Գաղթականի ու վտարանդու երկիր լինել

Աթենք: Պատմական խորհրդարանի շենքում քննարկում ենք Անատոլիայի հույների, հայերի և ասորիների ապրած ողբերգությունը:

Իրականում տեղահանությունը, հարկադրաբար գաղթեցնելու քաղաքականությունը իթթիհատականների կողմից Արևմտյան Անատոլիայի և Թրակիայի հույների դեմ սկսվել է 1914 թ.: Սույն  գործողության իրականացնողներից մեկը՝ Թուրքիայի Հանրապետության երրորդ նախագահ Ջելալ Բայարը, իր հուշերում գրում է, թե այդ գործողությունը պսակվել է հաջողությամբ:

Ստամբուլի հույների դեմ ուղղված մեկ այլ «հաջողակ» գործողություն  էր նաև հենց իր շրջանում՝ 1955 թ., Ստամբուլում իրականացված ծրագիրը:

Ոխերիմ թշնամիներ Ջելալի և Իսմեթի միջև միակ ընդհանրությունն այն էր, որ երկուսն էլ չէին ախորժում հույներից և մյուս փոքրամասնություններից:

Իսկ այն հանգամանքը, որ հույները հայերի, ասորիների և պոնտացիների համեմատ ավելի քիչ են կորուստներ տվել, պայմանավորված էր նրանով, որ գոյություն ուներ նրանց գրկաբաց ընդունող Հունաստանի պես մի երկիր:

Միմյանց հետևած գաղթերի ալիքները Հունաստանը գրեթե վերածել է գաղթականների մի երկրի: Հունաստանում են ապրում Անատոլիայի բոլոր քաղաքները: Պոնտոսի թանգարանում շատ տպավորվեցի, երբ տեսա հորս ու պապիս քաղաքների, այսինքն` Նիքսարի և Մեսուդիյեի նախկին տեսքերը պատկերող նկարները:

Հարևան քաղաք Էրբաայից Յորգոն ինձնից Էրբաայի գյուղերը ցույց տվող մի քարտեզ խնդրեց` հին հուշերի մեջ ընկղմվելու համար:

Հետո բոլորս միասին սևծովցիների հետ (նրանք պոնտոսցի են ասում. Պոնտոս արդեն իսկ նշանակում է ծով) սկսեցինք երգել մի հրաշալի քյամանչայի նվագակցությամբ: Այրող մի թյուրքյու (ժողովրդական երգ) էր արտահայտում հայրենիքի հանդեպ կարոտը: Մի կողմից էլ մտածում էի Պոնտոսի տաբուի մասին: Էրգենեքոնցիները, այդ տաբուն օգտագործելով, 2001 թ. վերջերին մի վհուկորսի կամպանիա էին սկսել:

Այշե Նուրին հասած վերջին հարցաքննությունը` դատախազությունում, վերաբերում էր հենց այդ խնդրին, այսինքն` Պոնտոսի մշակույթին: Ի վերջո հունաստանցի իշխանավորներն ու թուրքիացի իշխանավորները ստրուկի պես փոխանակեցին իրենց քաղաքացիներին:

Իսկ այն, ինչ մնաց այդ մարդկանց, հայրենիքի կարոտն էր…

Երկու երկրներն էլ նախաձեռնեցին գաղթականների ու վտարանդիների ազգ ստեղծելու նախագիծը, որի իրականացումը չհաջողվեց միայն Արևմտյան Թրակիայում ու Քուրդիստանում: Դա էլ մեր մեկ այլ ընդհանրությունն է հունաստանցիների հետ:

Ազիզ Նեսինն էլ 80-ականներին մեծ աղմուկ էր բարձրացրել «Բուլղարիայում՝ թուրքերը, Թուրքիայում էլ՝ քրդերը» վերնագիրը կրող գրքով:

Արևմտյան Թրակիայի խնդիրները հետզհետե նվազում են…

Տա Աստված՝ Աթենքում էլ մի օր մզկիթ կառուցեն` օսմանյան շրջանի տրավման հաղթահարելով:

Բուլղարիայի թուրքերը ոչ միայն կուսակցություններ են հիմնում, այլև նույնիսկ սկսել են կառավարության մեջ ընդգրկվել: Տա Աստված՝ մենք էլ այդ օրը տեսնենք:

Ինչ որ պիտի լիներ, բազմաթիվ մարդկանց կյանքին եղավ, բազմաթիվ մարդկանց գաղթը, հայրենիքի հանդեպ կարոտը` քրդական նահանգներում:

1970 թ. շրջան էի գնացել, երբ հրամանատարները հարձակվում էին գյուղերի վրա: Այնպիսի «նորարարական» մեթոդներ էին կիրառում, ինչպիսին է, օրինակ, կանանց շալվարների մեջ կատու գցելը:

Կոնֆերանսի ժամանակ ներկայացված զեկուցումներից մեկն էլ վերաբերում էր 1821 թ. Սաքիզ կղզու կոտորածին: Սրի էր քաշվել կղզու գրեթե ողջ բնակչությունը: Հունական անկախությունը ձեռք էր բերվել նման կոտորածների շնորհիվ` Արևմուտքի միջամտությամբ:

Ստամբուլում դժվարությամբ էին հրաժարվել հունական կոտորած անելուց. սուլթան Մահմուդ Երկրորդը ամեն դեպքում բարկությունը մեղմել էր` հունական անկախությանը դեմ եղող պատրիարքին պատրիարքարանի դռան մոտ կախաղան բարձրացնելով:

Իսկ 1876 թ. բուլղարական կոտորածը պատրվակ էր դարձել ռուսական հարձակման համար և ուղի հարթել բուլղարական պետության համար:

Իսկ Հայոց ցեղասպանության պատճառը նման հավանականության առաջն առնելն էր: Այս անգամ, երբ մեկը մյուսի կոկորդն էին կտրում, էլ ո՞վ էր մտածելու հայերի մասին:

Այնինչ հնարավոր էր մեկ այլ կյանք` համատեղ կյանք:

Չեղավ:

Պետք է հասկանալ հետևյալը. կոտորածով, ոչնչացմամբ, պատիժով չեք կարող ժողովուրդների ազատության, հավասարության պահանջի առաջն առնել:

Եթե անգամ հաջողություն ունենաք, պատմության մեջ այնպիսի վատ հետք կթողնեք, ինչպիսին է Հայոց ցեղասպանությունը:

Բալկանյան մոդելը չգործեց հայերի դեպքում:

Պետք է միևնույն սխալները չկրկնել քրդական հարցում:

Ո’չ զոհ լինենք, ո’չ էլ դահիճ:

Ռագըփ Զարաքօլու

evrensel.net
28.9.2010