Ստամբուլի Հայկական դպրոցները

 

1. Հայկական դպրոցները եկամուտ չունեն, նվիրատվություններով են գործում

Հայկական դպրոցները, որոնք Ազգային կրթության նախարարության բյուջեից հատկացումներ  չեն ստանում, պահանջում են Լոզանի պայմանագրով ստացած իրենց իրավունքները: Դպրոցի ղեկավար (ուսմասվար) Փայլանն ասաց. «Պետությունից յուրաքանչյուր աշակերտի համար երկու հազար լիրա խնդրեցինք, պետք է շատապ միջոցներ ձեռնարկել, այլևս  համբերություն չունենք վաքըֆների ունեցվածքը հետ ստանալու համար: Ստամբուլում 16 դպրոց ունենք, որոնցից երկուսն է գործում իր բյուջեով, իսկ մնացածը գոյատևում են բարեգործական ներդրումների և նվիրատվությունների շնորհիվ»: Յեշիլքյոյի հայկական դպրոցի ղեկավար (ուսմասվար) և դպրոցներին կից վաքըֆների հիմնադրած Կրթական հանձնաժողովի համակարգող Կարո Փայլանը, պատասխանելով «Բիանեթի» հարցերին, հայտնեց, որ հայկական համայնքային վաքըֆներին կից 16 դպրոցներում սովորում է երեք հազար երեխա:

Հայկական դպրոցների օրինական կարգավիճակը ո՞րն է:

Ո’չ պետական, ո’չ էլ մասնավոր դպրոցի կարգավիճակ ունենք: Եթե պետությանը պետք է, պետական դպրոց ենք, եթե ոչ` մասնավոր: Որպես պետական դպրոց` երբեմն շատ լուրջ վերահսկում են, երբեմն էլ մասնավոր դպրոցի նման ենթարկվում ենք ֆինանսական հսկողության: Հատուկ կարգավիճակ չունենք: Անցյալ տարի Ազգային կրթության նախարարի հետ հանդիպման ժամանակ հատուկ կարգավիճակ պահանջեցինք: Պահանջում ենք, որ սա օրինական հիմք ունենա և դրական խտրականություն ներառի:

Ազգային կրթության նախարարությունն ինչպե՞ս ընդունեց այս պահանջը:

Ասում են, որ պետք է ուսումնասիրեն: Կարծում եմ, որ նախարարը լավ նպատակներ ունի, սակայն գիտեմ, որ շատ դանդաղ աշխատող նախարարության բյուրոկրատիայի պատճառով այս աշխատանքները հեշտ չեն լինելու:

Ազգային կրթության նախարարությունը հայկական դպրոցներին բյուջեից գումար հատկացնու՞մ է:

Ո’չ, ընդհանրապես գումար չի հատկացնում: Մինչև 1974 թ., որպես Լոզանով ստանձնած պարտականություն, թեկուզ և շատ քիչ, բայց յուրաքանչյուր աշակերտի համար գումար էր հատկացնում: Լոզանում պետությունը պարտավորվեց օգնել փոքրամասնություների դպրոցներին (փոքրամասնություններն ունեցվածք ստացան և օրենքի մեջ փոփոխություն կատարվեց): 1974 թ. վերացավ նաև այս օգնությունը: Նախարար Նիմեթ Չուբուքչուից պահանջեցինք, որ վերականգնի այս օգնությունը: Պահանջը քննարկվում է, հուսով ենք, որ մի բան դուրս կգա:

Թի՞վը հայտնի է: Ի՞նչ եք առաջարկել:

Յուրաքանչյուր աշակերտի համար երկու հազար լիրա ենք առաջարկել: Դպրոցներին կից վաքըֆները շատ քիչ եկամուտ ունեն, սա մեզ համար հավելյալ աղբյուր կլինի:

Դպրոցները որտե՞ղից են եկամուտ ստանում:  

Յուրաքանչյուր դպրոցին կից վաքըֆ կա: Եթե վաքըֆը անշարժ գույք ունի, այն տալիս է վարձակալական հիմունքներով և ստացած եկամուտով կարգավորում է իր բյուջեն: Եթե վարձակալության եկամուտներ չունի, ուսանողներից նվիրատվություն է ստանում: 16 դպրոց ունենք, որոնցից միայն երկուսն են կարգավորում իրենց բյուջեն: Մնացած դպրոցները գործում են բարեգործների հատկացումների և նվիրատվության շնորհիվ:

