Բաց նամակ Թուրքիայի` մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանք տածող դեմոկրատ գրողներին

Դողան Աքհանլըն ոչ թե քրեական հանցագործ է կամ մարդասպան, այլ մարդու իրավունքների մի պաշտպան, որն իրեն նվիրաբերել է ժողովուրդների բարեկամությանը, մի գրող, որը հարգանք է տածում ճշմարտությունների հանդեպ և ունի քաղաքակիրթ խիզախություն: Նրան սեպտեմբերի 12-ի խունտայի զրպարտանքներից պաշտպանելը, անիրավացի տեղը ազատությունից զրկելուն արգելք լինելը, իրավունքի համախոհ և խիղճ ունեցող մեր գրողների, իսկական արդարադատության կողմնակիցների պարտականությունն է:

Հարգելի Ադալեթ Աղաօղլու, Յաշար Քեմալ, Ահմեդ Ալթան, Օրհան Փամուք, Էլիֆ Շաֆաք, Յալչըն Էրգյունդողան, Էջե Թեմելքուրան, Ալի Բայրամօղլու, Բասքըն Օրան, Փերիհան Մաղդեն, Էրոլ Օզքորայ, Լեյլա Իփեքչի, Ռագըփ Զարաքօլու, Օյա Բայդար, Յըլդըրըմ Թյուրքեր… և մեր երկրի ևս տասնյակ ու նույնիսկ հարյուրավոր հարգարժան մտավորականներ և գրողներ, որոնց անուններն ուզում ենք հիշատակել հարգանքով,

Տարիներ շարունակ մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության համար մեր մղած պայքարում առաջին անգամ է, որ ձեզ բաց նամակ հղելով` խնդրում եմ, որ ականատես դառնաք Թուրքիայի իրավունքների և արդարադատության ապագային սերտ առնչություն ունեցող մի դատական գործի ընթացքին և միջամտեք այս անարդարությանը:

Սույն հայցը բռնազավթման և հանցագործության վերաբերյալ մի դատական գործ է, որն անիրավացիորեն վերագրվում է Դողան Աքհանլըին: Խնդրում ենք, որ թե’ որպես առանձին անհատներ և թե’ որպես որոշակի կազմակերպության անդամներ, դեմ հանդես գաք այդ անիրավացիությանը:

Համոզված ենք, որ օգոստոսի 10-ից մինչ օրս թե’ թուրքական մամուլում և թե’ Գերմանիայի գլխավորությամբ բազմաթիվ արևմտաեվրոպական երկրների մամուլում հրապարակված Էրդողան Աքհանլըի (գրողի անունը Դողան Աքհանլը է) ձերբակալման մասին լուրերը չեն վրիպել ձեր ուշադրությունից: Սեպտեմբերի 12-ի խունտայի կողմից խարանված, բանտարկված և խոշտանգումների ենթարկված, որպես ատելության արտահայտություն` «քաղաքացիությունից զրկված» և դատված Դողան Աքհանլըն, 19 տարի ընդմիջումից հետո իր երկիր այցելելով, վերստին ձերբակալվել է Ստամբուլի օդանավակայան իջնելուն պես: Խունտայի` 20 տարի առաջ Դողանին ուղղված «զինված հարձակման և մարդասպանության» մեղադրանքը, որից նա ջանում էր ձերբազատվել, դարձյալ առաջ է քաշվել: Դողան Աքհանլըն, Սեպտեմբերի 12-ից տուժած բազմաթիվ քաղաքական փախստականների պես, ինքն էլ է ստիպված եղել իր երկիրը լքել, քանի որ իր կյանքը սպառնալիքի տակ էր: Դողան Աքհանլըն, որի` Գերմանիայի Քյոլն քաղաքում քաղաքական ապաստարան գտնելու մասին դիմումն ընդունվել էր, արտակարգ բեղուն աշխատանքներ էր կատարել այն լիբերալ միջավայրում, որտեղ հնարավորություն էր ստացել ավելի շատ օգտվել ժողովրդավարական իրավունքներից և ազատություններից: Մարդկության դեմ գործված հանցանքների բնագավառում իր իրականացրած աշխատանքները կարևոր դերակատարում են ունեցել ցեղասպանություն տաբուի հաղթահարման հարցում, ցեղասպանություն, որը շարունակում է համառորեն ժխտել Թուրքիայի Հանրապետության կառավարությունը: Աքհանլըի «Արդար դատաստանի օրվա դատավորները» վերնագրով ստեղծագործությունը այդ աշխատանքների ամենագեղեցիկ օրինակներից մեկն է:

Մենք, ինչպես որ ոչ մի առարկություն չունենք փողի համար սպանված մեկի մարդասպանին և վերջինիս հանցակիցներին գտնելու և արժանի պատիժը տալու հարցում, այնպես էլ չենք կարող հանդուրժել, որ քաղաքական մի մրցակից, որի գաղափարները հնարավոր չէ մերժել, զրպարտանքի ենթարկվի հասարակական կյանքից հեռացվելու համար և զրկվի իր ազատությունից: Դողան Աքհանլըի գաղափարներն ու պայքարը դատապարտել հանդուրժել չկարողացող խունտայի մտայնությունը կարծում է, որ նրան հասարակական կյանքից հեռացնելու համար ավելի հարմար ռազմավարություն կլինի իրեն «մարդասպան» դարձնելը:

Եթե հայացք նետենք մինչ օրս կայացած երեք դատական նիստերի ընթացքին, ապա բացահայտորեն կտեսնենք, որ նպատակը բոլորովին էլ արդարադատության գործադրումը չէ, ընդհակառակը` ամեն տեսակի իրավունքները ոտնահարելու ցանկություն կա:

1. Գոյություն չունի ո’չ սրանից 20 տարի առաջ Դողան Աքհանլըին ձերբակալած խունտայի իրավունքին, ո’չ էլ նրան այսօր ազատազրկման մեջ պահող դատարանի` նորմալ իրավական պետության նորմերին համապատասխանող որևէ անհերքելի ապացույց:
2. Առաջ է քաշվել Դողան Աքհանլըի ձերբակալումը հիմնավորող երկու «ապացույց»: Դրանցից առաջինը կտտանքների տակ հարցաքննված Համզա Թոփալի վկայությունն է, որը կասկած է հարուցում Աքհանլըի առումով: Թոփալը դեռևս այն ժամանակ դատարանում հայտնել էր, որ այդ ցուցմունքը իրեն ստիպել են տալ կտտանքների միջոցով, և որ այդ վկայությունը ճիշտ չէ: Որոշ ժամանակ առաջ` երկրորդ դատաքննության ժամանակ, որում քննվում էր Աքհանլըի առարկությունը` ձերբակալված վիճակում, վերոհիշյալ ցուցմունքը դարձյալ հերքվել է (այս անգամ գրավոր տեսքով) Համզա Թոփալի կողմից: Թեև Համզա Թոփալը նշել է, թե 1992 թ. իրենից վերցված այդ ցուցմունքի տակ իրեն ստիպել են ստորագրել կտտանքների տակ` անգամ առանց հնարավորություն տալու գեթ մեկ անգամ ընթերցել այն, և որ ինքը վերապրում է իր քաշած տառապանքների մարմնական ու հոգեկան ցավը, թուրքական արդարադատությունը այդ վկայությունը որպես ապացույց է ընդունում` Աքհանլըին բանտում պահելու համար:
3. Իսկ մյուս «փաստարկը», ըստ որի դատարանը ազատազրկման մեջ է պահում Աքհանլըին, դեպքի վայրում գտնված սպանվածի տղաների` Աքհանլըին այն ժամանակ լուսանկարով «ճանաչելն է»: Դատարանի այդ «ապացույցը» ևս իսկական սկանդալի բնույթ է կրում` իրավունքի անվան տակ: Դեպքից հետո ոստիկանությունը սպանվածի որդիների առաջ Աքհանլըի միայն նկարը դնելով` նրանց ուղղորդել է ցուցմունքներ ստանալու ընթացքում: Այդ սկանդալը ի հայտ եկավ 13.08.2010 ամսաթվին տեղի ունեցած նիստում, որում առարկություն կար նրան ազատազրկման մեջ պահելու առումով: Հարկադրված եղան 20 տարվա ընդմիջումից հետո կրկնել լուսանկարով ճանաչելու գործողությունը: Սպանվածի տղաները Դողան Աքհանլըին չճանաչեցին որպես կասկածյալ, իսկ դեպքի վայրում գտնված երկու կասկածելի զանգում հնարավոր չի եղել գտնել Աքհանլըին պատկանող որևէ հետք:
4. Չնայած որ Դողան Աքհանլըն խորհրդարանի որոշմամբ զրկվել է Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացիությունից, բայց և այնպես դատարանը մտադրություն ունի նրան «մեղադրյալի աթոռին» նստեցնել` որպես «թուրք քաղաքացի»: Մինչդեռ, Դողան Աքհանլըն Գերմանիայի քաղաքացի է 2001 թ. ի վեր: Այդ դեպքում Թուրքիայի Հանրապետությունը հարկադրված է, ըստ այն միջազգային պայմանագրի, որի տակ ստորագրել է, Դողան Աքհանլըի ձերբակալումից անմիջապես հետո դրա մասին տեղեկացնել Ստամբուլում Գերմանիայի հյուպատոսությանը: Դատը վարող դատախազը դրան կարևորություն չի տվել և հաղորդել է, թե «կարիք չկա», որ գերմանական հյուպատոսը իր պաշտպանության տակ վերցնի Աքհանլըին, քանի որ վերջինս «Թուրքիայի քաղաքացի է»: Թեև հյուպատոսը Թուրքիայի հանրապետության քաղաքացիությունից զրկելու մասին փաստաթղթերը ստանալուց հետո խնդրել է դատախազին պաշտոնապես իրականցնել իր պարտականությունները, սակայն  մինչև 23.08.2010 թվականը հյուպատոսարանին չեն հաղորդել Դողան Աքհանլըի ձերբակալման մասին: Այս հարցում ևս բացահայտ երևում է, որ միտումնավոր կերպով խախտել են միջազգային պայմանագիրը:

Երբ այս բոլոր փաստերն ի մի ենք բերում, ապա այս բոլոր իրադարձությունները ոչ մի ձևով չեն համապատասխանում իրավական պետության նորմերի հետ: Դուք` մտավորականներդ, շատ լավ գիտեք, թե Թուրքիայում ինչպես են հանգցվել արդարադատության օջախները: Տեղյակ եք ճնշվածներին պաշտպանելու ջանքերի դեպքում ձեր դեմ դրվող արգելքների մասին: Գիտեք անարդարությունը չհանդուրժած բահրիյե ուչոքների, աբդի իփեքչիների, մուսա անթերների, հրանտ դինքերի… և հարյուրավոր այլոց գլխին եկածների մասին: Այդ իսկ պատճառով խնդրում ենք, որ անհրաժեշտ նրբազգացություն ցուցաբերեք Դողան Աքհանլըի դեմ լարված ծուղակը չեզոքացնելու համար:

Մենք Դողան Աքհանլըին ճանաչել ենք մարդու իրավունքների և ազատության համար տարիներ շարունակ ուս ուսի մղած մեր պայքարում, մեր այն համատեղ պայքարում, որը տարել ենք` ժխտվող և մարդկության դեմ գործված հանցագործությունների ընդունման ու հասարակական խղճի կողմից դրանց դատապարտման համար: Նրան միշտ ճանաչել ենք որպես անխախտելի հավատքով իր խոսքի և գործողությունների հետևում կանգնած և քաղաքակիրթ խիզախության տեր մի մարդու: Դողան Աքհանլըն բոլորովին էլ մի ստոր մարդասպան չէ, որը կհերքեր իր գործած ոճրագործությունը: Դողան Աքհանլըն իրավունք և արդարություն որոնողների խիղճն է, որն ուզում է մարդկային ապագա` առանց ճնշումների և վախի: Դողան Աքհանլըն պետք է իսկույն ազատ արձակվի:

Բարեկամական ողջույններով և հարգանքով` Ալի Էրթեմ

Միություն` ընդդեմ ցեղասպանության կազմակերպություն

Ֆրանկֆուրտ, 15.09.2010

Թուրքիա-Գերմանիա մարդու իրավունքների կազմակերպություն