեյելու: Նա 6 տարեկան է եղել, երբ բաժանվել է մորից և հորից: Չնայած շատ փոքր է եղել, սակայն այս գյուղից գնալ չի ցանկացել: Ծնողներն էլ նրան հանձնել են զավակներ չունեցող հորեղբոր խնամակալությանը: Տարիներ ի վեր չեն կարողացել հանդիպել, սակայն արդեն կարողանում են հեռաձայնել և իրար հետ խեսել: Ըստ էության, գյուղում ում էլ հարցնես, բոլորի պատմությունն էլ նույնն է, միայն անուններն են տարբեր: 

Հայ լինելը լավ կողմեր էլ ունի, վատ կողմեր էլ…

 Քանի որ գյուղը հայկական է, բնականաբար չենք կարող չանդրադառնալ նաև խնդիրներին: Շաբաթվա վերջին մոր մոտ հանգստանալու եկած Հովհաննես Սիլահլըն լիցեյն ավարտել է Հրանտ Դինքի հետ Ստամբուլի հայկական դպրոցում: Սակայն լիցեյից հետո Հաթայ վերադառնալով` բնակվել է Իսկենդերոնում և սկսել աշխատել: Երբ հարցնում ենք, թե «դժվարությամբ է աշխատանք գտել», ասում է. «Ընդհակառակը, հայ լինելս հեշտացրել է աշխատանք գտնելու գործընթացը: Մարդկանց մոտ հայերը շիտակ, վստահելի  մարդկանց համբավ ունեն: Այս իսկ պատճառով  ուր էլ որ գնացել եմ, գործերս կարգավորել եմ»: Սակայն կա նաև սրա հակառակ կողմը: Օրինակ` Ավետիս պապիկի փեսան` Ջանիկ Չափարը, նրանցից է, ում հայ լինելու հանգամանքը աշխատանքի համար խոչընդոտ է հանդիսացել: Ստիպված է եղել հրաժարվել Թուրքիայի քաղաքացիությունից և դառնալ Գերմանիայի քաղաքացի:

 zaman.com.tr
14.11.2010
Սևիմ Շենթուրք /s.senturk@zaman.com.tr/

Նկարները` Գևորգ Պետրոսյանի