Կան նաև սոցիալապես անապահով և ապահով երեխաներ…

Բնականաբար: Ըստ էության, եթե այս պահին վաքըֆների բռնագրավված ունեցվածքը ետ վերադարձնելու դատական հայցերը շահենք և մեր ունեցվածքը հետ ստանանք, կարող ենք մեր բոլոր աշակերտներին անվճար կրթություն տալ: Սակայն ունեցվածքի հետ ստանալու գործընթաացը անմիջապես չի լինի: Դատական գործերը շարունակվում են, դեռ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի աստիճան կա: Չգիտեմ` արդյո՞ք մենք այդքան համբերություն ունենք: Անհրաժետ է այս հարցում շտապ որևէ նախագիծ իրականացնել:

Սփյուռքից աջակցություն ստանու՞մ եք:

Ո’չ, ամբողջությամբ ներքին աղբյուրներով ենք գործում:

Այսինքն` միայն Ստամբուլի հայերն են աջակցում:

Այո’:

Ընդհանրապես Անատոլիայից աշակերտ չի՞ գալիս:

Անատոլիայում հայ չմնաց: Անցյալ տարի Ադըյամանից մի ընտանիք տեղափոխվեց, նրանց երեք երեխաները գրանցվեցին և՝ վերջ: Իսկ մնացած շատ քիչ ընտանիքներն էլ երեխաներ չունեն:

 

2. Փայլանն ասաց. «Հայկական դպրոցների գլխին վերակացու է կարգված»

 

Հայկական վաքըֆային դպրոցի ուսմասվար Փայլանը պահանջում է, որ հանեն պետության կողմից նշանակված թուրք փոխտնօրեններին. «Քանի որ Ազգային կրթության նախարարությունը մտածում է` «սրանք ամեն տեսակի տխմարություն կարող են խառնել», հետևաբար մեր գլխին վերակացու կարգելու կարիք է զգում»: 

Եշիլքյոյի հայկական դպրոցի ուսմասվար և դպրոցներին կից վաքըֆների հիմնադրած Կրթական հանձնաժողովի համակարգող Կարո Փայլանը պարզաբանում է, որ դպրոցները նախ` զրկված են պետական ֆինանսական աջակցությունից և երկրորդ` տուժվում են պետական գաղափարախոսությունից:

Ազգային կրթության նախարարությունը հայկական վաքըֆային դպրոցներում փոխտնօրեն է նշանակում, այնպես չէ՞:

Այո’, անունն էլ «թուրք փոխտնօրեն» է: Թուրքական մշակույթի, այսինքն` թուրքերենի, պատմության, աշխարհագրության, հեղափոխության պատմության ուսուցիչներին նույնպես Ազգային կրթության նախարարությունն է ուղարկում… Կարծես դպրոցները երկու ղեկավար ունենան: Թուրքերենի և թուրքական մշակույթի դասերի ուսուցիչները ենթարկվում են թուրք փոխտնօրենին, իսկ հայ ուսուցիչները` դպրոցի տնօրենին: Կրթության նախարար Նիմեթ Չուբուքչուի հետ անցյալ տարվա մեր հանդիպումից հետո առաջընթաց գրանցվեց. դպրոցի տնօրենը դարձավ թուրքերենի և թուրքական մշակույթի դասերի ուսուցիչների երկրորդ  վերադաս:

Թուրք փոխտնօրենի հարցի վերաբերյալ որևէ պահանջ ունեցե՞լ եք:

Պահանջեցինք, որ հանեն: Ցայժմ անունը օրենքում գրվում է «թուրք փոխտնօրեն», ինչն ինքնին խտրական արտահայտություն է: 

Այս նշանակումներն ինչպիսի՞ խնդիրներ են առաջացնում:

Որոշ ուսուցիչներ երեխաների նկատմամբ կարող են տարբեր կրթական մեթոդներ կիրառել, կարող են ազգայնական դիսկուրսի մեջ մտնել, կարող են չհամապատասխանել դպրոցի համատեղ աշխատանքի պլատֆորմին: Չեն մասնակցում ժողովներին: Իրականում, համաձայն օրենքի` ստիպված էլ չեն մասնակցել: Բացի այդ՝ նաև գրանցման խնդիր կա: 

Ո՞րն է գրանցման խնդիրը:

