Թող ամեն մեկը դատարկի ի’ր կոյուղին

Գյունտեր Գրասսը չխնայեց.

«Անգլիան նույնպես պետք է

առերեսվի իր գաղութարար

ոճրագործությունների հետ:

Ոչմի երկիր միայն

Գերմանիային մատնացույց

անելուիրավունք չունի:

Ամեն մեկը պետք է դատարկի

սեփական կոյուղին»:

 Լյուբեք քաղաքի մերձակայքում գտնվող Բեհլենդորֆ անտառում տեղակայված իր գրասենյակում խոսում ենք «Սոխը կճպել» վերնագրով իր հուշագրության արձագանքների մասին: Երբ չորս տարի առաջ անդրադարձել էր իր այն տարիներին, երբ ինքը` դեռ մի ամուրի երիտասարդ, ուղարկվել էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ֆաշիստական Գերմանիայի SS-ի զորքերի դիվիզիա, տեղիք էր տվել վերջին 50 տարվա մեջ ամենալայն քննարկումներին: Ինձ հիշեցնում է, որ երբ այս թեմաներից է խոսել 1960-ականներին, ոչ մի հակազդեցություն չի ստացել:

«Սոխը կճպել» վերնագրով հուշագրությունը եռագրության առաջին գիրքն էր, իսկ երկրորդը` «Տուփ» վերնագրով, հրատարակվում է այս շաբաթ` Անգլիայում:

«Տուփ»-ի առնչությամբ ասում է, թե այդ գիրքն իր հուշերի ընտանեկան հատվածն է. «Այնտեղ պատմվում է իմ երեխաների մասին: Թե ինչպիսի հայր է այն մարդը, որի գլուխն անընդհատ զբաղված է սեփական գրքերով…»: Գրքում փոխել է «չորս ուժեղ կանանցից» ունեցած իր զավակների անունները: Երեխաներից չորսը առաջին ամուսնությունից են, բացի այդ` ներկայացված են այն երկու կանանցից ունեցած աղջիկները, որոնց հետ ապրել է համատեղ, ինչպես նաև` ներկայիս կնոջ` Ութեից ունեցած երկու որդիները: Արդեն 17 թոռան տեր պապ է: Հետևյալ կերպ է հիշում այն օրերը. «Ես մշտապես երեխաներով շրջապատված կյանք եմ վարել և երբեք չեմ անհանգստացել մանկական ձայներից»: Ասում է նաև, թե իրեն երեխաներից առավել պետք է որ նրանց մայրերն անհանգստացրած լինեն. բարեբախտաբար` վերջին 30 տարին անցկացրել է անկախ ոգի ունեցող մի կնոջ հետ, որը հարգել է իր ձգտած մենակությունը: Հաճույքով է պատմում Ութեի մասին՝ ասելով. «Թերևս միայն նա է, ով ուշադիր է եղել, որպեսզի չթողնեմ գրելը»:

Գրասսի ինքնությունը որոշ չափով ձևավորվել է նաև որպես գաղթական: Այդ կապակցությամբ ասում է. «Հայրենիքն այնպիսի մի բան է, որ մարդ զգում է միայն կորցնելիս: Բավականին վաղ հասկացա, որ սիրտն անհնար է վերանորոգել: «Թիթեղյա թմբուկը» մասամբ գրել եմ` լեհական տարածքները հետ վերցնելու տեսակետին պատասխանելու նկատառումով»: Ասում է, թե իր ծննդավայրը գրեթե լիովին ոչնչացված է, բայց սիրում է իրեն հասկացող գաղթականների հետ հանդիպել և նրանց հետ զրուցել կորցրածի մասին: «Գորտի օրագիրը» վերնագրով գրքում պատմում է այն միլիոնավոր գերմանացիների մասին, ովքեր պատերազմից հետո արևելքից արևմուտք են աքսորվել: Ասում է, որ աքսորներն սկսվել են գերմանացիների կողմից: «Նույն բանը պատահում է նաև քաղաքների ռմբակոծման դեպքում: Գերմանական ոճիրը համընկավ անգլիական և ամերիկյան հանցագործությունների հետ: Դրեզդենում տեղի ունեցածների նման, սակայն դա չի կարող մեղմացնել դաշնակիցների գործած հանցանքը»:

«Այդ գործը սկսել են թուրքերը»

Նա ուժեղ դիմադրություն է ցուցաբերել Գերմանական աքսորների կազմակերպության կողմից ձեռնարկված հուշարձան-թանգարան կառուցելու նախաձեռնությանը: «Որովհետև դա միայն գերմանական հեռանկարով, միակողմանի մոտեցում է»,-ասում է և հավելում,-«Երկրից դուրս աքսորելը սկզբնավորվել է Թուրքիայում` Հայոց ցեղասպանությամբ: Այնուհետև դա կիրառվել է նաև գերմանացիների կողմից, և նույն բանն են արել նաև պատերազմում հաղթանակածները: Այս տարի, երբ գնացի Ստամբուլ, հետևյալն ասացի այնտեղ. «Մենք` գերմանացիներս, նույնպես ստիպված եղանք առերեսվել մեր գործած հանցանքների հետ: Թուրքիան ժամանակի կարիք է զգում, բայց չի կարող խուսափել իրեն իրականության առաջ բացելուց»:

Եթե անգամ որոշ երիտասարդ գերմանացիներ Գրասսին քննադատեն էլ անցյալից կառչած լինելու մեջ, ինքը օգուտ է քաղում անցյալում ստացած դասերից: Ասում է. «Հաղթանակը հիմարացնում է: Պատերազմում պարտված գերմանացիները հնարավորություն ստացան ստիպված լինել մտածելու անցյալի մասին, իսկ հաղթանակողները չմտածեցին: Թերևս մի օր Անգլիան նույնպես կմտածի իր գաղութարար հացագործությունների մասին… Ոչ մի երկիր միայն Գերմանիային մատնացույց անելու իրավունք չունի: Ամեն մեկը պետք է դատարկի սեփական կոյուղին»:

Ըստ նրա` «Արևմուտքի բարոյական ձայնը» համոզիչ չէ: Հետևյալ հարցն է տալիս. «Այն դեպքում, երբ Ամերիկան պատերազմական հանցագործություն չի համարում Հերոսիմայի և Նագասակիի վրա ատոմային ռումբ նետելը, մենք ինչպե՞ս կարող ենք արգելք լինել Իրանի` ատոմային ռումբի ստեղծմանը»: Նյուրնբերգյան դատարանները իրավացիորեն դատապարտեցին պատերազմական հանցագործներին, բայց Բուշի և Չեյնիի վարչակարգերը ևս արժանի են պատերազմական ոճրագործների դատարանում լինելու, սակայն դա երբեք չի իրականացվի: «Այդ պատճառով էլ Նյուրնբերգի դատարանները վերածվեցին փչոցի, խաղաքարտի` ծայրահեղ աջակողմյանների ձեռքին, ովքեր կարող են ասել. «Այդպես չի եղել»:

Գրասսի համոզմունքով նեոնացիստական կուսակցություններից շատ ավելի վտանգավոր են, իսլամը համար առաջին թշնամի ցույց տալով, ծայրահեղ աջերից քվե ստանալու համար կրկես հիմնած ժողովրդավարական կուսակցությունները, ինչպես դա եղավ Հոլանդիայում:

04/11/2010

«Ռադիկալ» օրաթերթ