Դերսիմի հայերը

 «Չէ՞ որ հայերը մեզ չեն ընդունում»:

Ալանյազը գյուղի 87 տարեկան Մեհմեթ Ալի Բոզթաշը այդ տարիներին եղել է 15 տարեկան։ «1938 թիվը տեսել եմ, մայրս ասաց. «Որդի՛ս, մեզ կոտորելու են»։ Մի գումարտակ զինվոր անցավ, հետո գնդացիրով բոլորին սպանեցին»։ Մեհմեդ Ալի բեյն ասում է, որ թեև այս շրջանի ժողովուրդները տարիներ շարունակ համատեղ են ապրել, խտրականությունը չի փոխվել։ «Եթե երկնքում Խըզըրն էլ լինեմ, դարձյալ հայ են ասում, եթե անգամ նրանց համար ամենասուրբ անձը համարվող Խըզըրի որդին էլ լինեմ, նորից հայ են ասելու ինձ։ Մայրս հայ չէ։ Մենք ինքներս մեզ ալևի ենք ասում։ Երանի թե հայ լինեի, բայց չէ՞ որ հայը մեզ չի ընդունում, ասում է` դուք ալևի եք, ինձ էլ, երեխաներիս էլ ասում է` հայերեն չգիտեք, Հըրան աշիրեթից եք»։ Սակայն ես իմ արյունից չեմ հրաժարվում»։

Մեհմեդ Ալի բեյի հորեղբոր որդի Իբրահիմ Բոզթաշն էլ իր ծագումից չի հրաժարվում։ 1938 թ. ծնված Իբրահիմ բեյի ընտանիքը 1915 թ. Բյույուքյուրթ գյուղից եկել է Դերսիմ, նրա մեծ հայրն ապաստան է գտել Թեմիր աղայի մոտ։ Իսկ այն ամենը, ինչ պատմել են նրան` 1938 թ. հետ կապված, երբ նա դեռ չորս տարեկան էր, շատ լավ է հիշում. «Դերսիմցիների մի խումբ թաքնվում է մի քարանձավում, նրանցից մեկը գնդապետին տեղեկացնում է, թէ որտեղ են մնացածը թաքնված։ Հրամանատարը ասում է` նախ մատնողին սպանեք, քանի որ նա, ով սեփական ազգին օգուտ չի տալիս, ինձ էլ ոչ մի օգուտ չի տա։ Նրան սպանում են, ապա կոտորում քարանձավում ապաստանածներին»։ Իբրահիմ բեյը պատմում է նաեւ, որ թեև 1980 թ. սեպտեմբերի 12-ից առաջ հանգիստ են ապրել, սակայն այնուամենայնիվ «վատ ժամանակաշրջան էր», իսկ սեպտեմբեր 12-ից հետո շատ դժվարություններ են քաշել։ «Բեռնարգելք դրեցին: Տասը երեխա ունեմ, 12 հոգուն հասնում էր շաբաթական մեկ կգ շաքարավազ, կես պարկ ալյուր, դա ո՞ր մեկին կբավականացներ: Բեռնարգելքը Էլազիգում, Երզնկայում չկար. միայն մեզ մոտ էր սահմանված: Ջեմեվիին ենք ենթարկվում, մեծ հայրս ալևիություն էր ընդունել. ստիպված այս ճանապարհով ենք գնում, բայց մեր սերունդը հայ լինելու պատճառով շատ է ճնշումների ենթարկվել»: Ահաբեկչության տարիներին, երբ սկսվեց գաղթը, նրա կինը` Գյուզել Բոզթաշը, ասել է` « գնանք այստեղից», սակայն եթե անգամ նրանց երեխաներն էլ հեռանան այս վայրերից, նրանք երբեք չեն լքի իրենց գյուղը:

Լուսանկարում` Դանաբուրան գյուղում լվացքրը դեռեւս աղբյուրի ջրով է արվում :

Սեպտեմբեր 12, 2010 թ.

http://sabah.com.tr/fotohaber/yasam/dersimin_ermenileri?tc=9&albumId=22473&page=5