Որպեսզի երեխան հայկական դպրոց կարողանա հաճախել, պետք է ապացուցի, որ հայ է: Դրա համար էլ պետությունը տեսուչ է նշանակում`հայ երեխաներին ասելով. «Գնացեք և աշխատեք նրան ապացուցել, որ հայ եք»: Պահանջեցինք, որ սա վերացնեն: «Այդ իրվասաթյունը մեզ թողեք, տվեք տնօրենին՚: Արդյունքում նախարարությունն այդ իրավասությունը տվեց ոչ թե դպրոցի տնօրենին, այլ՝ թուրք փոխտնօրենին: Ահա այսպիսի անհեթեթություն: Հիմա մեքն ասում ենք «այս աշակերտը հայ է», եթե փոխտնօրենը բարի նպատակների տեր մարդ է, ստորագրում է գրանցման թղթերը:

Ինչու՞ է պետությունը պնդում, որ թուրք փոխտնօրեններ լինեն:

Քանզի պետությունը մեզ չի վստահում: Օրինակ այն, որ Ազգային կրթության նախարարությունը կարիք է զգում մեր գլխին վերակացու կարգել` ասելով. «Սրանք ամեն տեսակի տխմարություն կարող են խառնել»: Մենք նաև մտածում ենք, որ սա փոխենք: 

Այս տարի Ազգային կրթության նախարարությունը ձեր դպրոցներին հայերեն դասագրքեր է բաժանել: Ո՞վ է այդ գրքերը պատրաստել:

Մաթեմատիկայի և բնագիտական առարկաների գրքերը թարգմանվել են հայերեն: Մենք թարգմանեցինք, նախարարությունը տպագրեց: Սա շատ սարսափելի դեպք է: Ամենավերջին գրքերը պատրաստվել էին 1960-ական թթ.: Ինձանից առաջ, ես և ինձանից հետո եկած աշակերտները բոլորն այս գրքերով են սովորել: Այժմ երեխաները դարաշրջանին համապատասխան գրքերով են կրթություն ստանում:

Դպրոցներն առաջադիմության մակարդակի վերաբերյալ տվյալներ ունե՞ն:

Մինչև 1974 թ. հայկական վաքըֆային դպրոցներում թուրքերը ևս կարողանում էին կրթություն ստանալ: Գրանցվելու համար հերթագրվում էին, հաջողությունը բարձր էր: 1974 թ. ակադեմիկոսները զրկվեցին դպրոցներում կրթելու իրավունքից, և վաքըֆների ունեցվածքը բռնագրավվեց: Փողն ու մարդկային ուժը  կորցնելով` կրթության ասպարեզում կտրուկ հետ մնացինք:

 

3. Փայլանն ասում է. «Արևմտահայերենի ուսուցիչ չկա, լեզուն մոռացվում է»

Հայկական դպրոցի ղեկավար (ուսմասվար) Փայլանը նշելով, որ հայկական դպրոցներում հայերեն դասավանդող ուսուցիչների կարիք է զգացվում,  երեխաները մոռանում են իրենց լեզուն, ասաց. «Արևմտահայերեն շատ լավ իմացող հինգ-տաս հոգի է մնացել, համալսարաններում պետք է բացել ուսուցիչներ պատրաստող բաժիններ»:

Հայկական վաքըֆային դպրոցների խնդիրները. հայկական դպրոցները եկամուտ չունեն, գործում են նվիրատվությունների շնորհիվ:

Հայկական դպրոցները նոր ուսումնական տարին կրկին սկսեցին չլուծված խնդիրներով, որոնցից գլխավորը լեզվի խնդիրն է: Քանի որ համալսարաններում հայերեն լեզվի բաժիններ չկան, աշակերտներին հայերեն դասավանդող ուսուցիչներ չկան, երեխաները մոռանում են իրենց լեզուն:  

Եշիլքյոյի հայկական դպրոցի ղեկավար և դպրոցներին կից վաքըֆների կողմից հիմնադրված Կրթական հանձնաժողովի  համակարգող Կարո Փայլանը «Բիանեթի» հետ խոսեց դպրոցների խնդիրների մասին:

Որո՞նք են հայկական դպրոցների առաջնային խնդիրները:

Անվտանգության և այս դպրոցների գոյության վերաբերյալ խնդիրները մասամբ հաղթահարվել են: Դպրոցները սպառնալիքներ էին ստանում հատկապես Հրանտ Դինքի  նկատմամբ ոճրագործությունից հետո. սա շատ կարևոր խնդիր էր: Կային նաև մարդիկ, որոնք հրաժարվեցին իրենց երեխաներին ուղարկել հայկական դպրոցներ: Սակայն դրանք հաղթահարվեցին, այժմ ավելի շատ մրցակցության խնդիրներ ունենք: Անհրաժեշտ է դարին համապատասխան կրթություն ապահովել: 

Դարի մարտահրավերները հաղթահարելու համար ի՞նչեր եք անում:

Վաքըֆային դպրոցների կրթական հանձնախումբը ուսուցիչների և առարկաների կատարելագործման ուղղությամբ նախագծեր է մշակում: Ազագային կրթության նախարարության հետ կապի մեջ ենք: 

Համալսարաններում հայերենի ուսուցիչներ պատրաստելու բաժիններ չունեք, այնպես չէ՞:

Այս տարի Էրջիյես համալսարանում բացվել է Հայոց լեզվի և գրականության բաժին, սակայն հաջորդ տարվա համար են պատրաստվում, դեռևս նույնիսկ դասախոս չկա: Նույնիսկ հայտնի չէ, թե դասերն անց են կացվելու արևմտահայերենո՞վ, թե՞ արևելահայերենով:

Թուրքիայում դասավանդելու մակարդակ ունեցող արևմտահայերենին տիրապետող քանի՞ հոգի կա:

Եթե իրատես լինենք, Թուրքիայում արևմտահայերեն իմացող` լեզվին տիրապետող, հինգ-տաս մարդ չկա: Արդեն ընտանիքի ներսում էլ են շատ քիչ հայերեն խոսում: Իշխում է  հանրամատչելի մշակույթը, և արդեն հայերենը կյանքից դուրս է մղվում: Մենք էլ ջանում ենք երեխաներին սովորեցնել հայերեն, որ գոնե առօրյա կյանքում կարողանան խոսել: Արևմտահայ գրականության մեջ նոր ստեղծագործություններ չկան, հին գրքերն ենք հավաքում ու մատուցում: Մեր գրքերհն ամբողջությամբ հին էին: Ցավոք, մենք չկարողացանք լեզվի մեջ մեր ներդրումն ունենալ: 30 տարի սա մեր թերությունն է:

Ինչու՞ ներդրում չկատարվեց:

Վաքըֆները նյութական խնդիրներ ունեն, կարողանում են միայն օրվա խնդիրները լուծել: 

Ըստ էության անհրաժեշտ է, որ լեզվի խնդիրը պետությունը կարգավորի,  ճի՞շտ է:

Այո’: Ճնշումների ենք  դիմում, որպեսզի համալսարաններում Հայոց լեզվի և գրականության ֆակուլտետներ բացեն, սակայն եթե նույնիսկ դա իրականանա էլ, պտուղները կարողանալու ենք հավաքել միայն 10 տարի հետո: Այդքան մարդ չմնաց: Ստիպված եղանք հետ քայլ կատարել: Մաթեմատիկան և բնագիտական առարկաները թուրքերեն ենք անցնում, որովհետև այս ոլորտում մասնագիտացած ուսուցիչները հայերն չգիտեն, բացի այդ՝ կրթամակարդակը որոշող քննությունն ու համալսարանական քննությունները թուրքերեն են անցկացվում:

Երեխաներին հայկական դպրոցներ ավելի քիչ ուղարկելու հանգամանքը պայմանավորվա՞ծ է աշակերտների` այս քննությունները հաջող հանձնելու հետ:

Նման խնդիր ունենք, որը կարգավորելու համար վեցերորդ դասարանից հետո կրթամակարդակը որոշող քննությունների համար դասերը մասամբ թուրքերեն ենք անցկացնում:    

Հայկական վաքըֆները ուսուցիչներ պատրաստելու համար ի՞նչ են անում:

Ամեն տարի 10-15 ուսանող ենք ընդունել տալիս և կրթաթոշակ նշանակում: Նաև նրանց համար դպրոցներում ստաժավորման հնարավորություն ապահովեցինք, սկսեցինք բարձրացնել նրանց աշխատավարձը: Այս առումով դրական խտրականություն ենք դնում:

Սեմրա Փելեք /semrapelek@bianet.org/

«Բիանեթ.օրգ»
22.9.2010